Augustyn Wincenty Locci zwany młodszym, herbu Lew (1640–1732), był urodzonym w Warszawie synem włoskiego architekta i scenografa królewskiego za panowania Wazów Augustyna Locciego zw. starszym oraz warszawskiej mieszczanki Urszuli Doroty z Gizów. Pierwsze nauki z dziedziny architektury i sztuk plastycznych pobierał młody Augustyn zapewne u swego ojca, następnie prawdopodobnie u rzymskiego architekta działającego w Rzeczypospolitej i przyjaciela rodziny Giovanniego Battisty Gisleniego (1600–1672). Edukacja artystyczna Augustyna Wincentego Locciego, zakorzeniona na gruncie polskim przez Włochów uzupełniania była m.in. możliwością pobytu w Rzymie około 1680 roku, oraz już w trakcie samodzielnej pracy zawodowej licznymi kontaktami z czołowymi architektami, rzeźbiarzami i artystami działającymi w Rzeczypospolitej.
Współpracę, a następnie wieloletni kontakt z królem Janem III Sobieskim rozpoczął Locci od prac przy budowie pałacu wilanowskiego w latach 1677-1694. Niezastąpionym źródłem wiedzy o działalności Locciego w kręgu mecenatu króla Jana III są jego listy do króla pisane w latach budowy pałacu, kiedy król w związku z obowiązkami opuszczał ukochaną rezydencję. Równocześnie począwszy od końca lat 70-tych XVII wieku udzielał się Locci przy zdobieniu zamku książąt Radziwiłłów w Żółkwi, a następnie prowadził prace budowlane i dekoracyjne na zamku królewskim w Warszawie. Ważną funkcję kierowniczą posiadał przy kolejnej inicjatywie budowlanej króla Jana III – kościele i klasztorze Kapucynów w Warszawie przy ulicy Miodowej. Około 1692 roku wykonał także projekty malarskie i dekoracyjne kopuły, tamburu oraz ściany prezbiterium zaprojektowanego przez Tylmana z Gameren kościoła św. Kazimierza na Nowym Mieście w Warszawie, zbudowanego dla sprowadzonych w 1687 roku przez królową Marią Kazimierę sióstr Benedyktynek od Nieustającej Adoracji Najświętszego Sakramentu, zwanych Sakramentkami. Locci pracował także dla innych możnych, m.in. Radziwiłłów (zamki w Żółkwi i Białej Podlaskiej), sekretarza królewskiego Stanisława Antoniego Szczuki (pałac w Radzyniu Podlaskim i dwór z folwarkiem w Winiarach nad Pilicą) czy już w następnym stuleciu hetmana Adama Sieniawskiego (pałac Sieniawskiego przy ulicy Krakowskie Przedmieście 5 w Warszawie). Być może za króla Augusta II Sasa mógł brać też udział przy budowie Pałacu Saskiego.
Warto przyjrzeć się kilku wybranym z wymienionych powyżej realizacji Augustyna Wincentego Locciego.
Locci pracował przy budowie pałacu w Wilanowie w latach 1677-1694. Okres pierwszego etapu jego działalności przypadający na lata 1677-1683 określa opublikowany przez niezłomnego badacza rezydencji wilanowskiej Juliusza Starzyńskiego tekst królewskiego pokwitowania części prac, przechowywanego w Metryce Koronnej o następującej treści: „(…) Oznaimuiemy komu to wiedzieć należy, iż od Urodzonego Augustina Locciego Sekretarza Naszego Rachunek, Percept y wydatków na Fabrikę Villanowską łożonych poczynaiąc a diebus Maij w Roku Tysiąc, Sześćset Ośmdziesiątym Trzecim odebrać Commissarzom Naszym wskazaliśmy, w których to Rachunkach, że Nam zupełną uczynił satisfakcyją, tedy gotym Skriptem Naszym Kwituiemy. Na co się dla większej wiary własną podpisujemy ręką. Dan w Wilanowie die Decima Octava Julij Millesimo, Sexcentesimo, Octuagesimo Tertio. Panowania Naszego Dziesiątego Roku. Jan Król” (za J. Starzyński, Wilanów. Dzieje budowy pałacu…, s. 16). Więcej szczegółow z czasu budowy pałacu i zaangażowania naszego architekta znajduje się we wspomnianych już i znanych dzięki publikacjom J. Starzyńskiego listach Locciego do Jana III. Korespondencja to niezwykle ciekawa, często zaskakująca podejmowanymi tematami, ale zawsze konkretna i pełna pokory inżyniera architekta wobec swego króla. Locci większość zmian konsultował z Janem III, dbał o należyty przebieg prac budowlanych, oprowadzał gości podczas królewskiej nieobecności, płacił m.in. rzemieślnikom, kamieniarzom, rzeźbiarzom czy snycerzom, których także zatrudniał, nadzorował ich pracę i w miarę potrzeby również zwalniał. Działalność Locciego nie ograniczała się tylko do pilnowania tzw. fabryki wilanowskiej, był także aktywnym doradcą i pilnym krytykiem aktualnych realizacji (np. rzeźby ogrodowej Diany), autorem abrysów architektonicznych (np. galerii pałacowych, wież zwanych skarbcami, ostatecznego kształtu dwupiętrowego korpusu, dachów, okien, otworów drzwiowych, balustrad), także licznych rozwiązań konstrukcyjnych (w pałacu i ogrodzie), niektórych programów ikonograficznych dekoracji architektury i wnętrz pałacowych, a także projektantem wilanowskich budynków ogrodowych, mieszkalnych i folwarcznych (np. karczmy).
Najwyraźniej zadowolony z pracy Locciego król Jan III powierzył mu także główne prace projektowe i budowlane trwające w latach 1677-1685 na zamku królewskim w Warszawie. Locci zaprojektował na zamku usytuowany od strony Wisły pawilon z tzw. Łazienką Królewską, który zrealizowano w latach 1680-1681. Według jego projektów przekształcono i urządzono także m.in. Sień Wielką i Sień Gwardii dzieląc je na gabinety, salę teatralną, Nową Izbę Poselską z nowatorsko amfiteatralnie umieszczonymi ławami dla posłów oraz zaaranżowano cele dla sprowadzonych przez królową z Francji sióstr Sakramentek. Zapewne również miał Locci znaczny wpływ na powstanie nowych dekoracji w Sali Senatorskiej oraz kaplicy Wieży Grodzkiej.
Locci brał także udział w budowie kolejnych realizacji warszawskich powiązanych z mecenatem królewskim, tym razem sakralnych, czyli kościoła i klasztoru Kapucynów na ulicy Miodowej (1681-1686), gdzie prawdopodobnie wprowadził odrębne od pierwotnych zmiany w projekcie oraz kościoła Sakramentek na Nowym Mieście (około 1692), gdzie wykonał zrealizowane po 1693 roku projekty dekoracji kopuły, tamburu oraz ściany prezbiterium. Według jego projektu powstała jeszcze jedna świątynia w stolicy, już jednak niepowiązana z Janem III, mianowicie kościół Karmelitów Trzewiczkowych na Lesznie (1683).
Jeszcze przed rozpoczęciem współpracy z królem Janem III, decyzją króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego nadano Locciemu szlachectwo polskie (indygenat), które król Sobieski rozszerzył w 1676 roku na trzech braci Augustyna: Franciszka, Kazimierza i Jana. Nagrodzony hojnie przez Jana III został Locci w 1675 roku, kiedy wyróżniony królewskimi słowami „aulicus intimus et secretarius noster”, uzyskał znaczną wówczas dożywotnią pensję w wysokości 2000 złotych polskich. Już po śmierci Jana III, dzięki licznym kontaktom i mecenasom stał się Locci właścicielem dóbr, które otrzymał m. in. od Karola Radziwiłła w Rakowcu, Witkowcu i Wyględowie oraz Stanisława Antoniego Szczuki w Grotowie oraz Grotówku. Oprócz działalności artystycznej pełnił on także funkcje administracyjne, dla przykładu można podać piastujące przez niego urzędy podczaszego nowogrodzkiego i trembowelskiego, a także stolnika wyszogrodzkiego.
Jego życie prywatne prezentuje się nader skromnie, wiadomo iż w 1706 roku ożenił się z córką skarbnika sochaczewskiego Anną Szymanowską. Para nie miała dzieci i cały swój majątek przekazała bratankowi Locciego - Franciszkowi. Architekt dożył sędziwego wieku, zmarł 22 października 1732 roku i został pochowany w zaprojektowanym przez siebie warszawskim kościele Karmelitów Trzewiczkowych.
Mimo prężnej działalności architektonicznej i dekoratorskiej Locci nie uważał się za profesjonalnego architekta, a raczej za „inżyniera-technika”, co podkreślał we wspomnianych już listach do króla. Nie wiemy, czy owa postawa podyktowana była wrodzoną skromnością czy konsekwentnie stosowaną polityką względem władcy – protektora. Możemy jednak przypuszczać, że Locci znając luki w swoim wykształceniu (był wszak amatorem architektem) oraz silną konkurencję (Tylman z Gameren) podchodził z dużym dystansem do swej działalności, charakteryzującej się jednak ogromną pracowitością, umiejętnościami projektowymi i jak dziś byśmy rzekli managerskimi, a także pomysłowością konstrukcyjną oraz wyczuciem gustów i oczekiwań zleceniodawców - cech tak mocno cenionych przez króla Sobieskiego.
Najważniejsze realizacje A. W. Locciego w Rzeczypospolitej:
- 1677-1694: pałac w Wilanowie (kierownik prac: abrysy galerii, elewacji, skarbców, także budynki mieszkalne, gospodarcze i ogrodowe, urządzanie ogrodu, hydraulika i nawadnianie)
- 1678/1679: zamek w Żółkwi (dekoracje, galeria Radziwiłłów)
- 1680-1681 zamek królewski w Warszawie (prace przy przebudowie m.in. Sieni Wielkiej i Sieni Gwardii, Sali Teatralnej, nowe dekoracje sal sejmowych [Nowa Izba Poselska, Sala Senatorska], sale dla Sakramentek warszawskich, projekt budowy pawilonu z tzw. Łazienką Królewską)
- 1681-1686: kościół i klasztoru Kapucynów w Warszawie (prace nad projektem i pracami budowlanymi)
- 1683: kościół Karmelitów Trzewiczkowych na Lesznie w Warszawie (projekt)
- 1686: pałac w Radzyniu Podlaskim (dla Stanisława Antoniego Szczuki, przebudowa zamku oraz budowa oficyny zamkowej)
- 1689: dwór w Winiarach nad Pilicą (dla Stanisława Antoniego Szczuki, projekt i budowa)
- około 1692: kościół Sakramentek w Warszawie (projekty dekoracji kopuły, tamburu i ściany prezbiterium)
- około 1694: kościółek drewniany w Wilanowie (przebudowa)
- 1717-1722: pałac Adama Sieniawskiego (zw. Czapskich) przy Krakowskim Przedmieściu 5 w Warszawie (prace projektowe i budowlane)
Przypisywane, acz niepotwierdzone realizacje A. W. Locciego w Rzeczypospolitej:
- brama wjazdowa zamku Radziwiłłów w Białej Podlaskiej
- projekty nagrobków ojca i wuja Jana III Sobieskiego: Jakuba Sobieskiego (zm. 1646) i Stanisława Daniłłowicza (zm. 1636) w kościele parafialnym Św. Wawrzyńca w Żółkwi, dłuta Andreasa Schlütera w latach 1692-1693.
Podstawowa bibliografia:
- Piotr Bohdziewicz, Korespondencja artystyczna Elżbiety Sieniawskiej z lat 1700-1729, Warszawa 1964.
- Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, miasto Warszawa, cz. 1: Stare Miasto, pod red. J. Z. Łozińskiego i A. Rottermunda, Warszawa 1993; cz. 2: Nowe Miasto, pod red. M. Kałamajskiej-Saeed, Warszawa 2001.
- Stanisław Łoza, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 177.
- Polski Słownik Biograficzny, t. XVII, hasło osobowe: Augustyn Wincenty Locci (oprac. Wojciech Fijałkowski), Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972, s. 508-510.
- Juliusz Starzyński, Augustyn Locci, inżynier i artystyczny doradca Jana III, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, R.1: 1932/1933, s. 119-127.
- Juliusz Starzyński, Wilanów. Dzieje budowy pałacu za Jana III, Warszawa 1976.
