© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Jan Amos Komenský i jego Orbis pictus

Jan Amos Komenský (1592-1670), zwany również Komeniuszem, był filozofem, reformatorem i myślicielem protestanckim, ale przede wszystkim uznanym czeskim pedagogiem. Całe życie poświęcił praktycznej działalności wychowawczej, układaniu podręczników szkolnych i teoretycznemu opracowywaniu zagadnień pedagogicznych oraz dydaktycznych, kładąc tym samym podwaliny pod współczesne zasady pedagogiki.

Jego najbardziej znane i cenione dzieło stanowi ilustrowany elementarz dla najmłodszych dzieci, zatytułowany Orbis sensualium pictus (Świat malowany rzeczy widocznych i pod zmysły podpadających), wydany w języku łacińskim i niemieckim w 1658 r. w Norymberdze. Książka ta pierwotnie stanowić miała ulepszoną wersję łacińskiej czytanki Janua linguarum reserata, której zadaniem było ułatwić opanowanie łaciny. Jan Amos Komenský tworząc Orbis pictus, zastosował jednak po raz pierwszy nowoczesną metodę łączącą zapisany tekst z graficznym jego odwzorowaniem w postaci licznych ilustracji. Metoda ta miała uprościć proces przekazu wiedzy młodym uczniom.

Całość dzieła podzielona została na 150 rozdziałów, takich jak botanika, zoologia, religia, ale również kuchnia czy też biesiada, łącząc ze sobą kwestie naukowe i teoretyczne z praktycznymi umiejętnościami. Chociażby na ilustracji Ryby rzeczne i jezierne możemy zabawić się w odnalezienie takich gatunków ryb jak jesiotry czy też szczupaki, natomiast z graficznego przedstawienia wyrobu miodu możemy nauczyć się kolejnych etapów jego sporządzania. Z kolei dla historyków zajmujących się historią kuchni i kulturą stołu niezmiernie pomocne mogą okazać się ryciny przedstawiające wnętrze kuchni bądź przygotowania do dworskiego bankietu.

Orbis pictus przełożone zostało na wiele języków. Pierwsze wydanie czterojęzyczne (łacina, niemiecki, włoski, francuski) ukazało się w 1666 roku. Rok później z drukarń wyszło polskie tłumaczenie. Jeden z egzemplarzy tego typu znajduje się obecnie w zbiorach Biblioteki Czartoryskich w Krakowie. Z kolei czeskie wydanie ujrzało światło dzienne dosyć późno w porównaniu z poprzednimi edycjami, bo w 1685 roku. W latach 1670-1780 ukazywały się kolejne przekłady, zazwyczaj z coraz większym zasobem ilustracji oraz obszerniejszym tekstem. Podsumowując, z pewnością należy stwierdzić, iż ten specyficzny elementarz miał długofalowy wpływ na dziecięcą edukację i był prekursorskim dziełem wykorzystującym wizualne techniki w sposobie nauczania najmłodszych.