© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Michał Zdzisław Zamoyski (1680-1735) – magnat epoki saskiej

Michał Zdzisław Saryusz był synem ordynata Marcina Zamoyskiego i Anny z Gnińskich. Po śmierci ojca wychowaniem jego i dwóch braci (Tomasza Józefa i Marcina Leopolda) oraz sióstr zajmowała się matka. Po ukończeniu krajowych nauk (m.in. w kolegium jezuickim w Braniewie) Michał Zamoyski udał się wraz z braćmi w kilkuletnią podróż edukacyjną po Europie. Michał, żyjący najdłużej z trójki braci, został po śmierci Tomasza Józefa VI ordynatem zamojskim (1725 r.). Pełnił też funkcję starosty bolimowskiego i gniewskiego (ten ostatni urząd piastował w latach 1699-1724, ostatecznie odstępując go Krzysztofowi Towiańskiemu) oraz łowczego wielkiego koronnego (od 1714 r.). Jego teść Tomasz Działyński, wojewoda chełmiński, oddał mu także starostwo bratiańskie. Był dwukrotnie żonaty i jako jedyny z braci pozostawił potomstwo. Po raz pierwszy ożenił się, niedługo po powrocie z peregrynacji zagranicznej (1703 r.), z Anną z Kościelca Działyńską (zm. 1719 r.). Z tego małżeństwa urodziło się trzech synów i kilka córek. Z drugiego małżeństwa z księżniczką Elżbietą Wiśniowiecką narodziła się jedyna córka Katarzyna.

Osiągnął również stanowisko wojewody smoleńskiego (uzyskał je w 1732 i piastował dożywotnio). Tym samym jako pierwszy w swoim rodzie sprawował urząd litewski. Przez wiele lat Michał Zamoyski był związany z Mazowszem. Mieszkał przeważnie w Bieżuniu, rozbudowując miejscowy pałac. Rezydował tam również po śmierci swej pierwszej żony, ostatecznie przenosząc się do Zamościa w 1725 r. w celu objęcia ordynacji po zmarłym bracie Tomaszu.

Dzięki sprawowaniu licznych urzędów stał się on dygnitarzem zarówno koronnym, jak i litewskim. Wyróżnił się jednak na tle swoich braci zarówno długością życia, licznym potomstwem (bracia byli bezdzietni), jak i umiejętnym gromadzeniem urzędów i godności, choć współcześni krytycznie oceniali jego zaangażowanie polityczne. Został uhonorowany przez króla Augusta II Mocnego orderem Orła Białego (Warszawa 3 sierpnia 1732 r., odznaczenia orderowe odebrał kilka dni później w Łabuniach). Mimo to podczas elekcji 1733 r. poparł kandydaturę Stanisława Leszczyńskiego. Michałowi Zamoyskiemu przypadła rola kontynuatora rodu. Jego niewątpliwą zasługą było odnowienie ordynacji poważnie zrujnowanej podczas wielkiej wojny północnej oraz w znacznym stopniu zadłużonej po okresie niefrasobliwych rządów poprzednika, jego starszego brata Tomasza Józefa.

Michał Zdzisław dbał również o rozwój Akademii Zamojskiej. Dzięki dwóm korzystnym małżeństwom znacznie pomnożył majątek i zasięg dóbr rodowych. In plus należy mu także zapisać osiągnięcie krzesła senatorskiego pomnażającego prestiż rodziny. Małżeństwo z Wiśniowiecką, córką Michała Serwacego, zapewniło jego dzieciom prawa do połowy majątku po teściu. Pod koniec życia zasłynął z gorliwej pobożności, chociaż liczba jego kościelnych fundacji nie była duża. Trzej jego synowie pełnili wysokie godności. Tomasz Antoni i Andrzej weszli do senatu, sprawując urzędy z nadania Augusta III. Jan Jakub otrzymał urząd wojewody już za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego.