© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Ogród wilanowski Jana III

Zespół pałacowo-ogrodowy w Wilanowie króla Jana III, uformowany w latach 1677–1694 według francuskiego typu założenia rezydencjonalnego entre cour et jardin, charakteryzuje się dwudzielnym dziedzińcem od frontu pałacu i rozplanowanym na wspólnej z nim osi kompozycyjnej ozdobnym ogrodem za tymże pałacem. Sam ogród wilanowski, przynależący do barokowych ogrodów wielodzielnych tarasowych, rozłożony był na dwóch poziomach, oddzielonych ceglanym murem oporowym. Składał się też z kilku części. Jego partia centralna, ściśle związana z architekturą rezydencji i stanowiąca, zgodnie z regułami baroku, jego analogię oraz przedłużenie treści jego wnętrz, otrzymała charakter ozdobnego ogrodu włoskiego, zwanego galanteryjnym.

Górny taras ogrodu – leżący na tym samym poziomie, co apartamenty pary królewskiej – uzyskał wykwintne, symetrycznie skonstruowane partery haftowe (tzn. płaskie kwietniki o układzie analogicznym do ornamentów haftu, wyznaczone niskim żywopłotem na tle żwirowym lub piaskowym), pozłacane figury bóstw mitologicznych oraz wazony z czerwonego chęcińskiego marmuru. W samym środku tej ogrodowej kompozycji znajdowała się fontanna, a w ryzalitowych narożnikach tarasu – drewniane altany. Tam też ustawiono – w wielkich wazach ceramicznych – wonne zioła, krzewy, kwiaty i aromatyczne drzewka cytrusowe.

Poniżej rozpościerał się taras dolny, do którego prowadziły kamienne schody z grotą pod ich podestem. Początkowo znajdowały się tam symetryczne sadzawki (potem ustąpiły one miejsca parterom kwiatowym). Miedzy nimi a jeziorem wilanowskim utworzono także lipowe wysokopienne boskiety (tzn. zwarte masywy drzew i krzewów o geometrycznym zarysie, ujęte w ściany z żywopłotów).

Po obu stronach dziedzińca pałacowego założono jeszcze dwa pasma ogrodu fruktyfikującego: każde z takich pasm w formie parteru warzywnego składało się z sześciu prostokątnych kwater, obrzeżonych lipowymi szpalerami. Między kwaterami wznosiła się studnia z dębową cembrowiną „w kwadrat”. Ten użytkowy ogród pełnił zarazem funkcję zacisznego ustronia, odpowiedniego dla odpoczynku. Pod koniec życia monarchy założono jeszcze jeden ogród warzywny, w obrębie którego wymurowano figarnię i pomarańczarnię, a w centrum usypano Górę Bachusa, służącą za winnicę i zarazem kopiec widokowy.

Można tylko żałować, iż w tym czasie nie powstał żaden obraz ani rycina, uwieczniające rozmach i przepych wspaniałych wilanowskich ogrodów: takie trzy widoki namaluje dopiero w 1777 r. wenecjanin Bernardo Bellotto zw. Canaletto, na zlecenie króla Stanisława Augusta. Zachowane nieliczne rysunkowe plany założenia pałacowo – ogrodowego z lat 1682, 1730 i ok. 1732 stanowią jego cenną dokumentację, ale w przypadku samego ogrodu trzeba odwołać się do innych przykładów, jak np. urokliwa gdańska rycinka z 1757 r., przedstawiająca ogród z parterem kwiatowym, doglądanym przez dwa putta, z żywopłotową altaną w głębi, bramowaną dwiema fontannami.