© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Panorama Olkusza z XVII w.

Źródła ikonograficzne mają ogromną wartość w badaniach dawnej rzeczywistości. Jednym z nich jest obraz z XVII w. nieznanego autora przechowywany w kościele parafialnym w Olkuszu. Według miejscowej tradycji wraz z innymi przedmiotami został przeniesiony z miejscowego klasztoru augustianów przed jego rozbiórką w 1821 r. Na pierwszym planie obrazu przedstawiono rzekomo Św. Rodzinę oraz dwie fundatorki, w tle zaś, za postaciami, panoramę ówczesnego Olkusza. Jest to najstarszy przekaz ikonograficzny do dziejów tego miasta. Jego kontury są jednak miejscami nieostre, a niektóre szczegóły nieczytelne. Widok miasta można porównać z rozplanowaniem ówczesnej zabudowy miejskiej odtworzonym na podstawie innych źródeł. Dzięki temu wiadomo, że panorama jest dość swobodną wizją artysty, nie zaś wiernym odtworzeniem widok Olkusza w tym czasie. Malarz zniekształcił bowiem rzeczywisty krajobraz miasta, przesuwając obiekty w stosunku do ich ówczesnej lokalizacji – niektóre odpowiednio wyeksponował, inne zaś ukrył.  Stan faktyczny podporządkował celom ideologicznym. Mimo to malowidło pozwala (przynajmniej częściowo) poznać i ocenić stan ówczesnej miejskiej zabudowy.

 Panorama przedstawia Olkusz od północnego-wschodu. Miasto otoczone jest murem obronnym nakrytym dachem, z otworami strzelniczymi. W murze widoczne są trzy baszty bramne, wyższe od samego muru, również zadaszone (choć dachami różnego kształtu), dwie z nich są czworoboczne, jedna zapewne okrągła. Widoczna jest też tzw. furta parczewska. Za murem obronnym, w centralnym miejscu panoramy, umieszczono klasztor augustianów, na lewo kościół augustianów pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny z charakterystycznym gotyckim szczytem, po prawo – prawdopodobnie kopułę kaplicy loretańskiej. Dalej po prawej stronie zarysowany został także olkuski kościół parafialny. Kamienice mieszczańskie wypełniają pozostałą część widoku. Przedstawione są jednak niewyraźnie. Można tylko stwierdzić, że ich dachy są spadziste.

Na obrazie najbardziej wyeksponowane są zabudowania należące do Zakonu Św. Augusta. Niewidoczna jest natomiast brama krakowska, przebudowana już wówczas na bożnicę, wraz z istniejącą wtedy dzielnicą żydowską; zasłania je postać Madonny. W rozplanowaniu widoku miasta dokładnie wydzielono część zabudowy z kościołem parafialnym, który w rzeczywistości nie mógł być wyraźnie widoczny z tej perspektywy. Być może obraz namalowany został z przeznaczeniem dla klasztoru, a klęczące z przodu postaci to jego fundatorki. Oddzielenie przez malarza klasztoru od kościoła parafialnego związane było prawdopodobnie ze sporami majątkowymi, które toczyły się wtedy między zakonnikami a miejscową parafią.