© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
   |   21.01.2016

Stiuk (Leksykon, PJM)

Stiuk, sztukateria, marmoryzacja to trudne, rzadko na co dzień używane słowa. Ale za to często pojawiają się, gdy opisujemy dekoracje wnętrz, na przykład dekoracje we wnętrzu pałacu wilanowskiego. Zaraz rozszyfrujemy ich znaczenie i pomożemy odnaleźć przykłady tego typu dekoracji w pałacu.

Co to jest stiuk? To materiał zdobniczy stosowany od czasów starożytnych. Z czego powstaje stiuk? Stiuk to mieszanina gipsu, wapna i drobnego piasku lub pyłu marmurowego. Z tych składników powstaje masa, która jest łatwa do formowania i szybko twardnieje. Wilgotny stiuk łatwo daje się barwić na różne kolory. Może być barwiony lub złocony. Może być w jednym kolorze lub wielobarwny.

Do czego stosuje się stiuk? Ze stiuku wykonuje się tynki, rzeźby i płaskorzeźby.
Tynk nakłada się na ściany i elementy architektoniczne. Stosuje się go raczej we wnętrzach, w środku budynków, a nie na elewacjach, czyli ścianach zewnętrznych. Po nałożeniu tynk jest gładzony, a po stwardnieniu szlifowany i polerowany. Gotowy stiuk jest twardy i ma błyszczącą powierzchnię. Może naśladować swoim wyglądem i fakturą marmur lub inny kamień. I tu pojawia się kolejny trudny termin: marmoryzowanie. To trochę takie udawanie marmuru. Ściany, kolumny, schody okłada się z zewnątrz materiałem naśladującym marmur, czyli specjalnie przygotowanym stiukiem. Po co się to robi? Bo marmur jest dużo droższy i trudniejszy w obróbce niż stiuk.

Jeśli chcieliby Państwo zobaczyć stiukowe kolumny, które wyglądają jak marmur, to zapraszamy do pałacu. W Wielkiej Sieni znajdują się stiukowe marmoryzowane kolumny, a pomiędzy nimi stiukowe marmoryzowane ściany. Jak w najprostszy sposób odróżnić marmoryzowany stiuk od prawdziwego marmuru? Trzeba go dotknąć. Marmur będzie zimny, stiuk będzie w temperaturze otoczenia.

Ze stiuku tworzy się też rzeźby lub płaskorzeźby. Masę można modelować ręcznie lub odlewać w formach, dzięki czemu istnieje możliwość powielenia wzoru, czyli wykonania tej samej rzeźby lub jej elementu kilka razy. Dekoracje wykonane ze stiuku nazywamy sztukaterią. Wspaniałym przykładem dekoracji sztukatorskiej w pałacu wilanowskim są fasety w Sypialniach. W Sypialni Króla fasetę zdobią płaskorzeźbione hippokampy, czyli pół konie, pół ryby, oraz delfiny i muszle. W Sypialni Królowej sztukatorska dekoracja to między innymi dostojne sfinksy, czuwające nad spokojnym snem Marii Kazimiery.

Stiuk był często używany przez architektów już w starożytnym Rzymie, później w okresie wczesnego chrześcijaństwa, w sztuce mauretańskiej (np. dekoracje ścian Alhambry w Grenadzie). Był bardzo popularnym materiałem zdobniczym w okresie renesansu, baroku, rokoka i klasycyzmu. Wilanowskie barokowe dekoracje sztukatorskie są na to dowodem.