© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Stulecie Wiktorii Wiedeńskiej

Stulecie Wiktorii Wiedeńskiej obchodzono w 1783 r. w licznych miastach Rzeczpospolitej Obojga Narodów, między innymi w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Kaliszu, Sandomierzu, Puławach oraz w Nieświeżu i Wilnie. Szczegóły tych podniosłych uroczystości przekazała nam prasa ówczesna i źródła pisane. Niezmiernie bogate materiały opisowe i ikonograficzne zachowały się do obchodów jubileuszowych w Wilnie, docierając do potomnych za pośrednictwem wydanego tamże druku autorstwa Marcina Poczobuta – Odlanickiego pt. Pamiątka stoletnia zwycięstwa pod Wiedniem przez Jana III Krola Polskiego nad Turkami otrzymanego (...), dedykowanego królowi Stanisławowi Augustowi i składanego „w Drukarni J. K. M. przy Akademii”. Ostatnia, trzecia część publikacji zawiera właściwe Opisanie obchodu stoletniey Pamiątki Zwycięstwa Jana III i jest ilustrowana dwiema anonimowymi akwafortami. 

Przedstawiają one dekoracje architektoniczne, wzniesione w kościele akademickim w Wilnie w dniu 11 października 1783 r. jako oprawa egzekwii za Polaków poległych pod Wiedniem oraz tych, którzy „zostawszy zwycięzcami na usłudze ojczyzny potem pomarli”, a w dniu 12 października – uroczystego nabożeństwa dziękczynnego za odniesione zwycięstwo. Autorem tych monumentalnych konstrukcji był Jan Chrzciciel Knakfus (Knackfuss, zmarły w 1794 r. w Wilnie), kapitan artylerii litewskiej, architekt króla Stanisława Augusta i pierwszy profesor akademii wileńskiej.

 11 października wzniesiono pośrodku świątyni piramidę, zwaną też kolosem, sięgającą aż do sklepienia i zwieńczoną posągiem Minerwy; bogini trzymała włócznię i tarczę z portretem Jana III. Na frontowej ścianie piramidy, nad tablicą inskrypcyjną, unosił się orzeł z wieńcem laurowym i piorunem. Na wysuniętym przed wysoki cokół piramidy postumencie (zwanym w opisie Poczobuta baterią) umieszczono spiżowe armaty na lawetach, a między nimi alegorię „płaczącej Ojczyzny nad stratą walecznych swoich synów”. Wyżej rozpięto namiot, którego rozchylone ściany unosiło dwóch jeńców tureckich.

 12 października piramidę zastąpiono triumfalną, antykizującą kolumną, zwieńczoną posągiem Marsa (?) i postaciami dwóch Turków. Wysoko, pod sklepieniem Orzeł Biały podtrzymywał namiot – baldachim. Okazały cokół pod kolumną ożywiały postacie Turków, potraktowane jako atlanty dźwigające gzyms, a na tle pola środkowego widniał monogram Jana III. Uprzednią baterię z armatami pozostawiono, wprowadzając dodatkowo panoplia z trofeów tureckich.Autor tych reprezentacyjnych, a przy tym dokumentarnych sztychów pozostaje nieznany; tylko na akwaforcie wyobrażającej opisaną wyżej piramidę, znalazła się sygnatura projektodawcy: Knakfuss Capit: inven: et delin:. Ryciny wykonał prawdopodobnie któryś z grafików wileńskich. Wypada dodać, iż uwiecznione tam okolicznościowe dekoracje okazały się najwspanialsze z wówczas wznoszonych.