Od marca 2019 roku w wilanowskim pałacu można podziwiać wspaniałe tureckie makaty z Klasztoru Benedyktynek w Krzeszowie. Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie otrzymało je od Klasztoru w depozyt.
Makata jest złożona z 10 brytów. Choć wszystkie wydają się identyczne, to faktycznie skomponowane są z dwóch nieznacznie różniących się od siebie wariantów (o czym poniżej). Głównym motywem dekoracyjnym są wysmukłe arkady na kręconych kolumienkach, zwieńczone wielolistnym łukiem; między kolumnami zobaczymy lampy meczetowe i niżej, na przemian, po dwie ośmioramienne gwiazdy i dwa wazony z bukietami, a także liczne drobniejsze motywy roślinne i geometryczne. Szczególnie wysmakowana jest kolorystyka tkanin – na malinowym tle zakomponowano motywy w kolorze piaskowym, a drobne uzupełnienia z nici dodano w odcieniach bladej zieleni i koloru niebieskiego – i tu właśnie najlepiej widać wspomniane różnice.
Historia makaty jest fascynująca i zawiera wiele zwrotów akcji. Tkanina powstała niewątpliwie na terenie imperium osmańskiego i mogła stanowić fragment wystroju namiotu. Następnie, jak się powszechnie uważa, została zdobyta przez króla Jana III, najpewniej w bitwie wiedeńskiej (1683), choć niektórzy sądzą, że jest to trofeum pochodzące z bitwy z Turkami rozegranej pod Lwowem (1675). Podobieństwo do makat uznanych za zdobyte pod Wiedniem (przechowywanych na Zamku Królewskim na Wawelu czy w klasztorze Paulinów w Częstochowie) pozwala jednak związać omawianą pamiątkę z tą bitwą. Makata została przypuszczalnie ofiarowana przez Jana III jego ciotce (siostrze matki), Dorocie Magdalenie Daniłowiczównie, ksieni klasztoru Benedyktynek we Lwowie. Po II wojnie światowej wraz z mniszkami i całym wyposażeniem klasztoru tkanina została przewieziona do klasztoru pocysterskiego w Krzeszowie na Dolnym Śląsku.
Przez wiele lat nie wiedziano o faktycznym pochodzeniu i wartości tkanin, choć zawsze doceniano ich piękno i wysoką jakość. W klasztorze w Krzeszowie używane były one jako nakrycia na klęczniki dla sióstr podczas uroczystości składania ślubów zakonnych i przyjmowania konsekracji monastycznej. Tkanina została także użyta m.in. do dekoracji ołtarza polowego podczas uroczystego odpustu jubileuszowego (700-lecie istnienia opactwa w Krzeszowie, 15–16 sierpnia 1992 r.). Jeszcze w 2010 r. używano tkaniny podczas konsekracji monastycznej. Dwa dni po uroczystości do Krzeszowa zawitał historyk sztuki z Uniwersytetu Jagiellońskiego, dr Michał Kurzej, i po raz pierwszy zidentyfikował tkaninę jako fragment namiotu tureckiego. Swoje wnioski opisał rok później w artykule pt. Kościół pw. Wszystkich Świętych i klasztor PP. Benedyktynek, opublikowanym w serii „Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej na Ziemiach Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej”.
Tkaninami zainteresowała się następnie Barbara Skoczylas-Stadnik, dyrektor Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze. Zostały one pokazane w muzeum na przełomie 2012 i 2013 r. – bodaj po raz pierwszy opuściły wówczas klasztor.
W ramach przygotowań do wystawy „Jan III Sobieski. Polski król w Wiedniu”, która odbyła się w Pałacu Zimowym Księcia Eugeniusza Sabaudzkiego w Wiedniu (7 lipca – 1 listopada 2017 r.), tkaniny poddano konserwacji w pracowni Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie (prace w 2017 r. prowadziła Maria Guzińska). Następnie makata została zaprezentowana w Wiedniu, a w 2018 r. można ją było podziwiać w Wielkiej Sieni pałacu wilanowskiego – centralnym pomieszczeniu rezydencji pomyślanej jako pomnik sławy i chwały Jana III – zwycięzcy wielkiej bitwy pod Wiedniem.
Obecnie makata jest eksponowana w Galerii Magazynowej, znajdującej się na drugiej trasie zwiedzania.
Makata typu arkadowego
ok. poł. XVII w.
atłas wzorzysty, jedwab (osnowa), len (wątek), nić z metalowym oplotem srebrnym na rdzeniu jedwabnym w kolorze żółtym i szarym, technika tkacka, splot atłasowy, lansowanie i broszowanie
10 brytów, poszczególne bryty o różnych wymiarach: 284–323 cm x 64–67 cm
Klasztor Benedyktynek w Krzeszowie (A997–A1006)