© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Witaj, majowa jutrzenko!

W pamiętnym roku 1791 powstała w Warszawie wyjątkowo wdzięczna akwaforta Karola Michała Grölla według rysunku malarza Franciszka Smuglewicza, przedstawiająca Alegorię Wolności. Ona to – młoda i piękna kobieta w antycznych szatach - zwycięskim gestem wspiera stopę na leżącej na ziemi innej kobiecej postaci, ukrywającej twarz pod lewym ramieniem, zaś prawym obejmującej pawia – ucieleśnienie pychy, wygodnictwa i zarozumialstwa. Obok leżą rozerwane kajdany. Pokonana niewiasta symbolizuje bezprawie i przemoc.

 Triumfująca Wolność trzyma w lewej ręce rozwarte jarzmo, opierając je o ziemię, w prawej – wysoką pikę z zatkniętą na niej czapką frygijską, tzw. czapką wolności. W tle rysuje się pofałdowana pusta przestrzeń, nad którą góruje niebo.

Omówioną akwafortę wykorzystano dwukrotnie jako szatę ilustracyjną do druków warszawskich. W książce Antoniego Siarczyńskiego Dyaryusz Seymu Ordynaryinego (1791) znalazła się ona jako winieta, odbita na karcie tytułowej tomu pierwszego, zaś w dziele Onufrego Kopczyńskiego Ad quosdam Polonos (1792) została umieszczona na odwrocie karty tytułowej. Rycina jest bodaj najpopularniejszą polską pracą graficzną, związaną z Konstytucją majową.

Sygnowane dzieło Smuglewicza - Grölla (Smuglewicz del. C Gröll fec.) znajduje analogię z współczesną (1791) akwafortą Daniela Mikołaja Chodowieckiego według jego własnego rysunku, pt. Die neue Franzözische Constitution, zamieszczoną w „Goettinger Taschen Calender für das Jahr 1792“. Wyobrażona tam kobieta à l’ antique, dzierżąca dwa sztylety i podobnie wysoko uniesioną czapkę frygijską, depcze leżącą na ziemi męską postać w koronie, ze strzaskanym mieczem.

Odniesienia obu akwafort do Wielkiej Rewolucji z 1789 r. są więc oczywiste: czerwoną czapkę frygijską, noszoną przez zwolnionych z galer marsylskich skazańców, przyjęli jako symbol wolności właśnie rewolucjoniści francuscy. Do Polski mógł on dotrzeć już w pierwszej redakcji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r., gdzie występuje poza tym znany już motyw zerwanych kajdan, rózg liktorskich i węża chwytającego własny ogon. Czapka frygijska, osadzona na wysokiej pice, jest zatem symbolem wolności rewolucyjnej, występującym zwłaszcza od momentu zburzenia Bastylii i pojawiającym się w rękach Alegorii Wolności lub nowej Francji. Z dzieła Grölla, tchnącego powiewem łagodniejszej „rewolucji” warszawskiej, bije świeżość, zapał i niezłomna wiara w przyszłość. Z powodzeniem może ono ilustrować późniejszą, ulubioną melodię pieśni Trzeciego Maja 1831, rozpoczynającą się od słów „Witaj, majowa jutrzenko!”