Silva Rerum | 01.09.2021 Figura przedstawiająca św. Jana Nepomucena znajduje się na pd.-zach. od głównego wejścia do klasztoru jasnogórskiego prowadzącego przez rawelin twierdzy, w otoczeniu drzew. Postać świętego jest ustawiona na trójczłonowym postumencie wspartym na trzech stopniach. W rzucie prostokątnym postument od przodu jest lekko wygięty. Jego druga i trzecia kondygnacja zwieńczone są profilowanymi gzymsami i flankowane wolutami. W trzeciej kondygnacji znajduje się schowek zakryty ażurową kutą żelazną kratą, którą zdobią m.in. motywy łamiącej się wstęgi. Postument w kilku miejscach jest ozdobiony motywami muszli i liści akantu. Figura przedstawia św. Jana Nepomucena w tradycyjnym ujęciu ikonograficznym ukształtowanym przez późnobarokową sztukę czeską. Wyobrażona została cała postać będąca w lekkim ruchu, która stoi w kontrapoście, a lewą nogą ma ugiętą w kolanie. Święty trzyma w rękach ukośnie ułożony krucyfiks, głowę ma nieznacznie pochyloną w kierunku postaci Chrystusa. Twarz św. Jana o rysach młodego mężczyzny okolona jest krótkim zarostem, a z boków otaczają ją loki włosów. Jan Nepomucen ma na sobie strój kanonika katedralnego: sutannę, koronkową rokietę, gronostajowy mantolet i biret. Na powierzchni kamienia oddane są detale szat (guziki) oraz faktura koronek i futra.
Z zapisów w archiwum jasnogórskim wiadomo, że figura ufundowana została przez królewicza Jakuba Sobieskiego, przywieziona na Jasną Górę ze Śląska (w źródłach nie podano miejscowości) i poświęcona 19 IX 1724 roku (Częstochowa, Archiwum Jasnej Góry, sygn. AJG 193: Acta Conventus Clari Montis Częstochoviensis, 1716–1728, s. 291; sygn. AJG 1224: Korespondencja o. Konstantego Moszyńskiego, s. 173; por. też Kazimierz Kaczmarczyk, Artyści na usługach…, zob. Literatura). Źródła pisane nie podają nazwiska wykonawcy figury. Rzeźba, a szczególnie cokół w późniejszym okresie były restaurowane.
Tezę o wykonaniu figury przez Urbańskiego, przyjętą w literaturze przedmiotu, postawił Adam Więcek. Wskazał on na podobieństwo do figury św. Jana Nepomucena z 1723 roku stojącej przed kościołem św. Macieja we Wrocławiu, która jest niewątpliwym dziełem tego artysty (realizacja jasnogórska uważana jest przez Więcka za dzieło słabsze od pierwowzoru wrocławskiego, być może wykonane przy współudziale pomocników).
Nie jest bliżej znana motywacja Jakuba Sobieskiego, ofiarodawcy rzeźby, jednak figura należy do licznej grupy fundacji artystycznych synów Jana III Sobieskiego przeznaczonych dla Jasnej Góry (głównie darów z zakresu rzemiosła artystycznego). Figura stanowi stosunkowo wczesny przykład kultu św. Jana Nepomucena, który został beatyfikowany w 1721 roku, a kanonizowany w 1729 roku. W 1732 roku jego relikwie zostały przywiezione do Częstochowy z Pragi i umieszczone w relikwiarzu sporządzonym ze szkatułki ofiarowanej przez królową Marię Kazimierę (zob. szkatułka królowej Marii Kazimiery Sobieskiej z klasztoru paulinów na Jasnej Górze). Być może fakt wcześniejszego ufundowania przez Jakuba Sobieskiego figury świętego dla sanktuarium miał wpływ na przeznaczenie na relikwiarz św. Jana szkatułki ofiarowanej przez jego matkę.
Literatura:
Adam Więcek, Jan Jerzy Urbański. Studium o rzeźbie wrocławskiej pierwszej połowy XVIII stulecia, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963, s. 40, 116–118, 149, il. 42–43 (na końcu tomu).
Kazimierz Kaczmarczyk, Artyści na usługach paulinów polskich, [wypisy archiwalne], przed 1966, mnps, Warszawa, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Zbiory Specjalne, nr inw. 40, s. nlb.
Zofia Rozanow, Ewa Smulikowska, Spuścizna artystyczna Jasnej Góry jako wyraz protektoratu królewskiego i narodowego nad sanktuarium, w: Z dziejów sztuki Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego, pod redakcją Ewy Chojeckiej, seria Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Nr 494, Katowice 1982, s. 177.
Aleksander Jaśkiewicz, Z dziejów mecenatu artystycznego i kulturalnego o. Konstantego Moszyńskiego, „Studia Claromontana”, T. 4, 1983, s. 346.
Wanda Roszkowska, Oława królewiczów Sobieskich, wydanie przejrzane i zaktualizowane, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984, s. 162.
Konstanty Kalinowski, Rzeźba barokowa na Śląsku, Warszawa 1986, s. 311.
Aleksander Jaśkiewicz, Związki artystyczne Częstochowy ze Śląskiem w XVIII w., w: Częstochowa i jej miejsce w kulturze polskiej, Częstochowa 1990, s. 96.
Zofia Rozanow, Ewa Smulikowska, Pamiątki po Sobieskich na Jasnej Górze, w: Tron Pamiątek ku czci „Najjaśniejszego, Niezwyciężonego Jana III Sobieskiego Króla Polskiego” w trzechsetlecie śmierci 1696–1996, [katalog wystawy], Muzeum Pałac w Wilanowie, 17 czerwca–30 września 1996, Warszawa 1996, s. 58.
Zofia Rozanow, Ewa Smulikowska, Zabytki sztuki Jasnej Góry. Architektura. Rzeźba. Malarstwo, Katowice 2009, s. 18, 177, il. 33 na s. 230.