© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Zbąska ze Stanisławskich Anna

Zbąska ze Stanisławskich Anna primo voto Warszycka, secundo voto Oleśnicka (ur. między 1651-1654 – zm.1700 lub 1701) pierwsza polska autorka obszernego utworu o tematyce świeckiej - wierszowanej autobiografii.

W r. 1883 Aleksander Brückner odkrył w Bibliotece Publicznej w Petersburgu rękopis zatytułowany „Transakcya albo opisanie życia jednej sieroty (…) pisane roku 1685” i ustalił tożsamość autorki. Rękopis ten, przywieziony do Biblioteki Narodowej w Warszawie (1934), wydała drukiem I.Kotowa (1935). Oryginał spłonął w czasie II wojny światowej. Dzieło obejmuje 77 trenów, liczy 745 ośmiowersowych zwrotek pisanych ośmiozgłoskowcem.

Autorka opisała swoje dzieciństwo, wczesną młodość, i trzy kolejne małżeństwa. Była córką Michała Stanisławskiego (od r. 1665) wojewody kijowskiego, daleko (przez Daniłowiczów) spokrewnionego z Janem Sobieskim. W r. 1668 przymuszono ją do małżeństwa z upośledzonym umysłowo Janem Kazimierzem Warszyckim, kasztelanicem krakowskim. Ojciec, umierając na dyzenterię, której nabawił się na wyprawie wojennej, prosił Sobieskiego o opiekę nad Anną. Dzięki pomocy hetmana udało się jej uzyskać kościelne unieważnienie małżeństwa. Za namową Sobieskiego wyszła powtórnie za mąż już z końcem 1669 za Jana Zbigniewa Oleśnickiego, podkomorzyca sandomierskiego, rotmistrza królewskiego.  Oleśnicki wziął udział w kampanii chocimskiej Sobieskiego (1673) i w elekcji Jana III (1674), wyruszył na kolejną wyprawę i zmarł wracając z obozu wojskowego z powodu choroby (1674). Jan III i Maria Kazimiera wyswatali podopieczną z Janem Bogusławem Zbąskim, wówczas chorążym, potem podkomorzym lubelskim (1677). Zbąski, ranny w bitwie pod Wiedniem (1683), zmarł  na skutek powikłań. Nic więc dziwnego, że Zbąska postrzegała swoje życie jako ciągłą igraszkę Fortuny. Pozostała wdową.