Specyficzny ustrój Rzeczpospolitej szlacheckiej był w dużej mierze wynikiem wyjątkowej pozycji szlachty, która potrafiła wymóc ma królu szereg przywilejów. Powodowało to coraz większe osłabianie władzy monarszej i jednoczesny wzrost pozycji stanu szlacheckiego. Z czasem stan ten przekształcił się w naród polityczny, który posiadał wyłączne prawo decydowania o losach państwa. Źródeł pozycji polskiej szlachty należy szukać jeszcze w średniowieczu, kiedy to władcy Polski chcąc zapewnić sobie poparcie planów politycznych, wydawali przywileje. W epoce nowożytnej nie uległy one dezaktualizacji, ale legły u podstaw demokracji szlacheckiej.
Pierwszym generalnym przywilejem dla szlachty był przywilej w Koszycach (1374), wprowadzający wolność podatkową szlachty. Zwalniał on szlachtę od podatków, z wyjątkiem 2 groszy z łana chłopskiego. Kolejne przywileje: czerwiński (1422), warcki (1423), gwarantowały ograniczenie samowoli królewskiej w zakresie wymiaru sprawiedliwości, a podstawą kary musiał być wyrok sądowy. W przywilejach jedleńskim (1430) i krakowskim (1433) uległa wzmocnieniu pozycja szlachcica, który uzyskał zapewnienie, że nie zostanie uwięziony ani ukarany bez prawomocnego orzeczenia sądu. W przywilejach cerekwicko-nieszawskich (1454) zabroniono władcy zwoływania pospolitego ruszenia, nakładania podatków oraz wydawania nowych praw bez zgody sejmików ziemskich.
