• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Orientalizacja smaku artystycznego w czasach Jana III (artykuł, „Studia Wilanowskie”)

Studia Wilanowskie, 1977 r. T. II W drugiej połowie XVII w. obserwujemy w Polsce najsilniejsze oddziaływanie sztuki muzułmańskiej w …

Stroje wilanowskich włościan (artykuł, Silva Rerum)

Strój zwany obecnie wilanowskim był charakterystyczny dla mikroregionu nadwiślańskiego, czyli Urzecza, a nie wyłącznie dla okolic Wilanowa. Na przyjęcie takiego stwierdzenia pozwala analiza źródeł pisanych i ikonograficznych, zachowanych elementów ubioru oraz przeprowadzonych badań terenowych nad strukturą społeczną i kulturową regionu. Na …

Relacje polsko-tureckie: wprowadzenie (Silva Rerum)

Relacje polsko-tureckie nie ograniczają się tylko do starć militarnych, ale są wielowiekową historią stosunków dyplomatycznych i wymiany …

Kultura sarmacka (Silva Rerum)

Sarmatyzm to formacja kulturowa przeważającej części szlachty, niezwykle bogata i oryginalna, stanowiąca o wyjątkowości Rzeczypospolitej Obojga …

Kontusz i frak. Komediowe potyczki w czasach stanisławowskich (artykuł, Silva Rerum)

W „Monitorze” – pierwszym czasopiśmie, wydawanym w Polsce w latach 1765–1785 – znajdujemy wypowiedzi nakazujące ostrożność w chodzeniu na komedie, a nawet zakazy odwiedzania teatru przez żony i córki: „Mają przestrzegać rodzicie i mężowie, żeby ich żony, córki nie uczęszczały …

Rozrywki „wielkiego warszawskiego świata” pod koniec XVIII wieku: przejażdżki po Warszawie (artykuł, Silva Rerum)

Modę na przejażdżki w Warszawie lekkim, otwartym, wysoko zawieszonym powozem, zwanym kabrioletem, wprowadził w Warszawie książę Józef Poniatowski. Dlatego „wielki warszawski świat” zażywał przejażdżek specjalnymi powozami w cztery, a nawet osiem koni. W powozach siedziały zwykle trzy osoby, które zażywały …

Rozrywki „wielkiego warszawskiego świata” pod koniec XVIII wieku: taniec, muzyka, gra (artykuł, Silva Rerum)

Do najbardziej ulubionych rozrywek towarzystwa warszawskiego należały muzyka, taniec oraz gra, jakie umilały otwarte obiady, przyjęcia, bale czy maskarady. Według pamiętnikarza Fryderyka Schulza (1762–1798), niemieckiego literata i profesora historii w Mitawie, który w latach 90. XVIII w. przebywał w Warszawie, …

Francuska elegantka czy pragmatyczna Sarmatka? O wzorcach kobiet w literaturze XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Hubert Vautrin podczas swojego pobytu w Polsce pod koniec XVIII w. zauważył, że w Warszawie: „Kobiet w stroju cudzoziemskim jest znacznie więcej niż mężczyzn i tak samo jak Francuzki, są one niewolnicami mody. Zaledwie w Paryżu powstaje nowy strój, rodzi …

Obyczaje „wielkiego warszawskiego świata" widziane oczami cudzoziemca pod koniec XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Świat wielkich salonów warszawskich był pod koniec XVIII w. wzorem do naśladowania w kwestii obyczajów, zwyczajów, a przede wszystkim mody. Owo naśladownictwo, zwłaszcza ze strony bogatego mieszczaństwa czy ubogiej szlachty, to przejaw próby pretendowania do wyższego stanu społecznego, chęć podniesienia …

Reduty, pikniki, hece – rozrywki „warszawskiego świata” w XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Reduty (bale maskowe) to zabawa zimowa zaczynająca się w początkach grudnia i trwająca aż do postu, następnie kontynuowana do Zielonych Świątek. Odbywały się one raz w tygodniu w dwóch miejscach w Warszawie: w salach za teatrem oraz w pałacu Radziwiłłowskim …

Symbolika stroju w pamiętnikarstwie XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Osiemnastowieczny konflikt między „frakowymi” a „kontuszowymi” to przejaw nie tylko mody, ale przede wszystkim kwestii rodzimości i obcości, tradycji i nowości, czy wreszcie odrębności i uniformizmu. W obliczu utraty suwerenności kraju powrót do „kontusza” światłych elit stał się nie tylko …

Kawaler modny czy symplak? Komediowe potyczki w czasach stanisławowskich (artykuł, Silva Rerum)

Komedie konwiktowe, czyli przeznaczone na użytek szkolnych przedstawień, pełne są bezmyślnych kawalerów modnych, karykaturalnie powielających francuskie wzorce, udających wyedukowanych za granicą kosmopolitów. Ubrani według mody paryskiej we fraki, „włosy i chustki perfumami zaprawują”, „kapeluszek mały pod pachą noszą”, „czytają książki …

Fircyk czy sarmata? Kogo kochały Polki w XVIII w.? (artykuł, Silva Rerum)

Jędrzej Kitowicz, znawca obyczaju czasów saskich pisał: „Jeżeli do damy zebrało się dwóch konkurentów równej fortuny i talentów, a było w mocy damy obierać sobie męża, bez wątpienia obrała sobie Niemca, a Polaka odprawiła. Jeżeli rodzicy lub opiekuni obierali pannie …

„Peruka w rury” czy „podgolona czupryna” u prawdziwego patrioty pod koniec XVIII wieku? (artykuł, Silva Rerum)

W Zagadkach Sejmu Czteroletniego odnajdujemy ślady dyskusji politycznej podjętej przez stronnictwo patriotyczne, które na Sejm Czteroletni przebrało się po sarmacku. W tym czasie oświecony polityk wyróżniał się kontuszem i karabelą u boku, wąsami i podgoloną czupryną, fraczek europejskiego szlachcica został …

„Wąs sumiasty” czy ogolona „gęba wódkami zlana”? O wzorcu cnotliwego męża pod koniec XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Ozdobo twarzy, wąsy pokrętne! – zwracał się w apostrofie poeta Franciszek Dionizy Kniaźnin, który jako patriota uważał, że prawdziwy Polak powinien nosić się po sarmacku, czyli być ubranym w kontusz i nie zapominać o podgolonej czuprynie, a przede wszystkim, wielkich …

Kaftan (hilab) (artykuł, Silva Rerum)

Tak zwany kaftan, czyli poprawnie: hilab, to ceremonialna szata turecka, o prostym kroju, przypominającym żupan – długa do ziemi, z szerokimi rękawami. Najczęściej wykonywana z drogocennych tkanin, lamowana futrem i wyszywana złotą nicią. Istniało wiele rodzajów kaftanów, każdy – stosowny do …

"Najlepszy zegar apetyt" – o porach posiłków w dawnej Europie (artykuł, Silva Rerum)

"Zwyczaj dawny jest już aby dwie godzinie przed południem był obiad, a wieczerza w ośmi godzinach po obiedzie" pisał na początku XVI wieku sławny polski medyk Sebastian Petrycy. Prawie pół wieku później Stanisław Kazimierz Herka, znany również jako Hercius, podaje …

Stroje staropolskich podróżników (artykuł, Silva Rerum)

Staropolska korespondencja, spisy podróżnych rachunków oraz nakreślane jeszcze przed podróżą instrukcje i wskazówki dla podróżnych pozwalają na zarysowanie wielu interesujących aspektów XVII-wiecznych podróży, również odnoszących się do strojów podróżników przemierzających ówczesną Europę. W spisywanych przed zagraniczną podróżą edukacyjną instrukcjach zawierano szczegółowe …

Świat Orientu w sarmackiej wyobraźni (artykuł, Silva Rerum)

Od czasu odkryć geograficznych w XV i XVI w. zaczęto powoli – najpierw w krajach zachodniej Europy, a pod koniec XVI stulecia także w Polsce – oswajać się z faktem, że obok dotychczas znanych części świata Europy, Azji i Afryki …

Ubiór warszawskich dzieci i młodzieży w XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Przez szereg lat ubiór dzieci i młodzieży niewiele różnił się od stroju dorosłych. Zasadnicza zmiana nastąpiła w latach 70. XVIII wieku. Wtedy moda angielska uprościła ubiór i stworzyła odrębne stroje dla dzieci. Pojawiły się proste, trzyczęściowe garnitury męskie, a chłopcy …

Przedmurze chrześcijaństwa od podszewki (artykuł, Silva Rerum)

Podczas bitwy pod Wiedniem w 1683 r. różnice w wyglądzie pomiędzy rycerzami polskimi a tureckimi były niemal niezauważalne. Podobieństwo to spowodowały silne wpływy sztuki wschodniej, które korzeniami sięgały XV w. Wtedy zaczęły docierać do Rzeczypospolitej karawany kupców ze Wschodu, które …

Diabeł we fraku (artykuł, Silva Rerum)

W polskiej tradycji ludowej istniał bardzo mocno zakorzeniony obraz diabła jako postaci ubranej według obcej - najczęściej niemieckiej - mody. Cudzoziemski ubiór był kwintesencją obcości, a tworzona przezeń sylwetka tworzyła złowrogi obraz obcego, czyli złego, a więc w konsekwencji diabła. …

O idealnym osiemnastowiecznym stroju „ślubnym” Izabeli Lubomirskiej (artykuł, Silva Rerum)

Portret Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej pędzla Bacciarellego już od dawna stanowi dla badaczy trudny orzech do zgryzienia. Choć przez samego autora jest on sygnowany datą 1757, namalowany został przynajmniej kilkanaście lat później – świadczy o tym wysoka fryzura modelki, jakie …

Sarmacki ślub (artykuł, Silva Rerum)

Chociaż już od schyłku XVIII w. polski strój narodowy zaczął gwałtownie znikać z mody codziennej, przez całe następne stulecie wciąż odzywały się głosy, wzywające do jego przywrócenia. Wprawdzie nigdy się już nie udało zastąpić noszonych na co dzień praktycznych fraków …

O strojach uczestników ostatniego polskiego poselstwa w Stambule w 1790 roku (artykuł, Silva Rerum)

Wspaniałe, z wielkim przepychem organizowane wjazdy polskich poselstw do różnych stolic europejskich miały swoją długą tradycję. Ich celem było wywołanie podziwu i olśnienie cudzoziemców. Służyć miały temu m. in. robiące wrażenie swą oryginalnością polskie stroje. Szczególnie pamiętny był zwłaszcza wjazd …

Co Kajetan Koźmian zobaczył w Badenie, czyli o początkach mody plażowej i kąpielowej (artykuł, Silva Rerum)

Kiedy przed dwustu laty w 1808 roku Kajetan Koźmian (1771-1856) podczas wizyty w Wiedniu zawitał do słynnego kurortu w Baden, ze zdziwieniem zaobserwował scenę, którą opisał w swych pamiętnikach: „...przypatrzyłem się osobliwym kąpielom, wspólnym tak kobietom, jak mężczyznom, i rozmaitym …

O strojach polskich Augusta III Sasa i Marii Józefy na portretach Louisa de Silvestre (artykuł, Silva Rerum)

Nadworny malarz drezdeński Louis de Silvestre wśród wielu portretów polskiej pary monarszej: Augusta III Sasa (1696-1763, król od 1733) i Marii Józefy (1699-1757, królowa od 1733) namalował również ich wizerunki w strojach polskich. W sali balowej wilanowskiego pałacu prezentowana jest …

Odzież szlachty małopolskiej w XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

Odzież w ciągu wieków stale ulegała panującym trendom. W Polsce tempo ich rozpowszechnienia było jednak różne. W okresie od XVI do XVIII w. ubiór zmieniał się w zakresie formy, kroju, detali. W XVII stuleciu ostatecznie ustalił się narodowy strój polski …

Francuska moda na dworze Ludwiki Marii Gonzagi (artykuł, Silva Rerum)

O tym jak wielkie było zaskoczenie królowej Ludwiki Marii po przyjeździe do Polski w 1646 r. na widok strojów polskich szlachcianek, może świadczyć jej opinia, że kobiety polskie nosiły suknie modne kilkadziesiąt lat temu. Było nie do przyjęcia dla francuskiej …

Broda à la Pisa (artykuł, Silva Rerum)

Golibroda przy pomocy brzytwy skrupulatnie formował zarost dla uwydatnienia profilu górnej wargi, wygładzając go palcem oraz modelując specjalnym żelazkiem z taką delikatnością, jakby zajmował się nieboszczykiem. Po nieskończonej ilości ruchów, wąsy przylegały blisko do twarzy, a ich końce były tak …

„Buty à la most zwodzony”, czyli w buciorach rybaka na salony (artykuł, Silva Rerum)

Polskie satyry XVII w. żartowały sobie ze zwolenników mody zachodniej, co „cali w butach chodzą”, w wysokich „buciorach rybaka”. Taksy wojewódzkie z terenów Małopolski, Wielkopolski i Mazowsza z lat 1608-1624 wymieniają m.in. „pantofle wielkiemu meszczyźnie kurdybanowe czarne na punczochy”, „trzewiki …

Francuszczyzna Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Powszechnie znana jest miłość króla Jana III do mody rodzimej oraz wschodniej, do kierezji, czapek w stylu krymskim, etc. – fascynacja nieporównywalna z żadnym spośród polskich władców elekcyjnych. Obraz monarchy byłby jednak fałszywy, gdybyśmy zapomnieli, że zdarzało mu się także …

Joannes Casimirus Elegantissimus (artykuł, Silva Rerum)

21 lipca 1640 rezydent króla Władysława IV w Paryżu Domenico Roncalli (zapewne na zlecenie samego króla) namawiał dopiero co uwolnionego z francuskiej niewoli królewicza Jana Kazimierza, aby ten bardziej zadbał o swój image wśród przyszłych poddanych, m.in. poprzez przywdzianie raz …

Kaszalot i rękawiczki (artykuł, Silva Rerum)

Lope de Vega w jednej ze swych komedii pisał: Nie był dżentelmenem mężczyznaKtórego kolety i rękawiczkiPachniały jednakowo,Jako że gryzły się ze sobąJaśmin z WalencjiI ambra z Portugalii. Ważkim dodatkiem do stroju dworskiego, wyrażającym status osoby szlachetnie urodzonej, były rękawiczki. Te nasycane ambrą …

Kasztelana wileńskiego konfekcyjne ekstrawagancje (artykuł, Silva Rerum)

Na swoim drugim ślubie (1617 r.) książę Janusz Radziwiłł (1579-1620) wystąpił w stroju polskim. Nieprzypadkowo jednak na medalu autorstwa Christiana Malera lub Daniela Kellerthalera wybitym z tej okazji widzimy go w obfitej kryzie i „alamodowej” bródce. Kasztelan wileński okazjonalnie zakładał …

Przepis na XVII-wieczny balejaż (artykuł, Silva Rerum)

Siedemnaste stulecie charakteryzowało się wielobarwnością, która wydaje się nam czasem wręcz krzykliwa. Dotyczy to także mody. Już w 1578 r. Henri Estienne wyszydzał krzykliwe stroje dworskie noszone przez personnes de qualité przywdziewające nierzadko nawet 8-10 kolorów na raz. Kolor tabaczkowy, …

Sekrety królewskiej garderoby (artykuł, Silva Rerum)

Nieraz przyszło królowi Janowi „męczyć się z krawcem jak z niedźwiedziem”, jak to opisał w liście z 12 października 1666 r. Wszyscy wiemy jaką rolę przywiązywał do swych strojów. Oczywiście nie był w tym odosobniony. Szczególna „świadomość ubioru” szytego na …

„Śmiech koczkodana”, czyli terminologiczne konfuzje mody Wielkiego Wieku (artykuł, Silva Rerum)

Opisując dawne stroje, w tym kostiumy portretowe wpisujące się w świat „cudzoziemszczyzny”, nie wystarczy używać określeń typu „kubrak wierzchni i spodni”, czy wprost spolszczać terminy obcojęzyczne, abstrahując od kontekstu kulturowego, źródeł itd. W literaturze nierzadko spotykamy ahistoryczne używanie szablonów językowych …

W kontuszu i peruce, czyli strój mieszany (artykuł, Silva Rerum)

Andrzej Frycz Modrzewski nie mógł wyjść ze zdziwienia, jak wielka różnorodność w strojach panowała za jego czasów – i to nie tylko pomiędzy stanami, regionami, rodami, ale nawet w przypadku jednej rodziny, ba tej samej osoby: „w tym samym polskim …

Strój zamrożony, czyli jak ubranie przekształcało się w uniform (artykuł, Silva Rerum)

Jak wiemy, pałac w Wilanowie posiada wyjątkową kolekcję liberii. Stanowią one przykład swoistego zamrożenia mody, uodpornienia na zmiany. Proces ten charakteryzował określony przedział czasowy, po pewnym okresie następowało mniejsze lub większe odmrożenie, czasem ze względu na postęp techniki, etc. Nie …

Szustokor, czyli tuż przy ciele (artykuł, Silva Rerum)

Zachodnioeuropejski ubiór męski w XVII stuleciu ulegał częstym transformacjom, nieznanym dawniejszym czasom. Była to epoka ścierających się ze sobą, przeciwstawnych tendencji i mód: postępującej uniformizacji ubioru (nie bez wpływu tzw. rewolucji militarnej), przy równoległej jego demilitaryzacji. Zwłaszcza w dobie wojny …

Tout à la Negligence. O nowożytnych związkach mody i sztuki (artykuł, Silva Rerum)

Fundamentalnym wyzwaniem człowieka szlachetnego była w czasach nowożytnych „bezwysiłkowość”. Tzw. sprezzatura dyktowała jak należy jeździć na koniu, wypowiadać się aby maskować zabiegi retoryczne, czy gestykulować zgodnie z wymogami wystudiowanej nonszalancji (mouvementé negligence). Ociężałe i flegmatyczne pozy modeli na portretach, nawiązujące …

Hiszpan w ciąży, czyli „gęsi brzuch” (artykuł, Silva Rerum)

W systemie mody zachodniej ważne miejsce zajmował obficie watowany kabat, szyty ze stosunkowo wąskich pasów tkaniny wzmacnianych poziomymi listwami. Idąc za kształtem ówczesnych zbroi, jubón zwężał się u dołu w spiczastą formę, wyginającą się od mostku aż po linię pasa, …

Koronki koronowanych (artykuł, Silva Rerum)

Mikołaj Rej pisał: „Z łyka forboty, szlachcic bez cnoty”. W jego mniemaniu koronki stanowiły zatem wyróżnik szlachectwa! Nie bez przyczyny przełom XVI i XVII wieku przeszedł do historii jako guerre en dentelles. Poświęcano im całe poematy. Ta, „która karmi próżność …

Książę Janusz Radziwiłł: między koronkami a ferezją (artykuł, Silva Rerum)

„Słynął z urody, piękności i dworskiego układu na dworze Władysława IV. Podczas bytności swojej za granicą, na dworach rozmaitych książąt, przyjął był obce obyczaje i z początku nosił strój cudzoziemski, jakiego i sam król używał; później atoli powrócił do ojczystego …

Lalki i portrety, czyli zanim powstały żurnale (artykuł, Silva Rerum)

W 1642 r. polska królowa Cecylia Renata prosiła hiszpańskiego posłańca, aby przywiózł jej z Niderlandów lalkę. Nie chodziło jednak o zabawkę, ale o miniaturowy manekin ubrany na sposób francuski, która miał być wzorem dla krawca monarchini, jako że „nie podobały …

Milusińscy w sukienkach, czyli ubiory chłopięce w XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

Na portrecie jednorocznego królewicza Władysława Zygmunta Wazy pędzla Martina Kobera (1596 r.) ukazano modela w chłopięcym stroju uszytym zgodnie ze zwyczajem epoki, czyli prawie nieróżnicujący płci. Wykrochmalona i gofrowana krezka zapowiada przyszłe skrępowanie surowymi zasadami wychowawczymi. Uwagę zwraca czerwona sukienka …

Moda i polityka: Albrycht Stanisław Radziwiłł (artykuł, Silva Rerum)

Pokolenie Alberta, Stanisława II i Mikołaja Krzysztofa „Sierotki” pod względem ubioru wykazywało większą jednorodność niż późniejsze generacje. Wspomniani magnaci przynależeli do pierwszych elit Wielkiego Księstwa Litewskiego z entuzjazmem przejmujących zachodnią kulturę, w tym włosko-hiszpańską, a potem francuską modę. Ze względów …

Podwiązki Alamoda (artykuł, Silva Rerum)

Ofelia z przerażeniem wspomina spotkanie z „obłąkanym” Hamletem, chodzącym bez kapelusza, w rozpiętym kabacie i w opadłych pończochach (II.1). Wyliczając atrybuty melancholijnego kochanka przełomu XVI i XVII wieku Rosalinda w Jak wam się podoba Szekspira nie zapomina o „pończochach bez …

Kościół – targowisko próżności (artykuł, Silva Rerum)

Skandalizującą Sztukę kochania Owidiusz otwiera wykazem tłumnych miejsc, w które warto uczęszczać, by spośród napotkanych dziewcząt wypatrzyć obiekt miłosnych podbojów. Jako jedne z najzasobniejszych w ciekawe chłopców panny wymienione zostały rzymskie świątynie i uroczystości religijne. W trzeciej księdze tego dzieła, …