• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Orientalizacja smaku artystycznego w czasach Jana III (artykuł, „Studia Wilanowskie”)

Studia Wilanowskie, 1977 r. T. II W drugiej połowie XVII w. obserwujemy w Polsce najsilniejsze oddziaływanie sztuki muzułmańskiej w …

Stroje wilanowskich włościan (artykuł, Silva Rerum)

Strój zwany obecnie wilanowskim był charakterystyczny dla mikroregionu nadwiślańskiego, czyli Urzecza, a nie wyłącznie dla okolic Wilanowa. Na przyjęcie takiego stwierdzenia pozwala analiza źródeł pisanych i ikonograficznych, zachowanych elementów ubioru oraz przeprowadzonych badań terenowych nad strukturą społeczną i kulturową regionu. Na …

Relacje polsko-tureckie: wprowadzenie (Silva Rerum)

Relacje polsko-tureckie nie ograniczają się tylko do starć militarnych, ale są wielowiekową historią stosunków dyplomatycznych i wymiany …

Kultura sarmacka (Silva Rerum)

Sarmatyzm to formacja kulturowa przeważającej części szlachty, niezwykle bogata i oryginalna, stanowiąca o wyjątkowości Rzeczypospolitej Obojga …

Kontusz i frak. Komediowe potyczki w czasach stanisławowskich (artykuł, Silva Rerum)

W „Monitorze” – pierwszym czasopiśmie, wydawanym w Polsce w latach 1765–1785 – znajdujemy wypowiedzi nakazujące ostrożność w chodzeniu na komedie, a nawet zakazy odwiedzania teatru przez żony i córki: „Mają przestrzegać rodzicie i mężowie, żeby ich żony, córki nie uczęszczały …

Rozrywki „wielkiego warszawskiego świata” pod koniec XVIII wieku: przejażdżki po Warszawie (artykuł, Silva Rerum)

Modę na przejażdżki w Warszawie lekkim, otwartym, wysoko zawieszonym powozem, zwanym kabrioletem, wprowadził w Warszawie książę Józef Poniatowski. Dlatego „wielki warszawski świat” zażywał przejażdżek specjalnymi powozami w cztery, a nawet osiem koni. W powozach siedziały zwykle trzy osoby, które zażywały …

Rozrywki „wielkiego warszawskiego świata” pod koniec XVIII wieku: taniec, muzyka, gra (artykuł, Silva Rerum)

Do najbardziej ulubionych rozrywek towarzystwa warszawskiego należały muzyka, taniec oraz gra, jakie umilały otwarte obiady, przyjęcia, bale czy maskarady. Według pamiętnikarza Fryderyka Schulza (1762–1798), niemieckiego literata i profesora historii w Mitawie, który w latach 90. XVIII w. przebywał w Warszawie, …

Francuska elegantka czy pragmatyczna Sarmatka? O wzorcach kobiet w literaturze XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Hubert Vautrin podczas swojego pobytu w Polsce pod koniec XVIII w. zauważył, że w Warszawie: „Kobiet w stroju cudzoziemskim jest znacznie więcej niż mężczyzn i tak samo jak Francuzki, są one niewolnicami mody. Zaledwie w Paryżu powstaje nowy strój, rodzi …

Obyczaje „wielkiego warszawskiego świata" widziane oczami cudzoziemca pod koniec XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Świat wielkich salonów warszawskich był pod koniec XVIII w. wzorem do naśladowania w kwestii obyczajów, zwyczajów, a przede wszystkim mody. Owo naśladownictwo, zwłaszcza ze strony bogatego mieszczaństwa czy ubogiej szlachty, to przejaw próby pretendowania do wyższego stanu społecznego, chęć podniesienia …

Reduty, pikniki, hece – rozrywki „warszawskiego świata” w XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Reduty (bale maskowe) to zabawa zimowa zaczynająca się w początkach grudnia i trwająca aż do postu, następnie kontynuowana do Zielonych Świątek. Odbywały się one raz w tygodniu w dwóch miejscach w Warszawie: w salach za teatrem oraz w pałacu Radziwiłłowskim …

Symbolika stroju w pamiętnikarstwie XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Osiemnastowieczny konflikt między „frakowymi” a „kontuszowymi” to przejaw nie tylko mody, ale przede wszystkim kwestii rodzimości i obcości, tradycji i nowości, czy wreszcie odrębności i uniformizmu. W obliczu utraty suwerenności kraju powrót do „kontusza” światłych elit stał się nie tylko …

Kawaler modny czy symplak? Komediowe potyczki w czasach stanisławowskich (artykuł, Silva Rerum)

Komedie konwiktowe, czyli przeznaczone na użytek szkolnych przedstawień, pełne są bezmyślnych kawalerów modnych, karykaturalnie powielających francuskie wzorce, udających wyedukowanych za granicą kosmopolitów. Ubrani według mody paryskiej we fraki, „włosy i chustki perfumami zaprawują”, „kapeluszek mały pod pachą noszą”, „czytają książki …

Fircyk czy sarmata? Kogo kochały Polki w XVIII w.? (artykuł, Silva Rerum)

Jędrzej Kitowicz, znawca obyczaju czasów saskich pisał: „Jeżeli do damy zebrało się dwóch konkurentów równej fortuny i talentów, a było w mocy damy obierać sobie męża, bez wątpienia obrała sobie Niemca, a Polaka odprawiła. Jeżeli rodzicy lub opiekuni obierali pannie …

„Peruka w rury” czy „podgolona czupryna” u prawdziwego patrioty pod koniec XVIII wieku? (artykuł, Silva Rerum)

W Zagadkach Sejmu Czteroletniego odnajdujemy ślady dyskusji politycznej podjętej przez stronnictwo patriotyczne, które na Sejm Czteroletni przebrało się po sarmacku. W tym czasie oświecony polityk wyróżniał się kontuszem i karabelą u boku, wąsami i podgoloną czupryną, fraczek europejskiego szlachcica został …

„Wąs sumiasty” czy ogolona „gęba wódkami zlana”? O wzorcu cnotliwego męża pod koniec XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Ozdobo twarzy, wąsy pokrętne! – zwracał się w apostrofie poeta Franciszek Dionizy Kniaźnin, który jako patriota uważał, że prawdziwy Polak powinien nosić się po sarmacku, czyli być ubranym w kontusz i nie zapominać o podgolonej czuprynie, a przede wszystkim, wielkich …

Kaftan (hilab) (artykuł, Silva Rerum)

Tak zwany kaftan, czyli poprawnie: hilab, to ceremonialna szata turecka, o prostym kroju, przypominającym żupan – długa do ziemi, z szerokimi rękawami. Najczęściej wykonywana z drogocennych tkanin, lamowana futrem i wyszywana złotą nicią. Istniało wiele rodzajów kaftanów, każdy – stosowny do …

"Najlepszy zegar apetyt" – o porach posiłków w dawnej Europie (artykuł, Silva Rerum)

"Zwyczaj dawny jest już aby dwie godzinie przed południem był obiad, a wieczerza w ośmi godzinach po obiedzie" pisał na początku XVI wieku sławny polski medyk Sebastian Petrycy. Prawie pół wieku później Stanisław Kazimierz Herka, znany również jako Hercius, podaje …

Stroje staropolskich podróżników (artykuł, Silva Rerum)

Staropolska korespondencja, spisy podróżnych rachunków oraz nakreślane jeszcze przed podróżą instrukcje i wskazówki dla podróżnych pozwalają na zarysowanie wielu interesujących aspektów XVII-wiecznych podróży, również odnoszących się do strojów podróżników przemierzających ówczesną Europę. W spisywanych przed zagraniczną podróżą edukacyjną instrukcjach zawierano szczegółowe …

Świat Orientu w sarmackiej wyobraźni (artykuł, Silva Rerum)

Od czasu odkryć geograficznych w XV i XVI w. zaczęto powoli – najpierw w krajach zachodniej Europy, a pod koniec XVI stulecia także w Polsce – oswajać się z faktem, że obok dotychczas znanych części świata Europy, Azji i Afryki …

Staropolska chciwość (artykuł, Silva Rerum)

Postrzeganie chciwości i związanego z nią zła w dużej mierze zależało od przedmiotu pożądania. W zależności od tego, co było obiektem namiętności, kształtowała się moralna ocena pragnienia posiadania czegoś i wynikających stąd działań. Jak w swych kazaniach z lat siedemdziesiątych …

Zegarek pana Molskiego (artykuł, Silva Rerum)

1 października 1716 roku do urzędu grodzkiego w Kaliszu przybył Stanisław Molski, brat i spadkobierca regenta grodzkiego kaliskiego Sebastiana. Powodem pojawienia się Molskiego w urzędzie był zegarek. Urzędowa relacja opisuje go jako zegarek mosiężny pozłocisty cum numismate serenissimi Josephi Ducis …

Tyrania mody i kłopoty Pani Podstoliny (artykuł, Silva Rerum)

W swej dydaktycznej powieści „Pan Podstoli” Ignacy Krasicki przedstawił bohaterów, którym przyszło żyć w czasach przełomu i zmian związanych z rozprzestrzenianiem się idei oświeceniowych. Powieściowe postaci zostały postawione wobec kwestii wyboru między sarmacką tradycją i napływającymi z oświeconej Europy hasłami …

Kruche i modne nowości: fajans i porcelana (artykuł, Silva Rerum)

Od połowy panowania Augusta III nastały talerze farfurowe, dalej porcelanowe, nareszcie cała służba stołowa składała się u wielkich panów z porcelany. Jędrzej Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III. Rozpowszechnienie się porcelany i fajansu oraz wyparcie przez nowe, kruche filiżanki i talerze …

Diabeł we fraku (artykuł, Silva Rerum)

W polskiej tradycji ludowej istniał bardzo mocno zakorzeniony obraz diabła jako postaci ubranej według obcej - najczęściej niemieckiej - mody. Cudzoziemski ubiór był kwintesencją obcości, a tworzona przezeń sylwetka tworzyła złowrogi obraz obcego, czyli złego, a więc w konsekwencji diabła. …

O idealnym osiemnastowiecznym stroju „ślubnym” Izabeli Lubomirskiej (artykuł, Silva Rerum)

Portret Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej pędzla Bacciarellego już od dawna stanowi dla badaczy trudny orzech do zgryzienia. Choć przez samego autora jest on sygnowany datą 1757, namalowany został przynajmniej kilkanaście lat później – świadczy o tym wysoka fryzura modelki, jakie …

Sarmacki ślub (artykuł, Silva Rerum)

Chociaż już od schyłku XVIII w. polski strój narodowy zaczął gwałtownie znikać z mody codziennej, przez całe następne stulecie wciąż odzywały się głosy, wzywające do jego przywrócenia. Wprawdzie nigdy się już nie udało zastąpić noszonych na co dzień praktycznych fraków …

O strojach uczestników ostatniego polskiego poselstwa w Stambule w 1790 roku (artykuł, Silva Rerum)

Wspaniałe, z wielkim przepychem organizowane wjazdy polskich poselstw do różnych stolic europejskich miały swoją długą tradycję. Ich celem było wywołanie podziwu i olśnienie cudzoziemców. Służyć miały temu m. in. robiące wrażenie swą oryginalnością polskie stroje. Szczególnie pamiętny był zwłaszcza wjazd …

Strój Michała Korybuta (artykuł, Silva Rerum)

28 stycznia, trzeciego dnia obrad sejmu z 1672 roku, po skomplikowanych sporach proceduralnych izbie poselskiej udało się w końcu wybrać marszałka. Posłowie mogli przystąpić do ceremonii powitania króla i wreszcie zająć się przygotowaniami do odparcia najazdu tureckiego. Zaledwie jednak Marcin …

Wyprawa ślubna Katarzyny Jagiellonki (artykuł, Silva Rerum)

Katarzyna była najmłodszą córką Zygmunta Starego i królowej Bony. Urodziła się 1 listopada 1526 roku w Krakowie. W 1562 roku wyszła za mąż za Jana Wazę, księcia finlandzkiego, który został w 1569 roku królem Szwecji. Uroczystości weselne, trwające tydzień (od …

Prawdziwi Polacy. Koronacyjne przebrania Wettynów (artykuł, Silva Rerum)

Gdy w 1733 r. umarł król August II, utartym już zwyczajem prymas zwołał sejm konwokacyjny. Ten pierwszy sejm w czasie bezkrólewia miał wyznaczyć termin i miejsce elekcji nowego władcy oraz zająć się organizacją tymczasowej władzy w państwie pozbawionym monarchy. Zwołane przed …

Wojna fraka i kontusza (artykuł, Silva Rerum)

Schyłek XVII i początek XVIII w. to czas największych triumfów mody narodowej. Za panowania Jana III Sobieskiego doszło do wtórnej orientalizacji i militaryzacji stroju oraz wyglądu szlachcica. W czasach wojen tureckich sylwetka odzianego w kontusz Sarmaty nabrała szczególnych znaczeń związanych …

Francuska moda na dworze Ludwiki Marii Gonzagi (artykuł, Silva Rerum)

O tym jak wielkie było zaskoczenie królowej Ludwiki Marii po przyjeździe do Polski w 1646 r. na widok strojów polskich szlachcianek, może świadczyć jej opinia, że kobiety polskie nosiły suknie modne kilkadziesiąt lat temu. Było nie do przyjęcia dla francuskiej …

Broda à la Pisa (artykuł, Silva Rerum)

Golibroda przy pomocy brzytwy skrupulatnie formował zarost dla uwydatnienia profilu górnej wargi, wygładzając go palcem oraz modelując specjalnym żelazkiem z taką delikatnością, jakby zajmował się nieboszczykiem. Po nieskończonej ilości ruchów, wąsy przylegały blisko do twarzy, a ich końce były tak …

„Buty à la most zwodzony”, czyli w buciorach rybaka na salony (artykuł, Silva Rerum)

Polskie satyry XVII w. żartowały sobie ze zwolenników mody zachodniej, co „cali w butach chodzą”, w wysokich „buciorach rybaka”. Taksy wojewódzkie z terenów Małopolski, Wielkopolski i Mazowsza z lat 1608-1624 wymieniają m.in. „pantofle wielkiemu meszczyźnie kurdybanowe czarne na punczochy”, „trzewiki …

Nowożytne Polaków spotkania z modą zachodnią: peregrynanci (artykuł, Silva Rerum)

„I wzorów nie szukamy za granicą, ale uczymy się przyjmować i cenić nasze” – zwracał się do króla Zygmunta Gabriel Kilian Ligęza z Bobrku, studiujący w Douai syn podskarbiego wielkiego koronnego, przyszły łożniczy królewski, wystrojony na druku swej tezy filozoficznej …

Ozdoba szlacheckiej głowy (artykuł, Silva Rerum)

Ceremonia mianowania granda pierwszej kategorii kończyła się słowami covred vos („nakryjcie głowę, Panie”). W ramach absolutystycznego dworu hiszpańskiego przebywanie w obecności króla z nakrytą głową było zaszczytem zarezerwowanym dla nielicznych, w ściśle określonych warunkach. W ówczesnej Polsce szlacheckiej czapki stanowiły …

Pejsy czy hiszpańskie loki? (artykuł, Silva Rerum)

„Patrzajcie jak się stroi ów czuryło młody, czuprynę podmuskuje, kocha się z urody, ostrzy wąsik, uczy się mrugać na uczynne panie młode i utrafia kędziory” – naigrawał się Sebastian Klonowic (zm. 1602) w Worku Judaszowym. Choć w czasach Sobieskiego panowały …

Polscy muszkieterzy? (artykuł, Silva Rerum)

Zidentyfikowany przez Jacka Tylickiego portret porucznika piechoty nadwornej Mikołaja Konstantego Giese z 1642 roku dokumentuje galowy kostium wojskowego dygnitarza z epoki Władysława IV. Składa się nań przede wszystkim skontrastowany z ciemnymi pludrami, wcięty wysoko w pasie pourpoint z perskiego (stylizowanego …

Przepis na XVII-wieczny balejaż (artykuł, Silva Rerum)

Siedemnaste stulecie charakteryzowało się wielobarwnością, która wydaje się nam czasem wręcz krzykliwa. Dotyczy to także mody. Już w 1578 r. Henri Estienne wyszydzał krzykliwe stroje dworskie noszone przez personnes de qualité przywdziewające nierzadko nawet 8-10 kolorów na raz. Kolor tabaczkowy, …

Sekrety królewskiej garderoby (artykuł, Silva Rerum)

Nieraz przyszło królowi Janowi „męczyć się z krawcem jak z niedźwiedziem”, jak to opisał w liście z 12 października 1666 r. Wszyscy wiemy jaką rolę przywiązywał do swych strojów. Oczywiście nie był w tym odosobniony. Szczególna „świadomość ubioru” szytego na …

„Śmiech koczkodana”, czyli terminologiczne konfuzje mody Wielkiego Wieku (artykuł, Silva Rerum)

Opisując dawne stroje, w tym kostiumy portretowe wpisujące się w świat „cudzoziemszczyzny”, nie wystarczy używać określeń typu „kubrak wierzchni i spodni”, czy wprost spolszczać terminy obcojęzyczne, abstrahując od kontekstu kulturowego, źródeł itd. W literaturze nierzadko spotykamy ahistoryczne używanie szablonów językowych …

Hiszpan w ciąży, czyli „gęsi brzuch” (artykuł, Silva Rerum)

W systemie mody zachodniej ważne miejsce zajmował obficie watowany kabat, szyty ze stosunkowo wąskich pasów tkaniny wzmacnianych poziomymi listwami. Idąc za kształtem ówczesnych zbroi, jubón zwężał się u dołu w spiczastą formę, wyginającą się od mostku aż po linię pasa, …

Koronki koronowanych (artykuł, Silva Rerum)

Mikołaj Rej pisał: „Z łyka forboty, szlachcic bez cnoty”. W jego mniemaniu koronki stanowiły zatem wyróżnik szlachectwa! Nie bez przyczyny przełom XVI i XVII wieku przeszedł do historii jako guerre en dentelles. Poświęcano im całe poematy. Ta, „która karmi próżność …

Książę Janusz Radziwiłł: między koronkami a ferezją (artykuł, Silva Rerum)

„Słynął z urody, piękności i dworskiego układu na dworze Władysława IV. Podczas bytności swojej za granicą, na dworach rozmaitych książąt, przyjął był obce obyczaje i z początku nosił strój cudzoziemski, jakiego i sam król używał; później atoli powrócił do ojczystego …

Szlachcic czy karczmarz? Płaszcz w modzie męskiej XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

Pergaminowy dokument z 1638 roku (Biblioteka XX. Czartoryskich), w którym Władysław IV rozszerza przywileje dla stołecznego cechu malarsko-pozłotniczego, zdobi przepiękny portret monarchy. Wizerunek króla klęczącego w złotej zbroi na purpurowym dywanie opiera się zapewne na zaginionym pierwowzorze ukazującym familię wazowską …

Szmuklerze i pasamonicy (artykuł, Silva Rerum)

Fajas, cordoncillos, entorchados, gurbiones, molinillos, passadillos, soguillas, grandujados, pestañas, abanillos, trencillas, pignillas – dziś trudno nam zrozumieć sens dawno przebrzmiałych terminów hiszpańskiego rzemiosła pasamonicznego. Francuskie passement i włoskie passamano wywodzą się od hiszpańskich wyrobów szmuklerskich rozpowszechnionych na Półwyspie Iberyjskim przez …

Wrocławskie, czy angielskie? Pończochy w garderobie galantów (artykuł, Silva Rerum)

Przez cały okres wczesnonowożytny symbolem człowieka szlachetnego pozostawały dziane pończochy jedwabne (calze ad aco), pierwotnie najczęściej importowane z Hiszpanii lub Neapolu (medias a la italiana lub medias a la napolitana), od epoki Karola IX Walezjusza produkowane także we Francji. Najstarsze …

Z szafy zapomnienia: ropilla (artykuł, Silva Rerum)

Przed ponad 70 laty na słynnym portrecie Rubensowym Władysława Zygmunta Wazy Rajnold Przezdziecki dostrzegł „bufiastą bluzę z drogiej materii”. Tymczasem ta długa kamizela przedzielona paskiem z ozdobną sprzączką, kontrastująca z tkaniną rękawów i płaszcza (haftowaną inicjałem „S”, ewokującym słowo „Sigismundus”), …

Kościół – targowisko próżności (artykuł, Silva Rerum)

Skandalizującą Sztukę kochania Owidiusz otwiera wykazem tłumnych miejsc, w które warto uczęszczać, by spośród napotkanych dziewcząt wypatrzyć obiekt miłosnych podbojów. Jako jedne z najzasobniejszych w ciekawe chłopców panny wymienione zostały rzymskie świątynie i uroczystości religijne. W trzeciej księdze tego dzieła, …

Glossarium: żupan (artykuł, Silva Rerum)

żupan – staropolski strój w formie długiej, kolorowej sukni męskiej, noszonej samoistnie bądź pod kontuszem, charakteryzujący się wąskimi rękawami i stojącym kołnierzem. Sprawdź również w "Glossarium Alte Rerum Polonorum, czyli słowniku uzbrojenia staropolskiego".