• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Mazowieckie łyki (artykuł, Silva Rerum)

Ludność zamieszkująca miasta była bardzo zróżnicowana. Ostry kontrast pomiędzy bogatym patrycjatem, a biednym plebsem dało się zauważyć na każdym kroku. Rzucało się to w oczy szczególnie na Mazowszu. W stolicy rezydencje szlacheckie i magnackie sąsiadowały z rozpadającymi się domami biedoty. …

Przedmurze chrześcijaństwa od podszewki (artykuł, Silva Rerum)

Podczas bitwy pod Wiedniem w 1683 r. różnice w wyglądzie pomiędzy rycerzami polskimi a tureckimi były niemal niezauważalne. Podobieństwo to spowodowały silne wpływy sztuki wschodniej, które korzeniami sięgały XV w. Wtedy zaczęły docierać do Rzeczypospolitej karawany kupców ze Wschodu, które …

W kontuszu i peruce, czyli strój mieszany (artykuł, Silva Rerum)

Andrzej Frycz Modrzewski nie mógł wyjść ze zdziwienia, jak wielka różnorodność w strojach panowała za jego czasów – i to nie tylko pomiędzy stanami, regionami, rodami, ale nawet w przypadku jednej rodziny, ba tej samej osoby: „w tym samym polskim …

Jean Bodin – „wrodzona siła i moc ducha” (artykuł, Silva Rerum)

Na przełomie XVI i XVII w. w wielu krajach europejskich spierano się o to, który rodzaj rządów jest najlepszy – monarchia mieszana, w której władza jest sprawowana wspólnie przez króla i część poddanych, czy monarchia absolutna z teoretycznie nieograniczoną władzą …

Robinson Crusoe a „sprawa polska” (artykuł, Silva Rerum)

Daniel Defoe (1660–1731) zdobył popularność w Polsce, ale też na całym świecie głównie jako autor powieści Przypadki Robinsona Crusoe, niesłusznie zaliczanej do literatury przygodowej bądź literatury młodzieżowej. Była to tylko drobna część jego dorobku, na który składa się ponad 550 …

Gabriel Bonnot de Mably – doskonalenie tworów wyimaginowanych (artykuł, Silva Rerum)

W drugiej połowie XVIII w. Rzeczpospolita budziła skrajne odczucia wśród elit intelektualnych i politycznych Zachodu. Pisząc o niej, nie sposób było się nudzić, a reguła ta najlepiej chyba pasowała do księdza Gabriela Bonnota de Mably’ego (1709–1785). Jego sława przygasła wkrótce …

Sprzedaż urzędów w XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

W 1646 r. Stanisław Naruszewicz tak pisał w liście do Kazimierza Leona Sapiehy: „Pan referendarz koronny w niedobrych terminach […], już po nim wakancyje rozebrano […] msze zań ekspektanci [oczekujący aż urząd zawakuje – S.C.] zakupują dla lekkiego skonania”. W …

Dziennik Patricka Gordona (artykuł, Silva Rerum)

Migracja Szkotów na kontynent europejski nabrała dynamiki w pierwszej połowie XVI wieku. Niekorzystne zjawiska społeczno-ekonomiczne, które w tym czasie zaczęły ogarniać ich ojczyznę – ekspansja żywiołu angielskiego i zawirowania religijne (triumf prezbiterianizmu w Szkocji w połowie tego stulecia) – zmusiły …

Szymon Starowolski jako reformator polskich obyczajów (artykuł, Silva Rerum)

W kwietniu 1656 roku Franciszek Wolski wygłaszał kazanie pogrzebowe poświęcone pamięci zmarłego kilka dni wcześniej kanonika katedry wawelskiej, Szymona Starowolskiego. Barokowa mowa pochwalna ukazała się dwa lata później. Kaznodzieja nazwał w nim zmarłego „polskim Salwianem”. Nawiązywał tym samym do utworów …

Rosyjski dyplomata Paweł Tołstoj opuszcza Warszawę (artykuł, Silva Rerum)

Z Warszawy Paweł Tołstoj ruszył w dalszą drogę na zachód. Nadal z upodobaniem notował szczegóły podróży, czego świadectwem opis spotkania z posłem cesarskim. Spotkanie z posłem cesarskim 5 maja. Przyjechałem obiadować, przejechawszy wieś Darabny, na polu, od tego miejsca, gdzie nocowałem, pół …

Artykuły henrykowskie i pacta conventa (artykuł, Silva Rerum)

Po śmierci Zygmunta Augusta szlachta stanęła wobec konieczności wyboru króla. Ustaliła wówczas szereg zasad, które stworzyły podstawę ustrojową nowożytnej monarchii elekcyjnej. W okresie pierwszego bezkrólewia uchwalono artykuły henrykowskie (1573), których nazwa pochodzi od imienia pierwszego polskiego króla elekcyjnego – Henryka …

Przywileje szlachty polskiej w średniowieczu (artykuł, Silva Rerum)

Specyficzny ustrój Rzeczpospolitej szlacheckiej był w dużej mierze wynikiem wyjątkowej pozycji szlachty, która potrafiła wymóc ma królu szereg przywilejów. Powodowało to coraz większe osłabianie władzy monarszej i jednoczesny wzrost pozycji stanu szlacheckiego. Z czasem stan ten przekształcił się w naród …

Zbiór Łaskiego (artykuł, Silva Rerum)

W początkach XV wieku wraz z napływem idei odrodzeniowych, rozwiązań stosowanych w odkrytym na nowo prawie rzymskim oraz koncepcji suwerenności państwa, powstała potrzeba stworzenia bądź przemodelowania obowiązującego w Polsce prawa. Wpływ na taki stan rzeczy miała także postawa polskiej szlachty …

Formula processus (artykuł, Silva Rerum)

Tężenie ruchu egzekucyjnego dążącego do reformy prawa doprowadziło do uchwalenia projektu opracowania prawa sądowego na sejmie bydgoskim w 1520 roku. Trzy lata później zbiór ten, zwany Formula processus, został przyjęty. Na uwagę zasługuje, że w czasach przedrozbiorowych było to jedyne …

Correctura iurium (korektura praw) (artykuł, Silva Rerum)

W 1532 roku opublikowano efekt prac komisji sejmowej, na czele której stał sędzia ziemski krakowski Mikołaj Taszycki. Licząca 930 artykułów korektura Taszyckiego lub Correctura iurium, była projektem całościowego skodyfikowania prawa polskiego: publicznego, prywatnego, karnego, procesowego, sądowego. Sejm w 1534 roku …

Prywatne próby kodyfikacji prawa wykorzystywane w praktyce sądowej (artykuł, Silva Rerum)

Szlachecki ruch egzekucyjny dążył do skodyfikowania polskiego prawa. Starania egzekucjonistów rozbiły się jednak o sprzeciwy możnych i Kościoła, niechętnych zmianom prawa. Brak kompleksowego zbioru praw doprowadził jednak do powstania szeregu prac prawniczych, które były prywatnymi próbami kodyfikacji polskiego prawa. Prace …

Volumina Legum (artykuł, Silva Rerum)

Dzieła kompleksowego zebrania praw stanowionych, królewskich przywilejów i konstytucji sejmowych podjął się wielce zasłużony dla polskiej kultury pijar Stanisław Konarski, wspierany przez biskupa kijowskiego Józefa Andrzeja Załuskiego. Było to zadanie trudne, pracochłonne i kosztowne, toteż w okresie I Rzeczypospolitej nie …

Kodeks Stanisława Augusta (artykuł, Silva Rerum)

Myśl skodyfikowania całości systemu prawnego podjęto w okresie Sejmu Czteroletniego. Powołano dwie komisje kodyfikacyjne – dla Korony i Litwy. W ich skład weszli wybitni teoretycy prawa − profesorowie: Józef Januszewicz i Hieronim Stroynowski i praktycy − Franciszek Barss i Józef …

„Artykuły prawa majdeburskiego” Bartłomieja Groickiego (artykuł, Silva Rerum)

Przez cały okres przedrozbiorowy prawo miejskie nie zostało skodyfikowane. Dlatego też wyjątkowe miejsce zajmuje sześć prac Bartłomieja Groickiego. Był to mieszczanin, podwójci krakowski, prawnik i pisarz w Sądzie Wyższym Prawa Niemieckiego w Krakowie. Jego najsławniejszym dziełem są „Artykuły prawa majdeburskiego, …

Prawo wiejskie (artykuł, Silva Rerum)

Wsie polskie zorganizowane były w większości na zasadach ustrojowych opartych o prawo niemieckie. Ludność chłopska podlegała jednak polskiemu prawu zwyczajowemu (z wykluczeniem kolonistów) oraz orzecznictwu sądowemu. Z biegiem czasu coraz większe znaczenie miało prawo miejskie, ponieważ sądy miejskie spełniały rolę …

Prawo kanoniczne (artykuł, Silva Rerum)

Prawo kanoniczne było prawem stanowym dla duchownych i reguł postępowania osób świeckich, np. prawo małżeńskie. Źródłami prawa kanonicznego było prawo boskie, prawo stanowione oraz połączone zbiory urzędowe, zwane jako Corpus Iuris Canonici (1580). W Polsce ważne były także uchwały synodów, …

Ukraina pod rządami magnaterii (artykuł, Silva Rerum)

Pierwsza połowa XVII wieku to okres szczególny w dziejach Polski. W 1587 roku tron w Polsce objął Zygmunt III Waza, a po nim w 1632 roku Władysław IV Waza. Na lata ich panowania przypada wprawdzie największy zasięg terytorialny jaki Polska …

Grunwald i Horodło (artykuł, Silva Rerum)

Współpraca Wielkiego Księcia Litwy Witolda z królem polskim Władysławem Jagiełłą musiała prowadzić do walnego konfliktu z Zakonem Krzyżackim. W 1401 r. wybuchł bunt na Żmudzi, wspierany przez Litwę i Polskę. Został on wprawdzie stłumiony, a pokój w Raciążu (1404) pozostawiał …

Staropolska Temida (artykuł, Silva Rerum)

„Co za świat, co za świat! Groźny, dziki zabójczy. Świat ucisku i przemocy. Świat bez władzy, bez urzędu, bez ładu, bez miłosierdzia. Krew w nim tańsza od wina, człowiek tańszy od konia. Świat, w którym łatwo zabić, trudno nie być …

Prawo stanów (artykuł, Silva Rerum)

System prawny epoki staropolskiej miał charakter stanowy, tzn. każdy ze stanów społecznych podlegał własnemu prawu i w związku z tym stawał przed właściwym dla siebie sądem. Podstawowa zasada sądownictwa stanowego głosiła, że powód staje przed sądem pozwanego. Szlachta rządziła się …

Francja a ponowna elekcja Stanisława Leszczyńskiego i „sekret” Ludwika XV (artykuł, Silva Rerum)

Okazja do ponownego osadzenia na tronie teścia nadarzyła się z chwilą śmierci Augusta II w roku 1733. Wysiłki francuskiego ambasadora w Warszawie, Montiego, oraz interreksa, prymasa Teodora Potockiego, przyniosły pożądany efekt – Stanisław Leszczyński został legalnie obrany. Nie wystarczyło to …

„Próchnieje imię niezbożnych od mólu, od robactwa” – zagadnienia moralne i entomologia (artykuł, Silva Rerum)

Dotyczące owadów, czyli entomologiczne, porównania i metafory, często były wykorzystywane do opisania stanu sumienia lub ukazania negatywnej jakości popełnianych przez człowieka czynów. Jeden z aspektów barokowej kultury, przekonanie o przemijalności i marności doczesnego porządku na świecie, miał swój wyraz w …

Kultura umysłowa Warszawy w XVI wieku (artykuł, Silva Rerum)

Pomyślny rozwój Warszawy w XVI wieku znalazł odbicie w życiu kulturalnym miasta, które z czasem awansowało do rangi jednego z centrów kulturalnych i artystycznych Rzeczypospolitej. Wzrost wymiany handlowej, produkcji rzemieślniczej, kontakty z innymi ośrodkami wpłynęły znacząco na podniesienie poziomu życia …

Konkurenci (artykuł, Silva Rerum)

Anna Jagiellonka, córka Zygmunta I, w czasie pierwszych elekcji została okrzyknięta „Piastem”. Szlachta chciała, by to ona zasiadła na polskim tronie jako przeciwwaga dla wpływów zagranicznych. Anna, wychowywana na dworze królowej Bony, stała się kosmopolitką pozbawioną poczucia narodowego. Nieufnie traktowała …

Czasy Saskie (artykuł, Silva Rerum)

Anarchia czasów saskich, Za króla Sasa jedz pij i popuszczaj pasa, Od Sasa do Lasa - to synonimy używane nie tylko przez laików. Okres panowania Wettynów kojarzony jest z upadkiem państwa i anarchii wewnętrznej, której najwyrazistszym przejawem było liberum veto. …

Ludwik Skumin Tyszkiewicz (1748 - 1808) (artykuł, Silva Rerum)

Nauki pobierał u pijarów w Wilnie. Karierę zrobił dzięki dobremu ożenkowi; poprzez ślub z Konstancją Poniatowską, córką królewskiego brata Kazimierza, skoligacił się z rosnącym we wpływy rodem. Szybko przyszły odznaczenia, a także objęcie ważnej funkcji marszałka sejmowego na sejmie roku …

Co posiadali oficerowie wojsk polskich w drugiej połowie XVII w.? (artykuł, Silva Rerum)

Spisy mienia należącego do dowódców wojsk koronnych sporządzano w tym czasie w różnych okolicznościach, za życia – z okazji ślubów, w związku z podziałami majątkowymi, wyjazdami do obozów wojskowych, bądź spisywano już po ich śmierci. Odnotowywano w nich rzeczy stanowiące …

Antyczne fundamenty polskiej demokracji (artykuł, Silva Rerum)

Rzymski republikanizm i demokracja ateńska tak głęboko wpisały się w polską tradycję kulturową, że obywatele siedemnastowiecznej Polski uważali ją za bezpośrednią spadkobierczynię republiki rzymskiej. Antyk posłużył do stworzenia jednego z największych narodowych mitów: przekonania o wyjątkowym, sarmackim pochodzeniu obywateli Rzeczypospolitej. …

Opaliński Jan h. Łodzia (artykuł, Silva Rerum)

Opaliński Jan h. Łodzia (1629-1684), wojewoda brzesko-kujawski, starosta generalny wielkopolski. Był synem wojewody kaliskiego Piotra i Katarzyny z Leszczyńskich. Posłował na sejm koronacyjny 1649 r., pierwszy sejm 1652, sejmy 1659 i 1662 r. W czasie Potopu walczył ze Szwedami, w …

Król narodowy i francuski hetman (artykuł, Silva Rerum)

Poczciwy i pełen dobrych chęci król Michał Korybut Wiśniowiecki nie miał łatwego życia ze swymi poddanymi. Mimo zdecydowanego zwycięstwa na elekcji, gdy skądinąd nieznany szerzej syn słynnego pogromcy Kozaków Jeremiego został z entuzjazmem okrzyknięty królem przez panów braci, jego krótkie …

Sejmiki ziemskie i ich funkcje: sejmik przedsejmowy (powstał w II połowie XV w.) (artykuł, Silva Rerum)

Głównym powodem zebrania sejmiku był wybór posłów na sejm. Sejmiki były zwoływane przez króla, który w rozesłanych uniwersałach tłumaczył powód zwołania sejmu, czas i miejsce obrad sejmowych. W sejmiku przedsejmowym mogła wziąć udział szlachta zamieszkująca w danym województwie czy ziemi. …

Ministrowie (urzędnicy administracji centralnej) (artykuł, Silva Rerum)

Najwyżsi urzędnicy w państwie czyli „ministrowie” wywodzili się z czasów Kazimierza Wielkiego. Weszli do senatu późno, toteż szli za wojewodami i niektórymi kasztelanami. Ministrów w Rzeczpospolitej było siedmiu: marszałek wielki koronny, marszałek nadworny, kanclerz, podkanclerzy, podskarbi oraz hetmani wielki i …

Stolnik (dapifer) (artykuł, Silva Rerum)

Stolnika zwano niekiedy strukczaszym lub trukczaszym. Jego zadaniem było dbanie o nakrycia stołów i kierowanie podawania kolejnych potraw. Niekiedy pomagali mu w tym inni stolnicy, a on sam koordynował jedynie ich …

Szambelan (artykuł, Silva Rerum)

W czasach Stanisława Augusta nastąpił zmierzch urzędu podkomorzego. Wtedy to dwóch podkomorzych: koronnego i litewskiego zastąpiło 18 szambelanów. Tytuł ten miał charakter honorowy, a jego zadania ograniczały się jedynie do asystowania królowi i wprowadzania gości na monarsze pokoje. Oznaką tego …

Podstoli (subdapifer) (artykuł, Silva Rerum)

W średniowieczu był zastępcą stolnika i poprzedzał go, niosąc laskę – oznakę stolnikowskiej godności. Z biegiem czasu stał się zbyteczny i został przesunięty w poczet urzędników honorowych …

Maria Kazimiera odwiedza Gdańsk (artykuł, Silva Rerum)

W 1676 roku zdecydowała się odwiedzić Gdańsk Maria Kazimiera, małżonka Jana III Sobieskiego, królowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów, potocznie nazywana Marysieńką. W zbiorach starych druków Biblioteki Gdańskiej PAN znajdujemy krótką relację z przyjazdu Jej Wysokości Królowej Polski i Litwy do Gdańska …

Kresa, czyli stójki gotowe. Urządzenia pocztowe Powstania Kościuszkowskiego (artykuł, Silva Rerum)

W powszechnym odbiorze Powstanie Kościuszkowskie ma pozytywne konotacje, mimo tego, że zakończyło się niepowodzeniem. Pamiętamy nie tylko o zwycięstwie Kościuszki pod Racławicami z 4 kwietnia 1794 roku, ale też o klęsce wojsk polskich pod Maciejowicami 10 października 1794 roku i …

Ślubuję Ci miłość i wierność. Spory Jerzego Marcina Lubomirskiego i Karola Stanisława Radziwiłła z dyrekcją poczty stanisławowskiej (artykuł, Silva Rerum)

Z działalnością poczty dawnej Rzeczypospolitej wiążę się wiele pasjonujących, a niekiedy wręcz zabawnych opowieści. Bohaterem jednej z nich jest znany z różnych ekscesów Jerzy Marcin książę Lubomirski, a drugiej - wpływowy wojewoda wileński Karol Stanisław książę Radziwiłł, zwany „Panie Kochanku”. …

Murujcie miasta zamiast pić wino. Moralizatorzy o szlacheckiej rozrzutności (artykuł, Silva Rerum)

W Rzeczypospolitej niezwykle kosztowna moda na wino nie znajdowała uznania w oczach ówczesnych moralizatorów. Ksiądz Piotr Skarga, nadworny kaznodzieja Zygmunta III, surowo potępiał pojawienie się wina w szlacheckiej piwnicy. W wydanych w 1597 roku „Kazaniach Sejmowych” Skarga ubolewał nad wynikłą …

Lauda: uchwały sejmików (artykuł, Silva Rerum)

Uchwały sejmików należą do najważniejszych, najciekawszych i najbardziej wszechstronnych źródeł, z których dowiadujemy się o dziejach Rzeczypospolitej z czasów szlacheckich. Można w nich odnaleźć informacje dotyczące najróżniejszych tematów, które interesowały zgromadzoną na lokalnym zjeździe szlachtę. W tzw. laudach (uchwałach) sejmikowych …

Czym chata bogata (artykuł, Silva Rerum)

Jedną z charakterystycznych cech mieszkańców Rzeczypospolitej, na którą zwrócił uwagę Bernard O’Connor, stanowiło zamiłowanie do uczt. Było tak wielkie, że, jak zauważył, „każda modna osoba ma w swoim domu salę bankietową, specjalnie przygotowaną na przyjęcia i rozrywki”. Każdy ucztował jak …

Prześwietna palestra (artykuł, Silva Rerum)

„Jeśli chodzi o prawników, jest ich w Polsce bardzo wielu” – w ten sposób Bernard O’Connor rozpoczął uwagi na ich temat. Potem było już tylko gorzej. Mieszkańcy Rzeczypospolitej bardzo niechętnie korzystali z porad prawników. Szlachta ze względu na trudności z …

Wino i kobiety (artykuł, Silva Rerum)

Uprawa winorośli i produkcja trunków przez wieki zarezerwowane były dla mężczyzn. Jedyne kobiece akcenty znaleźć możemy w słownictwie winiarskim. Kolor wina określa się zatem mianem sukni, a jego zapach może być kobiecy, czyli dystyngowany i jednocześnie prowokujący. Przy suto zastawionych potrawami …

Drogie, zagraniczne wina w Rzeczypospolitej, czyli cena luksusu (artykuł, Silva Rerum)

Rozwijająca się już od połowy XVI wieku konsumpcja win w Rzeczypospolitej spotykała się z szeroką krytyką. Głównym argumentem moralizatorów potępiających nową modę na wino, była wysoka ceną, jaką należało za nie zapłacić. Ignacy Krasicki w Panu Podstolim opisuje destrukcyjny wpływ konsumpcji …

Vivat maj! Trzeci maj! Dla świata błogi raj! (artykuł, Silva Rerum)

„Widzimy, jak za jednym razem położono kres anarchii i obalono poddaństwo, wzmocniono tron dla ochrony narodu, nie naruszając przy tym jego wolności, przekreślono, dzięki zmianie monarchii z elekcyjnej na dziedziczną, wszystkie obce intrygi... Nikt nie poniósł strat, ani nie został …