• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Mazowieckie łyki (artykuł, Silva Rerum)

Ludność zamieszkująca miasta była bardzo zróżnicowana. Ostry kontrast pomiędzy bogatym patrycjatem, a biednym plebsem dało się zauważyć na każdym kroku. Rzucało się to w oczy szczególnie na Mazowszu. W stolicy rezydencje szlacheckie i magnackie sąsiadowały z rozpadającymi się domami biedoty. …

Przedmurze chrześcijaństwa od podszewki (artykuł, Silva Rerum)

Podczas bitwy pod Wiedniem w 1683 r. różnice w wyglądzie pomiędzy rycerzami polskimi a tureckimi były niemal niezauważalne. Podobieństwo to spowodowały silne wpływy sztuki wschodniej, które korzeniami sięgały XV w. Wtedy zaczęły docierać do Rzeczypospolitej karawany kupców ze Wschodu, które …

W kontuszu i peruce, czyli strój mieszany (artykuł, Silva Rerum)

Andrzej Frycz Modrzewski nie mógł wyjść ze zdziwienia, jak wielka różnorodność w strojach panowała za jego czasów – i to nie tylko pomiędzy stanami, regionami, rodami, ale nawet w przypadku jednej rodziny, ba tej samej osoby: „w tym samym polskim …

Jean Bodin – „wrodzona siła i moc ducha” (artykuł, Silva Rerum)

Na przełomie XVI i XVII w. w wielu krajach europejskich spierano się o to, który rodzaj rządów jest najlepszy – monarchia mieszana, w której władza jest sprawowana wspólnie przez króla i część poddanych, czy monarchia absolutna z teoretycznie nieograniczoną władzą …

Robinson Crusoe a „sprawa polska” (artykuł, Silva Rerum)

Daniel Defoe (1660–1731) zdobył popularność w Polsce, ale też na całym świecie głównie jako autor powieści Przypadki Robinsona Crusoe, niesłusznie zaliczanej do literatury przygodowej bądź literatury młodzieżowej. Była to tylko drobna część jego dorobku, na który składa się ponad 550 …

Gabriel Bonnot de Mably – doskonalenie tworów wyimaginowanych (artykuł, Silva Rerum)

W drugiej połowie XVIII w. Rzeczpospolita budziła skrajne odczucia wśród elit intelektualnych i politycznych Zachodu. Pisząc o niej, nie sposób było się nudzić, a reguła ta najlepiej chyba pasowała do księdza Gabriela Bonnota de Mably’ego (1709–1785). Jego sława przygasła wkrótce …

Sprzedaż urzędów w XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

W 1646 r. Stanisław Naruszewicz tak pisał w liście do Kazimierza Leona Sapiehy: „Pan referendarz koronny w niedobrych terminach […], już po nim wakancyje rozebrano […] msze zań ekspektanci [oczekujący aż urząd zawakuje – S.C.] zakupują dla lekkiego skonania”. W …

Dziennik Patricka Gordona (artykuł, Silva Rerum)

Migracja Szkotów na kontynent europejski nabrała dynamiki w pierwszej połowie XVI wieku. Niekorzystne zjawiska społeczno-ekonomiczne, które w tym czasie zaczęły ogarniać ich ojczyznę – ekspansja żywiołu angielskiego i zawirowania religijne (triumf prezbiterianizmu w Szkocji w połowie tego stulecia) – zmusiły …

Szymon Starowolski jako reformator polskich obyczajów (artykuł, Silva Rerum)

W kwietniu 1656 roku Franciszek Wolski wygłaszał kazanie pogrzebowe poświęcone pamięci zmarłego kilka dni wcześniej kanonika katedry wawelskiej, Szymona Starowolskiego. Barokowa mowa pochwalna ukazała się dwa lata później. Kaznodzieja nazwał w nim zmarłego „polskim Salwianem”. Nawiązywał tym samym do utworów …

Rosyjski dyplomata Paweł Tołstoj opuszcza Warszawę (artykuł, Silva Rerum)

Z Warszawy Paweł Tołstoj ruszył w dalszą drogę na zachód. Nadal z upodobaniem notował szczegóły podróży, czego świadectwem opis spotkania z posłem cesarskim. Spotkanie z posłem cesarskim 5 maja. Przyjechałem obiadować, przejechawszy wieś Darabny, na polu, od tego miejsca, gdzie nocowałem, pół …

Artykuły henrykowskie i pacta conventa (artykuł, Silva Rerum)

Po śmierci Zygmunta Augusta szlachta stanęła wobec konieczności wyboru króla. Ustaliła wówczas szereg zasad, które stworzyły podstawę ustrojową nowożytnej monarchii elekcyjnej. W okresie pierwszego bezkrólewia uchwalono artykuły henrykowskie (1573), których nazwa pochodzi od imienia pierwszego polskiego króla elekcyjnego – Henryka …

Przywileje szlachty polskiej w średniowieczu (artykuł, Silva Rerum)

Specyficzny ustrój Rzeczpospolitej szlacheckiej był w dużej mierze wynikiem wyjątkowej pozycji szlachty, która potrafiła wymóc ma królu szereg przywilejów. Powodowało to coraz większe osłabianie władzy monarszej i jednoczesny wzrost pozycji stanu szlacheckiego. Z czasem stan ten przekształcił się w naród …

Zbiór Łaskiego (artykuł, Silva Rerum)

W początkach XV wieku wraz z napływem idei odrodzeniowych, rozwiązań stosowanych w odkrytym na nowo prawie rzymskim oraz koncepcji suwerenności państwa, powstała potrzeba stworzenia bądź przemodelowania obowiązującego w Polsce prawa. Wpływ na taki stan rzeczy miała także postawa polskiej szlachty …

Formula processus (artykuł, Silva Rerum)

Tężenie ruchu egzekucyjnego dążącego do reformy prawa doprowadziło do uchwalenia projektu opracowania prawa sądowego na sejmie bydgoskim w 1520 roku. Trzy lata później zbiór ten, zwany Formula processus, został przyjęty. Na uwagę zasługuje, że w czasach przedrozbiorowych było to jedyne …

Correctura iurium (korektura praw) (artykuł, Silva Rerum)

W 1532 roku opublikowano efekt prac komisji sejmowej, na czele której stał sędzia ziemski krakowski Mikołaj Taszycki. Licząca 930 artykułów korektura Taszyckiego lub Correctura iurium, była projektem całościowego skodyfikowania prawa polskiego: publicznego, prywatnego, karnego, procesowego, sądowego. Sejm w 1534 roku …

Prywatne próby kodyfikacji prawa wykorzystywane w praktyce sądowej (artykuł, Silva Rerum)

Szlachecki ruch egzekucyjny dążył do skodyfikowania polskiego prawa. Starania egzekucjonistów rozbiły się jednak o sprzeciwy możnych i Kościoła, niechętnych zmianom prawa. Brak kompleksowego zbioru praw doprowadził jednak do powstania szeregu prac prawniczych, które były prywatnymi próbami kodyfikacji polskiego prawa. Prace …

Volumina Legum (artykuł, Silva Rerum)

Dzieła kompleksowego zebrania praw stanowionych, królewskich przywilejów i konstytucji sejmowych podjął się wielce zasłużony dla polskiej kultury pijar Stanisław Konarski, wspierany przez biskupa kijowskiego Józefa Andrzeja Załuskiego. Było to zadanie trudne, pracochłonne i kosztowne, toteż w okresie I Rzeczypospolitej nie …

Kodeks Stanisława Augusta (artykuł, Silva Rerum)

Myśl skodyfikowania całości systemu prawnego podjęto w okresie Sejmu Czteroletniego. Powołano dwie komisje kodyfikacyjne – dla Korony i Litwy. W ich skład weszli wybitni teoretycy prawa − profesorowie: Józef Januszewicz i Hieronim Stroynowski i praktycy − Franciszek Barss i Józef …

„Artykuły prawa majdeburskiego” Bartłomieja Groickiego (artykuł, Silva Rerum)

Przez cały okres przedrozbiorowy prawo miejskie nie zostało skodyfikowane. Dlatego też wyjątkowe miejsce zajmuje sześć prac Bartłomieja Groickiego. Był to mieszczanin, podwójci krakowski, prawnik i pisarz w Sądzie Wyższym Prawa Niemieckiego w Krakowie. Jego najsławniejszym dziełem są „Artykuły prawa majdeburskiego, …

Prawo wiejskie (artykuł, Silva Rerum)

Wsie polskie zorganizowane były w większości na zasadach ustrojowych opartych o prawo niemieckie. Ludność chłopska podlegała jednak polskiemu prawu zwyczajowemu (z wykluczeniem kolonistów) oraz orzecznictwu sądowemu. Z biegiem czasu coraz większe znaczenie miało prawo miejskie, ponieważ sądy miejskie spełniały rolę …

Prawo kanoniczne (artykuł, Silva Rerum)

Prawo kanoniczne było prawem stanowym dla duchownych i reguł postępowania osób świeckich, np. prawo małżeńskie. Źródłami prawa kanonicznego było prawo boskie, prawo stanowione oraz połączone zbiory urzędowe, zwane jako Corpus Iuris Canonici (1580). W Polsce ważne były także uchwały synodów, …

Ukraina pod rządami magnaterii (artykuł, Silva Rerum)

Pierwsza połowa XVII wieku to okres szczególny w dziejach Polski. W 1587 roku tron w Polsce objął Zygmunt III Waza, a po nim w 1632 roku Władysław IV Waza. Na lata ich panowania przypada wprawdzie największy zasięg terytorialny jaki Polska …

Grunwald i Horodło (artykuł, Silva Rerum)

Współpraca Wielkiego Księcia Litwy Witolda z królem polskim Władysławem Jagiełłą musiała prowadzić do walnego konfliktu z Zakonem Krzyżackim. W 1401 r. wybuchł bunt na Żmudzi, wspierany przez Litwę i Polskę. Został on wprawdzie stłumiony, a pokój w Raciążu (1404) pozostawiał …

Staropolska Temida (artykuł, Silva Rerum)

„Co za świat, co za świat! Groźny, dziki zabójczy. Świat ucisku i przemocy. Świat bez władzy, bez urzędu, bez ładu, bez miłosierdzia. Krew w nim tańsza od wina, człowiek tańszy od konia. Świat, w którym łatwo zabić, trudno nie być …

Prawo stanów (artykuł, Silva Rerum)

System prawny epoki staropolskiej miał charakter stanowy, tzn. każdy ze stanów społecznych podlegał własnemu prawu i w związku z tym stawał przed właściwym dla siebie sądem. Podstawowa zasada sądownictwa stanowego głosiła, że powód staje przed sądem pozwanego. Szlachta rządziła się …

Francja a ponowna elekcja Stanisława Leszczyńskiego i „sekret” Ludwika XV (artykuł, Silva Rerum)

Okazja do ponownego osadzenia na tronie teścia nadarzyła się z chwilą śmierci Augusta II w roku 1733. Wysiłki francuskiego ambasadora w Warszawie, Montiego, oraz interreksa, prymasa Teodora Potockiego, przyniosły pożądany efekt – Stanisław Leszczyński został legalnie obrany. Nie wystarczyło to …

„Próchnieje imię niezbożnych od mólu, od robactwa” – zagadnienia moralne i entomologia (artykuł, Silva Rerum)

Dotyczące owadów, czyli entomologiczne, porównania i metafory, często były wykorzystywane do opisania stanu sumienia lub ukazania negatywnej jakości popełnianych przez człowieka czynów. Jeden z aspektów barokowej kultury, przekonanie o przemijalności i marności doczesnego porządku na świecie, miał swój wyraz w …

Konie dla husarii (artykuł, Silva Rerum)

Rzeczpospolita w XVII wieku mogła poszczycić się nie tylko świetnym wojskiem, lecz także doskonałymi dowódcami. Stanisław Żółkiewski, Jeremi Wiśniowiecki czy Jan Sobieski niejednokrotnie w bitwach udowodnili, że zasługują na miano wybitnych wodzów. Ich sukcesy wiążą się bezpośrednio z wielką mobilnością …

Panna nie ma biegać, tylko w domu siedzieć (artykuł, Silva Rerum)

Edukacja kobiet w Rzeczypospolitej odbywała się przeważnie w domu. Niekiedy uzupełniał ją pobyt, i to bez względu na wyznanie (!) w klasztorze bądź w fraucymerach pańskich. Za mąż wychodziły wcześnie – już od wieku 13 lat – za starszych mężczyzn. …

O Zygmuncie III inaczej... (artykuł, Silva Rerum)

Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny polsko–szwedzkiej była inkorporacja Estonii przez Zygmunta III. Jego stryj król szwedzki Karol IX, nie zamierzał stracić ważnej gospodarczo prowincji. W ten sposób pierwotny konflikt dynastyczny przekształcił się w wojnę o wpływy nad Bałtykiem. Aby skutecznie walczyć …

Transport rzeczny na Bugu w XVI i XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Aż do powstania kolei żelaznych spławne rzeki były zasadniczymi szlakami komunikacyjnymi. Umożliwiały transport przede wszystkim przedmiotów o dużej wadze i objętości, np. zboża, drewna, materiałów budowlanych, sprzętu artyleryjskiego, których przewóz lądem był uciążliwy i kosztowny. W Polsce znaczenie Wisły i jej …

Pac Mikołaj Stefan h. Gozdawa (artykuł, Silva Rerum)

Pac Mikołaj Stefan h. Gozdawa (ok.1623-1684), wojewoda trocki, kasztelan wileński, biskup wileński. Od młodości był czynny w życiu politycznym Rzeczypospolitej, posłował na sejmy. Od r 1651 bronił Litwy przed najazdami kozackimi. Zostawszy w tym roku wojewodą trockim, w dalszym ciągu …

O czym deliberowała szlachta na sejmikach? (artykuł, Silva Rerum)

Szlachcic polski, wbrew utartemu stereotypowi nie był wcale zainteresowany dobrem państwa czy wielką polityką. Najbardziej zaprzątały go sprawy lokalne czy też osiągnięcie osobistych korzyści, dlatego też w laudach sejmikowych uwidocznia się widzenie losów państwa z perspektywy powiatu, a nie w …

Sejmiki ziemskie i ich funkcje: Sejmik Generalny Prus Królewskich (powstał w 1526 r.) (artykuł, Silva Rerum)

Sejmik ten jako jedyny, miał oficjalny regulamin obrad wydany przez Władysława IV. Po wysłuchaniu mszy, udawano się na ratusz w Malborku lub Grudziądzu. Obradom przewodniczył biskup warmiński. Po zagajeniu, wprowadzano legata królewskiego, a sekretarz delegacji z Torunia odczytywał treść legacji. …

Pomocnicy podskarbiowscy (artykuł, Silva Rerum)

Ze względu na rodzaj wykonywanych obowiązków i zakresu spraw, podskarbiowie wspomagani byli przez spory aparat urzędniczy. Najważniejsi i bezpośrednio związani z podskarbiami byli pisarze skarbowi (notarii thesauri supremi) – dwóch w Koronie i trzech na Litwie. Co ciekawe nie określono …

Hetmani wielcy i polni (artykuł, Silva Rerum)

Urząd hetmana (dux exercituum, campiductor generalis) powstał w Polsce w drugiej połowie XV wieku. Swój pierwowzór miał w Czechach i ustanowiono go wraz z koniecznością zaciągania wojska zaciężnego, którego hetman był dowódcą. Początkowo hetmana powoływano doraźnie, na jedną bądź kilka …

Sekretarze wielcy (secretari maiores) (artykuł, Silva Rerum)

W dawnej Rzeczpospolitej sekretarzy wielkich było dwóch. Dla Korony powołał go król Aleksander, zaś dla Litwy Zygmunt August. Ich zadania były zbliżone do kompetencji kanclerzy, których mogli nawet zastępować w razie ich nieobecności, z zastrzeżeniem wszakże, że nie mieli prawa …

Miecznik (gladifer, ensifer, armifer) (artykuł, Silva Rerum)

Miecznik poprzedzał monarchę i niósł przed nim miecz – symbol władzy wojskowej. Po śmierci władcy miecz niesiony był rękojeścią do góry, przy czym rękojeść ozdobiona była płonącymi świecami. Podczas pogrzebu miecznik rzucał miecz na posadzkę, lub łamał go jeśli król …

Koniuszy (agazo, praefectus stabuli) (artykuł, Silva Rerum)

Zadanie zarządzania stajniami i stadninami powierzano koniuszemu. Urzędnik ten występował już na dworze Kazimierza Wielkiego, zaś w Wielkim Księstwie Litewskim od czasów Zygmunta Augusta był wyłącznie tytułem honorowym. Za dygnitarza koronnego uznano koniuszego pod koniec XVII stulecia. Koniuszostwo było ważnym zadaniem. …

Piwniczy (artykuł, Silva Rerum)

Nazwa tego urzędu sugeruje jego zajęcia. Odpowiadał za dostarczanie trunków (zwłaszcza wina i piwa) oraz zastawy i naczyń. Zaopatrywał także dwór w różnorakie podstawowe artykuły, takie jak pieczywo i …

Recepcja herbarza Niesieckiego (artykuł, Silva Rerum)

Dzieło Kaspra Niesieckiego miało znaczny wpływ na dalszy rozwój polskiej historiografii. Do ustaleń Niesieckiego odwoływali się jego następcy na polu heraldyki, np. Benedykt Chmielowski, Wacław Warszycki, Hipolit Stupnicki, Ignacy Kaplica Milewski, Kazmierz Łodzia Czarniecki. O ogromnym zainteresowaniu herbarzem świadczy także …

Charles François Dumouriez i jego „wojna po łacinie” (artykuł, Silva Rerum)

W 1770 r. młody pułkownik francuski Charles François Dumouriez opuścił Paryż i wybrał się w podróż do Wiednia. Stolica Austrii była jednak tylko etapem jego podróży, której ostatecznym celem miały być zajęte przez konfederatów barskich południowo-wschodnie tereny Polski. Dumouriez miał …

Ambasador idealny (artykuł, Silva Rerum)

Bernard O’Connor, nadworny medyk króla Jana III Sobieskiego, przebywał w Rzeczypospolitej mniej niż rok, ale jego zdolność obserwacji była tak duża, że pozostawił szereg cennych spostrzeżeń na temat jej sytuacji politycznej. Znalazły się wśród nich rady dla przedstawicieli obcych władców. …

Ideały polityczne szlachty (artykuł, Silva Rerum)

„Słowem, zmysł polityczny narodu polskiego i kształt konstytucji mają na celu przede wszystkim ograniczenie władzy królewskiej oraz ochronę jej [szlachty] praw i przywilejów przed zakusami obcych książąt lub rodzimymi stronnikami królewskimi”. To tylko jeden z fragmentów Historii Polski Bernarda O’Connora, …

Staropolskie kalendarze (artykuł, Silva Rerum)

Pierwsze kalendarze na ziemiach Rzeczypospolitej wydawać zaczęto już pod koniec XV w. Na początku pisane były po łacinie, do czasu aż w 1516 r. Jan Haller wydał pierwszy kalendarz w języku polskim. Kalendarze zawierały głównie informacje astrologiczne, wzbogacane czasami przez …

Niepopularny tekst sławnego poety (artykuł, Silva Rerum)

Rzeczpospolita Obojga Narodów wydała jednego z najsławniejszych i najpopularniejszych poetów XVII-wiecznej Europy. Jest nim piszący w zasadzie wyłącznie po łacinie jezuita Maciej Kazimierz Sarbiewski. Dziś postać ta w naszym kraju nie jest zbyt szeroko znana i wydaje się, że większą …

Młodość i edukacja Adama Mikołaja Sieniawskiego (artykuł, Silva Rerum)

Adam Mikołaj Sieniawski (1666–1726), przyszły wojewoda bełzki, hetman wielki koronny i kasztelan krakowski, syn hetmana polnego koronnego i wojewody wołyńskiego Mikołaja Hieronima i Cecylii Marii z Radziwiłłów, urodził się w 1666 r. we Lwowie. Bracia Adama Mikołaja zmarli w dzieciństwie, …

Tokaj – Vinum regium, rex vinorum (artykuł, Silva Rerum)

Jedno z najlepiej rozpoznawanych dziś win w Polsce – tokaj – swą sławę zdobyło blisko cztery wieki temu. Węgierskie wina sprowadzane do Rzeczypospolitej już od połowy XVI wieku stały się nieodzownym towarzyszem szlacheckich uczt. Mimo iż koniec XVIII wieku odznaczał …

Ludwik XIV i jego plany wobec Rzeczypospolitej (artykuł, Silva Rerum)

W XVII w. Rzeczpospolita zajmowała szczególne miejsce w polityce zagranicznej Francji. Rozwój stosunków między obu krajami przypadł na drugą połowę stulecia i objął swym zasięgiem dziedziny polityki, gospodarki oraz kultury. Dotychczas kwestie Europy Środkowo-Wschodniej nie wzbudzały większego zainteresowania francuskich królów. …

Polaków nowożytne spotkania z modą zachodnią: dyplomaci (artykuł, Silva Rerum)

Strój posłów i ambasadorów z oczywistych względów posiadał status specjalny. Członkowie legacji do krajów Europy Zachodniej z reguły zadziwiali przywiązaniem do mody rodzimej; odrębność obyczaju i niezależność od smaku cudzoziemskiego demonstrował m.in. Jan Ostroróg (1467), Stanisław Ostroróg (1513, 1517), czy …