• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Budownictwo polskie w okresie renesansu (artykuł, Silva Rerum)

Nadrobiwszy w okresie piastowskim zaległości w stosunku do bezpośrednich spadkobierców cywilizacji rzymskiej, pod panowaniem Jagiellonów Polska – w ścisłym związku z Wielkim Księstwem Litewskim – stała się największym państwem ówczesnej Europy, w istotny sposób wpływającym na politykę międzynarodową. Był to …

Navigare necesse est – Polacy na morzach Europy w XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

Preferowanym sposobem podróżowania wśród Polaków było pokonywanie drogi lądowej. W zasadzie na kontynencie europejskim ogromna większość krajów, które zwyczajowo leżały na trasie peregrynacji, można było osiągnąć bez konieczności podejmowania podróży morskiej. Tylko Anglia de facto pozostawała poza zasięgiem komunikacji lądowej. …

Kalendarz muzułmański (artykuł, Silva Rerum)

W Turcji osmańskiej używano kalendarza muzułmańskiego, który różni się od obowiązującego w Europie kalendarza gregoriańskiego (w XVII w. w wielu państwach, zwłaszcza prawosławnych i protestanckich, funkcjonował jeszcze kalendarz juliański). Podstawowa różnica wynika z faktu, iż kalendarz gregoriański jest kalendarzem słonecznym, …

Medresy i ulemowie w Turcji osmańskiej (artykuł, Silva Rerum)

Osmański XVI-wieczny uczony i wykładowca, Ahmed Taszköprülüzade podzielił wszystkie nauki na dobre – czyli takie, które sprzyjają poznaniu Boga – i złe, które szkodzą religii (jak np. astrologia). Zgodnie z tym, celem wszelkiej wiedzy powinno być poznanie Boga, a student …

Alfurkan tatarski (artykuł, Silva Rerum)

W okresie kontrreformacji, pod koniec XVI wieku, sławna polska tolerancja zaczęła się kurczyć. Doszło do ograniczania dotychczasowych swobód wyznaniom niekatolickim. Sytuacja prawna Tatarów, jako wyznawców islamu, pogorszyła się. Nasiliły się polemiki religijne. Zakazano małżeństw z chrześcijankami, posiadania służby złożonej z …

Mirona Costina „Chronika” – rzecz o Mołdawii i Wołoszczyźnie dla Marka Matczyńskiego (artykuł, Silva Rerum)

Do grona najbliższych przyjaciół i zaufanych współpracowników Jana III należał Marek Matczyński, sprawujący w latach 1676–1683 urząd koniuszego wielkiego koronnego, który swą karierę polityczną zwieńczył zaszczytną funkcją wojewody ruskiego (1692). Miał też on swoje zasługi dla kultury polskiej – powszechnie …

Matki, święte, kobiety walczące w „Kronice Polskiej” Marcina Kromera (artykuł, Silva Rerum)

„Kronika Polska” Marcina Kromera, królewskiego sekretarza, a następnie biskupa warmińskiego, wydana w języku łacińskim w 1555 roku pod tytułem „De origine et rebus gestis Polonorum[1]” pełna jest opisów krwawych starć władców, bitew i wojen, które czasem ustępują miejsca uwagom dotyczącym …

Mundus inversus, czyli odwrócenie ról w „Kronice Polskiej” Marcina Kromera (artykuł, Silva Rerum)

„Kronika Polska” Marcina Kromera, królewskiego sekretarza, a następnie biskupa warmińskiego, wydana w języku łacińskim w 1555 roku pod tytułem „De origine et rebus gestis Polonorum[1]” pełna jest opisów krwawych starć władców, bitew i wojen, które czasem ustępują miejsca uwagom dotyczącym …

Diabeł pokonany, czyli rzecz o walce Samuela Schelwiga z pietyzmem (artykuł, Silva Rerum)

Samuel Schelwig (1643–1715), jeden z najbardziej zagorzałych obrońców ortodoksji luterańskiej na terenie Prus Królewskich, wygłosił w trzecią niedzielę Wielkiego Postu, zwaną Oculi (prawdopodobnie 6 marca) 1695 r. kazanie pod tytułem Von Austreibung Des Schwarm-Teuffels, w którym skrytykował nowe koncepcje pietystyczne, …

Żółkiewskie lata świętego Dozydeusza (artykuł, Silva Rerum)

Dumitru Barila, postać u nas praktycznie nieznana, uważany jest za twórcę poetyckiego języka rumuńskiego. Urodził się w 26 października 1624 r. w Suczawie, w rodzinie drobnych bojarów, zarabiających na życie handlem mołdawskim winem. Część rodziny mieszkała w Siedmiogrodzie, część na …

Wincenty Kadłubek, z biskupa mnich (artykuł, Silva Rerum)

Dzieło Vita et miracula servi Dei Vincentii Kadłubkonis Szymona Starowolskiego, wydane w 1642 r., stało się inspiracją dla napisanego 40 lat później, już w języku polskim, utworu Zapach róży w Morimundzie polskim, przez żywot świątobliwy błogosławionego sługi Bożego Wincentego Kadłubka, …

Wenecja w relacji wojewodziców ruskich Jabłonowskich (artykuł, Silva Rerum)

Stały i niezmienny punkt na mapie staropolskich peregrynacji stanowił Półwysep Apeniński z Rzymem będącym nieprzerwanie od wieków celem podróży. Pojawiali się tam przed wszystkim pielgrzymi odwiedzający miejsca święte, kolejne uroczyście fetowane lata jubileuszowe stwarzały możliwość pielgrzymki nad Tybr, zwiedzenia nie …

Jan Kazimierz Denhoff – miłośnik książek (artykuł, Silva Rerum)

Jan Kazimierz Denhoff (1649–1697) był synem podkomorzego wielkiego koronnego Teodora i Katarzyny von Bessen, jego ojcem chrzestnym został sam król Jan Kazimierz Waza wraz z Ludwiką Marią Gonzagą. Denhoff szerzej znany jest przede wszystkim jako kardynał i stały polski rezydent …

Justus Lipsjusz na temat pocieszenia przypisywanego Cyceronowi (artykuł, Silva Rerum)

Justus Lipsjusz, filolog klasyczny z Uniwersytetu w Lowanium, zajmował się edycjami dzieł starożytnych autorów, wydał również kilka dzieł z zakresu krytyki tekstu. Zostały one zamieszczone w tomie Iusti Lipsii Opera omnia quae ad criticam proprie spectant, postremum ab ipso aucta, …

Jan Chryzostom Pasek (artykuł, Silva Rerum)

Nie da się o nim rozmawiać nie powołując się na entuzjastyczne słowa Adama Mickiewicza, który podczas wykładów w College de France zamknął całą właściwie literaturę wieku XVII powołując się na dwa w istocie nazwiska: księdza Kordeckiego i Jana Chryzostoma Paska. …

Podróż historyczna po nowożytnej Europie (artykuł, Silva Rerum)

Nie ma nic cenniejszego dla młodego człowieka w nowożytnej Europie niż wiedza o historii własnego kraju, ale wiedza uzupełniona o studia nad obyczajami, polityką i religią obcych krajów – czytamy we wstępie do wielkiego przewodnika po nowożytnej Europie autorstwa Claude’a …

Polacy – barbarzyńcy z Północy? (artykuł, Silva Rerum)

Mówiąc dziś o położeniu Polski w Europie, często używamy sformułowania Europa wschodnia lub środkowo-wschodnia. Dawniej ten podział nie był tak oczywisty. Na kartach relacji cudzoziemców z ich pobytu w Rzeczypospolitej możemy dostrzec, że Polacy uważani byli za przedstawicieli narodów Północy. Na …

Podróżnicy z Rzeczypospolitej w XVII-wiecznym Oksfordzie (artykuł, Silva Rerum)

Choć zwykle głównym celem przybywających do Anglii peregrynantów z Rzeczypospolitej Obojga Narodów był Londyn, część podróżników odbywała krótką wycieczkę w dolinę Tamizy, aby odwiedzić Oksford i tamtejszy najstarszy angielski uniwersytet. Taki wyjazd doskonale wpisywał się w kanon ówczesnych podróży edukacyjnych, …

Motyw gniazda w mitologii szlacheckiej (artykuł, Silva Rerum)

Gniazdo to miejsce szczególne – miejsce początku. Królestwo Polskie narodziło się w Gnieźnie. Już Jan Długosz uznawał, że to idealne wręcz miejsce na ziemi. Obszar, na którym pierwszy władca Polski Lech postanowił się osiedlić, kronikarz opisał jako teren bardzo rozległy, …

Mityczni przodkowie – kim właściwie byli Sarmaci? (artykuł, Silva Rerum)

W epoce staropolskiej przywiązywano dużą wagę do genealogii, poszukiwano jak najdawniejszych przodków, aby wypaść korzystnie w porównaniu z mieszkańcami innych państw Starego Kontynentu. Szlachta znalazła swoich protoplastów w Sarmatach, którzy mieli istnieć od czasów wojny trojańskiej. Tej samej, w której …

Wzorce osobowe w dziejach bajecznych Polski (artykuł, Silva Rerum)

Epoka renesansu wciąż rozpatrywała historię jako działalność jednostek. Przede wszystkim miały to być osoby nieskazitelne, ukazane wyłącznie w pozytywnym świetle. Piśmiennictwo wytworzyło wzorce osobowe, które przedostały się do potocznej świadomości i zachowały się w niej jako archetypy, a nie postaci …

Protoplaści rodów szlacheckich (artykuł, Silva Rerum)

Szlacheccy protoplaści, założyciele rodów szlacheckich, w czasach wczesnonowożytnych byli wzorami moralnymi, chlubą rodową przypominającą o zdobyciu najcenniejszego skarbu – herbu. Jednocześnie poświadczali cnotę współczesnych, zgodnie z przekonaniem, że szlachectwo dziedziczy się przez krew. Ono zapewniało możliwość korzystania z przywilejów szlacheckich …

Lekcje fizyki eksperymentalnej opata Jeana-Antoine’a Nolleta oczami polskiego szlachcica (artykuł, Silva Rerum)

Jean-Antoine Nollet (1700–1770) był francuskim fizykiem eksperymentalnym. Od początku lat 30. XVIII w. badał metody i narzędzia wykorzystywane w fizyce eksperymentalnej w Londynie. Wraz z innymi badaczami przeprowadzał tam również eksperymenty. W krótkim czasie został członkiem Towarzystwa Królewskiego w Londynie, …

Europocentryczny i chrześcijański model widzenia świata w dawnej Rzeczypospolitej (artykuł, Silva Rerum)

Szczególnie interesującym i ważnym źródłem, dającym możliwość odtworzenia przynajmniej niektórych elementów szlacheckiej mentalności zbiorowej, w tym także wyobrażeń o świecie, były tzw. gazety rękopiśmienne – bardzo popularne i masowe (w ówczesnym znaczeniu) medium informacyjne w dobie późnego baroku (od 1670 …

Siedemnastowieczni lekarze z Prus Królewskich i ich medyczne case studies (artykuł, Silva Rerum)

W 1671 roku w tekście „Rozmyślania nad powołaniem w Niemczech akademii tudzież towarzystwa rozwijającego nauki i sztuki” dwudziestopięcioletni Gottfried Wilhelm Leibniz napisał: Collegium Medicorum Naturae Curiosorum stworzono […] w tym celu, aby każdy z jego członków mógł przedstawiać i rozwijać …

Skąd bierze się życie? Abiotyzm (artykuł, Silva Rerum)

W czasach wczesnonowożytnych wielu ludzi uważało, że robaki i owady powstają „ze zgniłości, a nie z nasienia się rodzą”. Stąd też miały one rzekomo pojawić się na świecie dopiero po pierwszym tygodniu od jego stworzenia. Zgodnie z opiniami współczesnych, pszczoły …

Atlas roślin rodzimych i obcych: doktor de Bernitz o widłaku goździstym (łac. muscus terrestris) i jego zastosowaniu w lecznictwie siedemnastowiecznym (artykuł, Silva Rerum)

W 1595 roku w Herbarzu polskim Marcin z Urzędowa opisał jeden z gatunków widłaka: „W Polszce tego ziela dosyć przy borzech, przy lugach […]. Rozmaicie je zowią, jedni Widłak, drudzy Wroniec, Aptekarze z Wenecyiey Spicam sarmaticam […]. To ziele bardzo …

Miron Costin, „Dzieje świata” (artykuł, Silva Rerum)

Miron Costin (1633–1691), znany przede wszystkim jako mołdawski kronikarz, kontynuator tradycji historiograficznej Grigora Ureche1, pnący się po szczeblach kariery w radzie hospodarskiej paharnik, perkułab, wielki komis, logofet, w końcu sędzia generalny Mołdawii Południowej, od dziecka związany z Polską, nie tylko …

Świat Orientu w sarmackiej wyobraźni (artykuł, Silva Rerum)

Od czasu odkryć geograficznych w XV i XVI w. zaczęto powoli – najpierw w krajach zachodniej Europy, a pod koniec XVI stulecia także w Polsce – oswajać się z faktem, że obok dotychczas znanych części świata Europy, Azji i Afryki …

Filozofia epoki baroku w Europie (artykuł, Silva Rerum)

Cet étrange secret, dans lequel Dieu s’est retiré, impénétrable à la vue des hommes, est une grande leçon pour nous porter à la solitude loin de la vue des hommes. Il est demeuré caché sous le voile de la nature …

Encyklopedie i oświeceniowy system wiedzy (artykuł, Silva Rerum)

Kiedy w 1726 r. Ephraim Chambers (1680–1740) zaczął poszukiwania wydawcy swojego nowego dzieła, zapewne nie zdawał sobie sprawy z tego, jakie będą konsekwencje jego poczynań. Chambers, kształcony w młodości na kartografa, zaznajomił się z pracą Johna Harrisa, Lexicon Technicum: Or, An …

Nauczycielka życia i Krasicki encyklopedysta (artykuł, Silva Rerum)

Historia vero testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae, nuntia vetustatis, qua voce alia nisi oratoris immortalitati commendatur? (Czyj wreszcie głos, jeśli nie mówcy, powierzy nieśmiertelności historię, świadka czasów, światło prawdy, życie pamięci, nauczycielkę życia, posłankę dawnych dziejów?) – …

O egzotycznych podróżach i patriarchach, czyli dlaczego stuletnie życie jest lepsze niż nieśmiertelność (artykuł, Silva Rerum)

Kapitan Lemuel Gulliver w jednej ze swoich podróży dowiedział się o istnieniu Struldbrugów, ludzi, którzy rodzili się ze znamieniem nieśmiertelności. Był zachwycony! Od razu zaczął snuć rozważania o tym, jak ułożyłby swoje własne życie, gdyby mógł żyć, nie obawiając się …

Korespondencja Jana Heweliusza (artykuł, Silva Rerum)

Gdański astronom Jan Heweliusz (1611-1687) to jeden ze słynniejszych członków tak zwanej Republiki Listów, czyli korespondencyjnej sieci łączącej naukowców. Prowadzona przez 57 lat korespondencja uczonego obejmowała ponad 4000 listów. Były one pisane głównie w języku łacińskim i niemieckim, poza tym …

Księgozbiór Jana Heweliusza jako przykład księgozbioru naukowego (artykuł, Silva Rerum)

Ciekawą grupę Heveliana, czyli pamiątek po Janie Heweliuszu (1611-1687) do dziś zachowanych w Polsce stanowią książki, które niegdyś znajdowały się w księgozbiorze uczonego. Już w 1688 roku kolekcja astronoma została sprzedana, o czym zaświadcza katalog aukcyjny wydany w Gdańsku w …

Gdańska kolekcja naturaliów Breyne’ów (artykuł, Silva Rerum)

W 1765 roku w Gdańsku na Długim Targu wystawiono na sprzedaż kolekcję naturaliów należącą do Johanna Philippa Breyne’a i jego ojca Jacoba, zmarłego w 1697 roku. Spis obiektów wchodzących w skład zbiorów sporządził Johann Gottfried Barthelsen. Katalog aukcyjny wydrukowany w …

Johann Philipp Breyne i jego wykład o powodach, dla których warto studiować Naturę (artykuł, Silva Rerum)

Gdański doktor filozofii i medycyny, słynny botanik, Johann Philipp Breyne wygłosił wykład, dlaczego warto oddawać się studiom przyrodoznawczym, jako członek pierwszego na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów towarzystwa naukowego Societas Litteraria cuius symbolum virtutis et scientiarum increment, a więc „Towarzystwa literackiego, …

Gdańskie muzeum doktorów Gottwaldów (artykuł, Silva Rerum)

W czasach nowożytnych często zdarzało się, że po śmierci kolekcjonera organizowano wielkie aukcje jego zbiorów, bez względu na to, czy były to książki, naturalia, czy tzw. starożytności, a więc np. antyki, numizmaty i dzieła sztuki. Ba! W siedemnasto- i osiemnastowiecznej …

Johann Philipp Breyne i jego srebrne numizmaty (artykuł, Silva Rerum)

Śląscy kolekcjonerzy w XVIII wieku nierzadko pisali, że „znajomość monet jest wiedzą niezbędną badaczowi dziejów przeszłych”. Twierdzili także, że „ten sposób kochania pieniędzy jest z pewnością na wskroś niewinny – i w tym celu je zbierać to rzecz zawsze najchwalebniejsza”(1). …

Johann Philippe Breyne i bursztyny (lata 20. XVIII wieku) (artykuł, Silva Rerum)

W kilkustronicowym druku zatytułowanym Einige Moralische Gedancken wozu die Eroeffnung eines Boernstein-Cabinets in welchem sich, eine zahlreiche Sammelung Derer Insecten, von manscherley Art und Farben wie auch eine Anzahl von der Natur gebildeten Figuren befindet, który ukazał się w Królewcu …

Akademia Ciekawych Natury (Academia Naturae Curiosorum) i jej pierwszy statut (artykuł, Silva Rerum)

Pod koniec XVII wieku Leibniz stwierdził, że wydaje się, iż oto mamy stulecie, „w którym wszyscy pragną towarzystw naukowych”. I rzeczywiście, to właśnie wtedy niemal w całej Europie – od Anglii przez Francję po imperium Habsburgów – powstawały dziesiątki akademii …

Spór jezuitów i jansenistów z Port-Royal w bibliotece Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Nowożytne biblioteki są niezwykle ciekawym źródłem informacji o tym, co czytali kiedyś ludzie, co ich interesowało i do jakich tekstów mieli dostęp. Zaskakujące jest, jak przy znacznie skromniejszych niż dziś możliwościach komunikacyjnych, udawało się w Europie nowożytnej stworzyć za pośrednictwem …

Rola dworów magnackich w edukacji dziewcząt na przełomie XVII i XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Kształcenie dziewcząt w epoce staropolskiej stanowi jeden z istotnych problemów badawczych w naszej historiografii, który jak dotąd nie został zadawalająco rozstrzygnięty. Generalnie stanowisko badaczy opiera się na przekonaniu o braku zinstytucjonalizowanego kształcenia dziewcząt w XVI-XVIII wieku. Tezę tę tylko w …

Dylematy oświeceniowego peregrynanta. Zagraniczne studia i podróże Ignacego Potockiego (artykuł, Silva Rerum)

Wielowymiarowa sylwetka marszałka wielkiego litewskiego Ignacego Potockiego (1750–1809) na stałe weszła do kanonu wielkich postaci polskiej historii, a szczególnie dziejów polskiego XVIII w. Znany jest on głównie jako wybitny członek obozu reform w okresie panowania ostatniego władcy polskiego Stanisława Augusta. …

Europejczyk i targowiczanin. Podróż edukacyjna Seweryna Rzewuskiego (artykuł, Silva Rerum)

Akces hetmana polnego koronnego Seweryna Rzewuskiego (1743–1811) do konfederacji targowickiej w 1792 r. miał swoje źródła w jego permanentnej i wieloletniej przynależności do obozu opozycji antykrólewskiej. Sam fakt liderowania Targowicy miał miejsce prawie trzy dekady po powrocie z zagranicznej podróży …

„Synu mój miły”. Instrukcja podróżna Anny Zamoyskiej dla synów (1699/1700) (artykuł, Silva Rerum)

Wśród staropolskich instrukcji podróżnych znajdują się również takie, które zostały napisane przez matki dla synów. Stanowią one dość liczną grupę. Działo się tak szczególnie w tych przypadkach, kiedy matka z różnych względów – najczęściej z powodu przedwczesnej śmierci męża – …

Instrukcje wychowawcze Wacława Rzewuskiego dla potomków (artykuł, Silva Rerum)

W bogatej twórczości pisarskiej hetmana wielkiego koronnego Wacława Piotra Rzewuskiego (1706–1779), pana na Podhorcach, swoje miejsce znalazły również kwestie wychowawcze. Wprawdzie dał się on poznać głównie jako aktywny trybun szlachecki i gorliwy obrońca praw i przywilejów gwarantowanych temu stanowi, jednak …

„Nie dodawając mu ani częstego jedzenia, ani częstego picia”. Wychowanie młodych książąt Zasławskich w świetle instrukcji biskupa Marcina Szyszkowskiego (artykuł, Silva Rerum)

W polskim piśmiennictwie pedagogicznym XVII w. warto odnotować istnienie instrukcji wychowawczej biskupa krakowskiego Marcina Szyszkowskiego (1554–1630) herbu Ostoja, napisanej dla magnackiej rodziny Zasławskich-Ostrogskich. Szyszkowski był jedną z wybitniejszych postaci Kościoła polskiego w tym czasie. Piastował liczne godności i urzędy kościelne …

Traktaty podróżnicze dla młodzieży podejmującej studia medyczne i „peregrinatio medica” (artykuł, Silva Rerum)

Tekst jest częścią przygotowywanego artykułu Peregrinato medica niemieckojęzycznej młodzieży z Prus Królewskich w II połowie XVII wieku.W czasach wczesnonowożytnych peregrinatio medica, czyli podróż medyczna była nieformalną drogą kształcenia lekarzy podobną do formalnego kształcenia chirurgów oraz przypominała swym charakterem grand tour …

Thomas Bartholin o podróżach medycznych (artykuł, Silva Rerum)

Tekst jest częścią przygotowywanego artykułu Peregrinato medica niemieckojęzycznej młodzieży z Prus Królewskich w II połowie XVII wieku.Jednym ze słynnych doktorów filozofii i medycyny, którzy tworzyli specjalne książeczki dotyczące zasad peregrinatio medica, czyli podróży medycznych, był kopenhaski uczony Thomas Bartholin (1616–1680). …