• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Kościół a państwo. Z dziejów Polski u schyłku XVI i XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W 1555 roku Rzeczpospolita przestała uiszczać opłaty na rzecz papiestwa, czyli tzw. świętopietrze. Dzięki ruchowi reformacyjnemu triumfowała więc zasada pełnej suwerenności państwowej. Podczas bezkrólewia, po śmierci ostatniego z Jagiellonów Zygmunta Augusta, uchwalono konfederację warszawską. Miała ona chronić swobody wyznaniowe szlachty. …

Rzecz o awansie rodu Zamoyskich (artykuł, Silva Rerum)

Awans rodzin średnioszlacheckich odbywał się na różne sposoby. Aby wspiąć się po drabinie społecznej, należało zdobyć majątek oraz zrobić karierę polityczną. Działalność gospodarcza, nawet bardzo umiejętnie prowadzona, nie zapewniała szlachcicowi pozycji magnata. Wejście do elity umożliwiały odpowiednio wysokie urzędy. Najwięcej …

Jak powstał Zamość (artykuł, Silva Rerum)

Przywilej lokacyjny Zamościa został wystawiony 10 kwietnia 1580 roku. Wybór daty nie był przypadkowy: był to dzień św. Tomasza, patrona rodu Zamoyskich. Pomysłodawcą i fundatorem nowego ośrodka miejskiego był Jan Zamoyski, najwybitniejszy polski mąż stanu przełomu XVI i XVII wieku, …

Zamach na Stanisława Augusta (artykuł, Silva Rerum)

Sytuacja Stanisława Augusta Poniatowskiego po elekcji nie była godna pozazdroszczenia. Otaczała go powszechna niechęć szlachty, która widziała w nim jedynie protegowanego carycy Katarzyny II. Na dodatek nowy król pragnął kontynuować reformy zapoczątkowane na sejmie konwokacyjnym w 1764 roku i przebudować …

Program modernizacji Rzeczypospolitej w II połowie XVIII w. (artykuł, Silva Rerum)

Ksenofobia, niechęć do zmian i samouwielbienie polskiej szlachty, przybrały największe rozmiary w czasach saskich. Z politycznego i moralnego bezwładu próbowali wyrwać Sarmatów pisarze i moralizatorzy pokroju Stanisława Leszczyńskiego i Stanisława Konarskiego. Przełom nastąpił jednak później. Ożywieni oświeceniowymi prądami czasów stanisławowskich …

Mock Johann Samuel (artykuł, Silva Rerum)

Mock Johann Samuel (ok. 1687-1737), malarz. Pochodził z Saksonii i pracował dla królewsko – elektorskiego dworu w Dreźnie, projektując wzory dla królewskiej manufaktury gobelinów, dokumentował też (w technice gwaszu) życie dworu Augusta II. Ok. roku 1723 przeniósł się do Warszawy, a …

Matka Boska Sokalska (artykuł, Silva Rerum)

W kościele bernardynów w Sokalu do 1843 r. znajdował się cudowny obraz Matki Boskiej Pocieszenia, którego historię – jak zanotował skrupulatnie Edward Rastawiecki (1857) – „przechowało z odległych czasów gminne podanie, w księdze zdarzeń klasztoru OO. Bernardynów Sokalskich zapisane, a …

Mazzei Filippo (1730-1816) (artykuł, Silva Rerum)

Mazzei Filippo (1730-1816), lekarz, publicysta, agent, dyplomata. Pochodził z chłopskiej rodziny z Toskanii, jako lekarz praktykował w Smyrnie, potem wzbogacił się w Londynie na spekulacjach, a w r. 1773 przeniósł się do Wirginii w Ameryce Pn. Uprawiał z powodzeniem kukurydzę …

Piaseczyński Stefan Konstanty h. Lis (przed 1633-1691) (artykuł, Silva Rerum)

Piaseczyński Stefan Konstanty h. Lis (przed 1633-1691), poseł na sejmy, rotmistrz, kasztelan brzeski litewski, wojewoda smoleński. W początkach Potopu szwedzkiego przeszedł na służbę Karola X Gustawa, ale już w lutym 1656 r. przyłączył się do dywizji Stefana Czarnieckiego; w lipcu …

Sokołowski Mieczysław Kazimierz (1898-1944) (artykuł, Silva Rerum)

Sokołowski Mieczysław Kazimierz (1898-1944) – kiedy w 1918 r. ukończył Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Częstochowie działał już w tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej. Po ukończeniu rok później Szkoły Podchorążych Piechoty Polskiej Siły Zbrojnej w Ostrowi-Mazowieckiej Komorowie walczył na froncie polsko-sowieckim …

Potocki Stefan (zm. 1726) (artykuł, Silva Rerum)

Potocki Stefan (zm. 1726) strażnik koronny, wojewoda bełski. We wczesnej młodości rozpoczął służbę wojskową, często przebywał na pograniczu z racji swych obowiązków wojskowych. Dał się poznać jako znawca spraw tureckich i tatarskich, ceniono jego nieformalne kontakty z Tatarami. Od początku …

Arquien de La Grange Anna Ludwik, hrabia Maligny (zm. 1703) (artykuł, Silva Rerum)

Arquien de La Grange Anna Ludwik, hrabia Maligny (zm. 1703), brat królowej Marii Kazimiery. Siostra sprowadziła go do Polski, od r. 1670 walczył w armii koronnej, gdzie od r. 1672 miał regiment dragonii, dzięki szwagrowi - hetmanowi wielkiemu koronnemu. Uczestniczył …

Stanisław Kostka Potocki (artykuł, Silva Rerum)

O Stanisławie Kostce Potockim (1755 – 1821) – wybitnym polityku i publicyście, archeologu, architekcie–amatorze, pisarzu, mecenasie i teoretyku sztuki, wreszcie kolekcjonerze – pisano wiele, i to zarówno w czasach mu współczesnych, jak i w latach późniejszych. Ze wspomnień pamiętających go …

Palmeta (artykuł, Silva Rerum)

Palmeta jest typowym dla antycznej sztuki greckiej motywem roślinnym, pochodzącym od palmy. To stylizowany liść palmowy, przypominający wachlarz z pozaginanego „w harmonijkę” papieru. Charakteryzuje się wyraźną symetrią, z pionowo przebiegającą osią symetrii. Na ilustracji obok: Amfora czerwonofigurowa, Malarz Centauromachii z Luwru, …

Markiz d’ Arquien, ojciec królowej (artykuł, Silva Rerum)

Henryk de la Grange markiz d’ Arquien (1602 – 1707), ojciec polskiej królowej Marii Kazimiery, osiągnął niewyobrażalny w XVII stuleciu, iście matuzalemowy wiek, przy czym nie narzekał w życiu na brak wydarzeń. Jako potomek rodziny wprawdzie nie zamożnej, lecz szczycącej …

Ilustracje gdańskich druków okolicznościowych, poświęconych panowaniu Jana III Sobieskiego (1674-1696) (artykuł, Silva Rerum)

W roku 1674 zaprzysiągł pacta conventa przyszły polski król Jan Sobieski. Drogę do tronu utorowały mu wieloletnie własne starania, liczne sukcesy wojenne, a w szczególności wspaniałe zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem. Ze względu na dalsze działania wojenne z zagrażającą Koronie …

Akuszerka - kobieta, która zna się na rzeczy (artykuł, Silva Rerum)

Poród w średniowieczu i okresie staropolskim stanowił dla matki i dziecka duże zagrożenie. Jedyną pomocą w większości przypadków służyły starsze kobiety i znachorki, których wiedza była niestety bardzo ograniczona. Położnictwo rozwinęło się w Polsce dopiero w XVI wieku. Prawie w …

Czy każda panna w bławaty odziewać się może - ustawy antyzbytkowe w dobie staropolskiej (artykuł, Silva Rerum)

Polacy „[…]wolni od utrapień wojennych rozmiłowali się w zbytku i przepychu” – tak napisał o rodakach Marcin Kromer w swoim dziele Polska. Czyli o położeniu, ludności, obyczajach, urzędach i sprawach publicznych Królestwa Polskiego księgi dwie wydanym po raz pierwszy w …

Trudna droga do pojednania. Od powstania Chmielnickiego do unii hadziackiej (artykuł, Silva Rerum)

Wielkie powstanie kozackie w 1648 roku oraz klęski wojsk koronnych, nie przekreślały jeszcze możliwości pojednania pomiędzy Kozakami a Rzeczypospolitą. Świadczy o tym chociażby postawa Bohdana Chmielnickiego podczas bezkrólewia po śmierci Władysława IV. Wydarzenia lat następnych, wykopały pomiędzy obiema stronami rów …

Antemurale christianitatis – Przedmurze chrześcijaństwa (artykuł, Silva Rerum)

Przedmurzem chrześcijaństwa nazywano także Bizancjum oraz Węgry. Polskę zaczęto określać w ten sposób w XV w. Wydaje się, że polska dyplomacja posługiwała się tym pojęciem, by dowodzić, że Rzeczypospolita Obojga Narodów, broniąc swych granic przed Tatarami i Turkami, działa na …

Nihil obstat – Nic nie stoi na przeszkodzie (artykuł, Silva Rerum)

Nihil obstat to formuła konieczna do udzielenia Imprimatur – zgody na drukowanie książki. Od XVI w. cenzura kościelna przed publikacją książki musiała orzekać, że nie ma przeszkód, by przystąpić do jej drukowania, ponieważ jej treść jest zgodna z doktryną …

Radziwiłł Karol Stanisław h. Trąby (artykuł, Silva Rerum)

Radziwiłł Karol Stanisław h. Trąby (1669-1719), kanclerz wielki litewski. Syn Michała Kazimierza i Katarzyny z Sobieskich, brat Jerzego Józefa, był synem chrzestnym króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego i siostrzeńcem króla Jana III. Razem z bratem podróżował za granicę, pełniąc misje dyplomatyczne …

Łużecki Stanisław Karol h. Lubicz (artykuł, Silva Rerum)

Łużecki Stanisław Karol h. Lubicz (zm. 1686), regimentarz, wojewoda podolski. Był synem Wojciecha i Maryny z Oborskich. W 1659 r. został starostą szmeltyńskim, w 1660 podkomorzym drohickim, poświęcił się jednak przede wszystkim karierze wojskowej. W 1660 r. otrzymał rotmistrzostwo chorągwi …

Breza Wojciech Konstanty h. własnego (artykuł, Silva Rerum)

Breza Wojciech Konstanty h. własnego (zm. 1698) przywódca szlachty wielkopolskiej, wojewoda poznański. Wielokrotnie reprezentował województwa poznańskie i kaliskie na sejmach za panowania królów Jana Kazimierza i Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Należał do stronników Michała Korybuta. W r. 1673 sprawował poselstwo do Szwecji …

Pac Mikołaj Stefan h. Gozdawa (artykuł, Silva Rerum)

Pac Mikołaj Stefan h. Gozdawa (ok.1623-1684), wojewoda trocki, kasztelan wileński, biskup wileński. Od młodości był czynny w życiu politycznym Rzeczypospolitej, posłował na sejmy. Od r 1651 bronił Litwy przed najazdami kozackimi. Zostawszy w tym roku wojewodą trockim, w dalszym ciągu …

Sejmiki ziemskie i ich funkcje: sejmik deputacki (powstał w 1578 r.) (artykuł, Silva Rerum)

Potrzeba zwoływania sejmików deputackich pojawiła się wraz z powołaniem Trybunału Koronnego i Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego (od 1582). Miały one na celu wybranie deputatów czyli sędziów do tych najwyższych sądów szlacheckich w Rzeczypospolitej. Sejmiki te były jedynymi zwoływanymi regularnie. W …

Hetman polny (duces campestres, sampiductores, capitanei campestres) (artykuł, Silva Rerum)

Oprócz hetmana wielkiego koronnego i litewskiego od 1539 roku pojawił się urząd hetmana polnego. Urząd ten wywodził się od strzegącego południowo-wschodnich rubieży kraju dowódcy obrony potocznej, dlatego też czasem zwano go hetmanem granicznym. Do czasów Zygmunta III, hetman polny był …

Marszałek sejmu (artykuł, Silva Rerum)

Godność marszałka sejmu, pojawiła się dopiero około 1564 roku, a więc długo po powstaniu sejmu polskiego. Jego zadaniem było przewodniczenie obradom, ale już nie kierowania ich biegiem. Marszałkowi przysługiwało za to prawo do podsumowania obrad. Warto zaznaczyć, że pierwszy regulamin …

Herbarz Kaspra Niesieckiego - druk i układ treści (artykuł, Silva Rerum)

Czterotomowa Korona polska, wydrukowana techniką drzeworytniczą w typografii jezuickiej we Lwowie, pod względem estetycznym nie odbiega od poziomu innych XVIII-wiecznych książek. Niestety, z braku materiałów źródłowych, nie udało się ustalić wysokości nakładu (do dzisiaj zachowało się ponad 110 egzemplarzy), autora …

Wyprawa ślubna Katarzyny Jagiellonki (artykuł, Silva Rerum)

Katarzyna była najmłodszą córką Zygmunta Starego i królowej Bony. Urodziła się 1 listopada 1526 roku w Krakowie. W 1562 roku wyszła za mąż za Jana Wazę, księcia finlandzkiego, który został w 1569 roku królem Szwecji. Uroczystości weselne, trwające tydzień (od …

Dlaczego Stuartowie przegrali? (artykuł, Silva Rerum)

Wszystkie próby powrotu Stuartów na trony Anglii, Irlandii i Szkocji zakończyły się niepowodzeniem. Nawet w 1746 r., kiedy wojska jakobickie dotarły na odległość 200 kilometrów od Londynu, perspektywa odzyskania władzy była bardzo odległa. Przewaga militarna wroga, zła organizacja, brak poparcia …

Casanova w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Jedna z najbarwniejszych postaci swoich czasów, Giovanni Giacomo Casanova de Seingalt, najczęściej nazywany krótko Casanovą, zasłynął przede wszystkim dzięki swoim miłosnym podbojom, których opisy znajdziemy w napisanych pod koniec życia, weneckiego awanturnika, pamiętnikach. W Historii mojego życia, którą Casanova postanowił …

Smocza pochwała (artykuł, Silva Rerum)

Arcybiskup gnieźnieński Andrzej Krzycki był osobą, która często angażowała się w życie dworskie oraz polityczne XVI-wiecznej Polski. Wielokrotnie zdarzało się, że wykorzystywał do tego swój talent literacki, który przeważnie służył mu do tworzenia świetnych wierszy łacińskich. Część z tych utworów …

Choroba i śmierć króla Michała (artykuł, Silva Rerum)

Dla nikogo ze współczesnych Michałowi Korybutowi Wiśniowieckiemu nie było tajemnicą, że młody król nie znał – mówiąc delikatnie – umiaru w jedzeniu i piciu. Owe naganne skłonności, być może wyolbrzymiane przez niechętnych władcy ówczesnych dziejopisów i pamiętnikarzy, miały swoje podłoże …

Przywilej króla Stefana Batorego dla aptek toruńskich (artykuł, Silva Rerum)

Dominujący wpływ na kwestie związane z zawodem aptekarskim miała Rada Miasta Torunia. Ona przyjmowała aptekarzy do pracy oraz wydawała im odpowiednie zezwolenia na otwieranie w mieście nowych punktów farmaceutycznych. Przyznawała im również różnego rodzaju przywileje, niejednokrotnie potwierdzane później przez kancelarię …

Zboża. Motywy roślinne na elewacjach pałacu wilanowskiego. (artykuł, Silva Rerum)

Zboża, jako podstawa naszego wyżywienia, stanowią symbole urodzaju, dobrobytu, obfitości, płodności, daru życia i zmartwychwstania. Kłosy zbóż były atrybutami starożytnych bóstw wegetacji i urodzaju, m.in. bogiń Demeter i Ceres oraz bogów Ozyrysa i Attisa. Obok liści dębowych kłosy są typowym …

Pejsy czy hiszpańskie loki? (artykuł, Silva Rerum)

„Patrzajcie jak się stroi ów czuryło młody, czuprynę podmuskuje, kocha się z urody, ostrzy wąsik, uczy się mrugać na uczynne panie młode i utrafia kędziory” – naigrawał się Sebastian Klonowic (zm. 1602) w Worku Judaszowym. Choć w czasach Sobieskiego panowały …

Pacowie herbu Gozdawa (artykuł, Silva Rerum)

Litewski ród Paców poświadczony jest w źródłach już w drugiej połowie XV wieku, za panowania Kazimierza Jagiellończyka, ale prawdziwa i wielka magnacka kariera tego rodu rozwinęła się, ale i przygasła, w drugiej połowie XVII wieku. Sprzyjał jej okresowy zmierzch potęgi …

Glossarium: pijarzy (Zakon Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych) (artykuł, Silva Rerum)

pijarzy (Zakon Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych) – zakon męski ustanowiony w 1621 r. Dwadzieścia lat później pijarzy pojawili się w Polsce; zajmowali się m.in. prowadzeniem szkół (byli konkurencją dla jezuitów) i rozwojem oświaty. Najsłynniejszą polską szkoła pijarską …

Justa Lipsjusza podręcznik dobrego władcy (artykuł, Silva Rerum)

Wśród wczesnonowożytnych dzieł cieszących się szczególną popularnością już od momentu ich wydania znajdują się Politicorum sive civilis doctrinae libri VI (Sześć ksiąg polityki, czyli nauki dotyczącej państwa), autorstwa Justusa Lipsjusza (1547–1606). Po raz pierwszy traktat został opublikowany po łacinie, w …

Kwintylian i jego ideał wychowawczy (artykuł, Silva Rerum)

W swoim łacińskim traktacie O poezji doskonałej, czyli Wergiliusz i Homer Maciej Kazimierz Sarbiewski powołując się na Kwintyliana, nazywa go „wybitnym nauczycielem poprawnego przemawiania”. Marek Fabiusz Kwintylian, żyjący w pierwszym wieku naszej ery retor i teoretyk wychowania, z nominacji cesarza …

Z szafy zapomnienia: ropilla (artykuł, Silva Rerum)

Przed ponad 70 laty na słynnym portrecie Rubensowym Władysława Zygmunta Wazy Rajnold Przezdziecki dostrzegł „bufiastą bluzę z drogiej materii”. Tymczasem ta długa kamizela przedzielona paskiem z ozdobną sprzączką, kontrastująca z tkaniną rękawów i płaszcza (haftowaną inicjałem „S”, ewokującym słowo „Sigismundus”), …

Aleksandro Scarlatti i opera neapolitańska (artykuł, Silva Rerum)

W II połowie XVII wieku najważniejszym ośrodkiem muzyki operowej stał się Neapol. Grupę kompozytorów, działającą w tym czasie, nazwano szkołą neapolitańską. Do końca XVIII wieku działało w niej kilka generacji kompozytorów m.in.: Francesco Provenzale, Alessandro Scarlatti oraz Giovanni Battista Pergolesi. …

Liryka Sebastiana Grabowieckiego (artykuł, Silva Rerum)

Jednym z najwybitniejszych, a przy tym nieco zapomnianych poetów początku baroku jest Sebastian Grabowiecki (ok. 1543–1607) herbu Grzymała. U Szymona Okolskiego czytamy, że rodzina Grabowieckich mieszkała w Wielkopolsce, a Sebastian dał się poznać jako doświadczony żołnierz oraz pełnił obowiązki królewskiego …

Erem karmelicki w Czernej (artykuł, Silva Rerum)

Karmelici to zakon zorganizowany w XII w. w Palestynie przez św. Bertolda i św. Brokarda, początkowo jako wspólnota eremicka, a od 1247 r. cenobicka, zatwierdzony ostatecznie na soborze lyońskim II (1274) jako zakon żebrzący. W średniowieczu rozprzestrzenili się w Europie …

Poezja wizualna (artykuł, Silva Rerum)

Na okazję koronacji Władysława IV jezuita Paweł Kuhn przywitał „naszego Apollina” pięknie wydanym drukiem okolicznościowym z elementami tzw. poezji wizualnej, pt. Trophaeum regale potentissimo Poloniarum et Svecorum regi Vladislao IV Cracoviam... regalis inaugurationis…(Kraków 1633), wpisując wiersze panegiryku w kształty odwołujące …

Honorowy obywatel królobójcą (artykuł, Silva Rerum)

6 listopada 2009 r. w Białym Domu prezydent Barack Obama podpisał rezolucję nadającą honorowe obywatelstwo Stanów Zjednoczonych Kazimierzowi Pułaskiemu. Było to zwieńczenie zabiegów demokratycznego kongresmana Dennisa Kucinicha i 20 z górą jego kolegów z obu partii. Obie izby Kongresu jednogłośnie …

Kazimierz Jan Wojsznarowicz (Woysznarowicz) – duchowny i preceptor (artykuł, Silva Rerum)

Wysyłanie duchownych w roli preceptorów młodych peregrynantów miało swoją długą tradycję zarówno w środowisku staropolskich protestantów, jak i katolików. Wśród nich można wymienić osobę księdza Kazimierza Jana Woysznarowicza (Wojsznarowicza) (ok. 1620-1677). Urodził się on w litewskiej rodzinie szlacheckiej, pieczętującej się …

„Próchnieje imię niezbożnych od mólu, od robactwa” – zagadnienia moralne i entomologia (artykuł, Silva Rerum)

Dotyczące owadów, czyli entomologiczne, porównania i metafory, często były wykorzystywane do opisania stanu sumienia lub ukazania negatywnej jakości popełnianych przez człowieka czynów. Jeden z aspektów barokowej kultury, przekonanie o przemijalności i marności doczesnego porządku na świecie, miał swój wyraz w …

U genezy emblematyki (artykuł, Silva Rerum)

Kiedy w 1531 r. po raz pierwszy ukazał się zbiorek znanego włoskiego prawnika i humanisty, zatytułowany dość niepozornie Emblematus libellus (Książeczka emblematów), jego autor, Andrea Alciato, z pewnością nie spodziewał się, że zostanie ojcem nowego gatunku literackiego – emblematu. Publikacja, …