• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Wokół liberum veto (artykuł, Silva Rerum)

Liberum veto pozwalało pojedynczemu posłowi zerwać obrady sejmu, paraliżując jego funkcjonowanie. W średniowieczu zasada jednomyślności nie była czymś wyjątkowym, jednak wraz z budową scentralizowanych monarchii absolutnych, została na trwale wyeliminowania. W Polsce wprost przeciwnie. Wraz z osłabieniem władzy królewskiej i …

Lecznictwo domowe w Polsce w XVI – XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Podstawą lecznictwa domowego była dbałość o zdrowy, czyli umiarkowany tryb życia. Przestrzegano przed obżarstwem i opilstwem, zalecano pracę fizyczną i spacery. Medycyną ludową zajmowały się znachorki i znachorzy, ale podstawowe wiadomości medyczne należały do kanonu wiedzy każdej gospodyni. Ważną rolę …

Zakładnicy racji stanu. Rzecz o zakładnikach spod Orszy (artykuł, Silva Rerum)

Zwycięstwo pod Orszą w 1514 roku było dla Rzeczypospolitej niezwykle cenne. Sam Zygmunt I kreował legendę o bezprecedensowym tryumfie, podkreślając wielkość pobitej armii i liczbę jeńców. Rzeczywiście, klęska orszańska była dla moskiewskiej elity prawdziwą katastrofą. W kajdany poszła większość wyższych …

Stronnictwo pokojowe w latach 1648-1649 (artykuł, Silva Rerum)

Stronnictwem pokojowym nazywa się ugrupowanie polityczne, które w latach 1648–1649 dążyło do powstrzymania powstania na Ukrainie drogą układów ze starszyzną kozacką. Jego korzeni szukać trzeba w polityce Władysława IV i jego dworu, który szukał w Kozakach przeciwwagi dla wpływów magnatów …

Alegoria na wzięcie Warszawy w 1794 r. (artykuł, Silva Rerum)

4 listopada 1794 r. o piątej rano siedem kolumn rosyjskich uderzyło na szańce Pragi. W cztery godziny było już po wszystkim, pomimo zaciekłego oporu. Rankiem dnia następnego wysłańcy warszawskiego magistratu stanęli przed zwycięskim głównodowodzącym, generałem Aleksandrem Suworowem, który przyjął ich …

Sapieha Kazimierz Jan (ok. 1642–1720) (artykuł, Silva Rerum)

Sapieha Kazimierz Jan (ok. 1642–1720), hetman wielki litewski, wojewoda wileński. Po studiach w Grazu i Lowanium i blisko rocznym pobycie w Paryżu, już w 1664 r. został podskarbim nadwornym litewskim. Jego działalność polityczna podporządkowana była nadrzędnemu celowi – walce z …

Grzymułtowski Krzysztof (1620-1687) (artykuł, Silva Rerum)

Grzymułtowski Krzysztof (1620-1687) wojewoda poznański, dyplomata. W czasie potopu szwedzkiego uczestniczył w konfederacji tyszowieckiej, zawiązanej 29 XII 1655, a w roku następnym skłonił szlachtę wielkopolską do skonfederowania się przeciw Szwedom. Za zasługi w walce z najazdem szwedzkim dostał w r. …

Feliks Boroń – ostatni „rycerz jerozolimski” (artykuł, Silva Rerum)

Polacy zawsze lubili pielgrzymować – z wielu powodów : a to z chęci ekspiacji za popełnione grzechy, a to z wdzięczności za doznane dobrodziejstwa, a to w celu wyproszenia sobie łask. Do Asyżu, Rzymu i do Ziemi Świętej udawały się …

Najważniejszy ołtarz w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Wszyscy czasem korzystamy z cudzych pomysłów i zazwyczaj nie ma w tym nic złego. Ale żeby nie pytać autora o zdanie i kopiować jego dzieło w kilkudziesięciu egzemplarzach na terenie całego kraju? Coś, co dziś byłoby niedopuszczalne i mogłoby się …

Oko i ucho Ludwika XIV. Raporty szefa paryskiej policji d'Argensona (artykuł, Silva Rerum)

Król Francji Ludwik XIV był monarchą absolutnym, który starał się poddać kontroli każdą dziedzinę życia swych poddanych. W tym celu usłużną była mu machina biurokratyczna, a nieodzowną częścią aparatu państwowego stworzonego przez króla Słońce i jego niezastąpionego ministra Jeana Baptiste’a …

Łaźnie miejskie Starożytnego Rzymu (artykuł, Silva Rerum)

Pierwsze łaźnie miejskie wzniesiono w I w. p.n.e., wtedy, gdy edylem – urzędnikiem odpowiedzialnym za porządek w Rzymie – był Marek Agryppa. Wygody i przyjemności, których można było zażyć na terenie term, przyciągały tłumy mieszkańców Rzymu; z czasem łaźnie stały …

Aurea libertas – Złota wolność (artykuł, Silva Rerum)

Europejska i polska myśl polityczna oparta jest na greckiej i rzymskiej idei wolności. Demokracja ateńska urzeczywistniała trzy jej rodzaje: narodową, społeczną oraz indywidualną. Perykles, ojciec demokracji ateńskiej, powtarzał, że w życiu państwowym Ateńczycy kierują się zasadą wolności i równości wszystkich …

Popławski Mikołaj h. Drzewica (artykuł, Silva Rerum)

Popławski Mikołaj h. Drzewica (zm. 1711), biskup inflancki, kaznodzieja królewski. Po studiach w Akademii Krakowskiej przebywał na dworach magnackich; został kanonikiem poznańskim (1670), następnie warszawskim, potem dziekanem płockim. Często wygłaszał kazania na rozpoczęcie i podczas sejmów, z okazji różnych uroczystości. Nawoływał …

Jaskólski Mariusz h. Leszczyc (artykuł, Silva Rerum)

Jaskólski Mariusz h. Leszczyc (zm. 1683), strażnik koronny, dyplomata, wojewoda podolski. W młodości służył na Ukrainie pod dowództwem hetmana Mikołaja Potockiego. W 1648 r. jako rotmistrz chorągwi kozackiej i strażnik wojskowy uczestniczył w bitwie z powstańcami Bohdana Chmielnickiego pod Korsuniem; …

Trzebicki Andrzej h. Łabędź (artykuł, Silva Rerum)

Trzebicki Andrzej h. Łabędź (1607-1679), podkanclerzy koronny, biskup przemyski i krakowski. Był synem kasztelana wieluńskiego Marcina i Katarzyny z Rożniatowskich. Uczył się w kolegiach jezuickich w Kaliszu i Krakowie, studiował w Collegium Romanum. Po powrocie do kraju przyjął święcenia kapłańskie, …

Oborski Marcin h. Pierzchała (artykuł, Silva Rerum)

Oborski Marcin h. Pierzchała (zm. po 1697), wojewoda podlaski, doświadczony parlamentarzysta. Związany był z dworem Jana Kazimierza jako dworzanin pokojowy królewski. Na sejmie 1664/5 uczestniczył w sądzie sejmowym nad Jerzym Lubomirskim, gdzie był jednym ze świadków oskarżania. Podczas rokoszu Lubomirskiego …

Niewyjaśnione spotkanie (artykuł, Silva Rerum)

Jan Trzeci, z bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski [etc] tobie sławetnemu Danielowi Schulzowi, malarzowi jego królewskiej mości […] nakazujący, abyś przed sądem naszym [...] stawił się [w sprawie Krzysztofa Paca, kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego i Zofii …

Zmierzch rządów sejmikowych (artykuł, Silva Rerum)

Złota era sejmików przypadała na drugą połowę wieku XVII i początek XVIII. Koniec rządów sejmikowych położył sejm niemy z 1717 roku, który pozbawił sejmiki szeregu kompetencji i przywilejów. Zniesiono wówczas sądy skarbowe, zasadę konfederacji sejmików i limity sejmikowania, odebrano także …

Ministrowie (urzędnicy administracji centralnej) (artykuł, Silva Rerum)

Najwyżsi urzędnicy w państwie czyli „ministrowie” wywodzili się z czasów Kazimierza Wielkiego. Weszli do senatu późno, toteż szli za wojewodami i niektórymi kasztelanami. Ministrów w Rzeczpospolitej było siedmiu: marszałek wielki koronny, marszałek nadworny, kanclerz, podkanclerzy, podskarbi oraz hetmani wielki i …

Generałowie inspektorzy (artykuł, Silva Rerum)

Zadania inspekcji oddziałów rozrzuconych na terenie wielkich obszarów Rzeczpospolitej powierzono w XVIII stuleciu generałom inspektorom. Było ich czterech, po dwóch dla Korony i Litwy. Podlegali oni bezpośrednio hetmanowi wielkiemu, który ich mianował i wyznaczał pensje. Z nastaniem Rady Nieustającej weszli …

Urzędnicy stołu królewskiego (artykuł, Silva Rerum)

Urzędnicy stołu królewskiego wywodzą się ze średniowiecza, kiedy to spełniali praktyczną funkcję przy monarszych biesiadach. W epoce nowożytnej, stawali się coraz mniej przydatni, a ich urzędy posiadały jedynie wartość honorową, dodawały splendoru i dawały możliwość przebywania na monarszym dworze. Na …

Kapelan (artykuł, Silva Rerum)

Królami Polski mogli być jedynie katolicy. Towarzyszyli im nadworni kapelani, którzy traktowani byli jako domownicy rodziny królewskiej. Zasiadali oni przy królewskim stole i modlitwą poprzedzali posiłek. Kapelan zapewniał opiekę duszpasterską władcy i jego bliskim. Niektórzy kapelani mieli duży wpływ na …

Potocka z Lubomirskich Aleksandra (artykuł, Silva Rerum)

Potocka z Lubomirskich Aleksandra (1758 albo 1760-1831), córka marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego i Izabeli z Czartoryskich, żona Stanisława Kostki Potockiego. Wychowana została przez matkę, która wprawdzie nie cierpiała swych córek, ale zapewniła im staranną edukację. W r. 1773 została szwagierką …

„Piękny książę Karolek” i rządy w Londynie – Karol Edward Stuart, prawnuk Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Stuartowie wiedzieli, że są bezustannie śledzeni przez rząd brytyjski. Największą pomysłowością w ukrywaniu się przed szpiegami, nie tylko brytyjskimi, wykazał się Karol Edward (syn Marii Klementyny Sobieskiej i prawnuk Jana III) wielokrotnie wyprowadzając ich w pole i to dosłownie. Ulubionym …

Jan Amos Komenský i jego Orbis pictus (artykuł, Silva Rerum)

Jan Amos Komenský (1592-1670), zwany również Komeniuszem, był filozofem, reformatorem i myślicielem protestanckim, ale przede wszystkim uznanym czeskim pedagogiem. Całe życie poświęcił praktycznej działalności wychowawczej, układaniu podręczników szkolnych i teoretycznemu opracowywaniu zagadnień pedagogicznych oraz dydaktycznych, kładąc tym samym podwaliny pod …

„Wódki bywają palone albo też działane z ziela i z korzeniem [...]” – o zastosowaniu wódek w XVI stuleciu (artykuł, Silva Rerum)

Wprowadzenie procesu destylacji alkoholowej doprowadziło do rozmaitych i złożonych następstw, przede wszystkim w dziedzinie konsumpcji, lecznictwa i obyczajowości. Technologia ta umożliwiła wytwarzanie wysokoprocentowego napoju wyskokowego – wódki (gorzałki), a na jej bazie różnych medykamentów, środków leczniczych i preparatów kosmetycznych. Wódka, …

Ideały polityczne szlachty (artykuł, Silva Rerum)

„Słowem, zmysł polityczny narodu polskiego i kształt konstytucji mają na celu przede wszystkim ograniczenie władzy królewskiej oraz ochronę jej [szlachty] praw i przywilejów przed zakusami obcych książąt lub rodzimymi stronnikami królewskimi”. To tylko jeden z fragmentów Historii Polski Bernarda O’Connora, …

Sarmaci i Opatrzność (artykuł, Silva Rerum)

Jedną z cech specyficznej kultury i mentalności szlachty z końca XVI oraz całego XVII stulecia było przekonanie o szczególnej opiece Boskiej nad Rzecząpospolitą. W opinii Sarmatów, jak nazywali siebie wówczas przedstawiciele stanu szlacheckiego, ich kraj odgrywał wyjątkową rolę na arenie …

W więzieniu inkwizycji – iberyjskie perypetie Jana Tęczyńskiego (artykuł, Silva Rerum)

Hrabia Jan Baptysta Tęczyński (1540–1563) herbu Topór wywodził się z możnej i wpływowej rodziny magnackiej. Był synem Stanisława Gabriela, kasztelana lwowskiego i wojewody krakowskiego. Sam pełnił urząd wojewody bełzkiego i starosty lubelskiego. Najlepiej znana jest historia jego miłości do królewny szwedzkiej …

Trunki jako lekarstwa (artykuł, Silva Rerum)

Wiele trunków, zanim upowszechniło się na polskich stołach, na początku gościło w szlacheckiej apteczce. Gorzałka przyprawiona pieprzem bądź innymi przyprawami stanowiła doskonałe remedium na wszelkie dolegliwości. Ignacy Fijałkowski w swej rozprawie pisał, iż młody człowiek wódki pić żadnej przyczyny nie …

Francuskie zgromadzenia w Warszawie w drugiej połowie XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

W drugiej połowie XVII w. nastroje profrancuskie na kilkadziesiąt lat zdominowały Warszawę. Propagatorkami nowych tradycji były dwie koronowane Francuzki: Ludwika Maria Gonzaga i Maria Kazimiera d’Arquien. Pierwsza z nich, kobieta o wielkich ambicjach politycznych, sprowadziła do Warszawy trzy zgromadzenia francuskie …

O śmierci na poważnie i na wesoło (artykuł, Silva Rerum)

Jednym z najczęściej uprawianych gatunków literackich w epokach dawnych był epigram. Termin ten określa zwięzły utwór poetycki przeważnie zakończony jakimś konceptem bądź zaskakującą pointą. Badacze literatury wyróżniają wiele odmian epigramu. Kryterium przeważnie jest tematyka, jakiej dane utwory dotyczą. Zarówno w …

Prawna ochrona królewskich wizerunków (artykuł, Silva Rerum)

Jak wiemy, naczelnym zadaniem portretu było symboliczne (acz wizualne) uobecnianie modela, uobecnianie rytualne, prawne, magiczne, emocjonalne lub komemoratywne. Nawet w rzeczywistości nowożytnej zdarzało się, iż konterfekty noszono w procesji niczym przedmiot kultu. Podczas uroczystości żałobnych po zgonie Franciszka I jego …

Giuseppe Giacomo Fontana (artykuł, Silva Rerum)

Niezwykle ważnym architektem dla Wilanowa był Giuseppe Giacomo Fontana (zm. 1739), znany w Polsce pod imieniem Józef. Pełnił on w zasadzie funkcję zastępcy Giovanniego Spazzia. Realizował głównie projekty mistrza, ale też i swoje. Początkowo był związany z podkanclerzym Stanisławem Antonim …

Robinson Crusoe a „sprawa polska” (artykuł, Silva Rerum)

Daniel Defoe (1660–1731) zdobył popularność w Polsce, ale też na całym świecie głównie jako autor powieści Przypadki Robinsona Crusoe, niesłusznie zaliczanej do literatury przygodowej bądź literatury młodzieżowej. Była to tylko drobna część jego dorobku, na który składa się ponad 550 …

Żółkiewscy herbu Lubicz - zarys dziejów rodu (artykuł, Silva Rerum)

„Zamoyski chudy był szlachcic, więc i Żółkiewski, a to panami, i to możnymi z hetmaństwa zostali” – tak pisała Zofia Chodkiewiczowa w liście datowanym na 31 grudnia 1612 r. do męża Jana Karola, hetmana wielkiego litewskiego, stawiając mu za przykład …

Krypta pod prezbiterium (artykuł, Silva Rerum)

Wykonując zalecenie Jana Zapolskiego, wizytatora polskiej prowincji cystersów, Michał Hacki w 1684 roku, a więc wkrótce po objęciu urzędu opata, wydał zarządzenie nakazujące grzebanie zmarłych wyłącznie w świątyni klasztornej, w miejscu do tego przeznaczonym, a w dwa lata później polecił …

Robert Le Roux, vidame d’Esneval – przez krótki czas ambasador francuski w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Pamiętnikarz Philippe Dupont wymieniając poszczególnych ambasadorów Francji w Polsce, wspomina też Roberta Le Roux, którego Ludwik XIV wysłał nad Wisłę po odwołaniu z funkcji ambasadora markiza de Béthune. Ten ostatni był szwagrem Jana III Sobieskiego, będąc ożeniony z siostrą królowej …

Glossarium: kanclerz (artykuł, Silva Rerum)

kanclerz – w dawnej Polsce jeden z najwyższych urzędów w państwie, wchodzący w skład senatu. W strukturze urzędniczej Rzeczypospolitej szlacheckiej było dwóch kanclerzy wielkich: koronny i litewski. Ich kompetencje były identyczne i sprowadzały się do nadzorowania pracy kancelarii królewskiej, prowadzenia …

Glossarium: podskarbi (artykuł, Silva Rerum)

podskarbi (łac. thesauriarius) – urzędnik centralny odpowiedzialny za nadzór nad skarbem państwa. Miał czuwać nad stosunkami monetarnymi w kraju, zarządzać królewszczyznami i majątkiem stołowym króla w okresie …

Potockiego kłopoty z cenzurą (artykuł, Silva Rerum)

Podczas przeprowadzania kontroli druków urząd marszałkowski nie traktował jednakowo wszystkich „inkryminowanych” wydawców. Ci mniej wpływowi nie mogli liczyć na wyrozumiałość, a decyzja była podjęta szybko i nie podlegała rewizji. Inaczej było z najważniejszymi personami w Rzeczpospolitej. Tak właśnie było z …

Drugi Statut Litewski (1566) (artykuł, Silva Rerum)

Rozwój społeczno-gospodarczy, chęć zdobycia przez szlachtę litewską pozycji podobnej, jaką posiadała szlachta polska, przyrost aktów normatywnych, doprowadziły do podjęcia prac nad drugim statutem. W 1551 roku Zygmunt August powołał komisję, której zadaniem była nowelizacja poprzedniego statutu. Komisja ta nie podjęła …

Katarzyna Opalińska – żona Stanisława Leszczyńskiego (artykuł, Silva Rerum)

Królowa z łaski Szwedów nie cieszyła się monarszymi splendorami. Pędząc żywot w ciągłych podróżach i ucieczkach, klepiąc biedę i upokorzenia, marzyła o powrocie do Polski. Jedynaczka Zofii i Jana Karola Opalińskich przyszła na świat 13 października 1680 roku. Choć odebrała staranne …

Płacz (artykuł, Silva Rerum)

W kulturze staropolskiej płacz uważany był za naturalny sposób ekspresji, a płaczący publicznie dorosły mężczyzna nie stanowił wcale widoku niezwykłego ani krępującego. Dlatego tez posłowie i senatorowie często uciekali się do tego sposobu wyrażania uczuć, by wzbudzić w słuchaczach współczucie …

Jagiełło i Witold, czyli szorstka przyjaźń (artykuł, Silva Rerum)

Władysław Jagiełło, jako zabójca swego stryja Kiejstuta, musiał stawić czoła pretensjom swego stryjecznego brata Witolda, który zbiegł pod opiekę Krzyżaków. Choć w 1385 r. Witold zaakceptował układ krewski (o czym świadczy jego obecność podczas negocjacji), wojna między braćmi toczyła się …

Burzliwe dzieje Korony i Litwy w latach 1434-1501 (artykuł, Silva Rerum)

Po śmierci Wielkiego Księcia Witolda w 1430 r. panowie litewscy wynieśli na tron wielkoksiążęcy brata Władysława Jagiełły, Świdrygiełłę. Ten jednak, usiłując zachować jak największą niezależność od Polski, szybko zraził do siebie zarówno Jagiełłę, jak i polskich panów. Wkrótce doszło do …

Ustrój sądów: prawo ziemskie w drugiej instancji (artykuł, Silva Rerum)

Od wyroków sądów pierwszej instancji przysługiwała apelacja do sądów wyższego rzędu: sądu wiecowego, królewskiego, a od 1578 r. do Trybunału Koronnego (na Litwie od 1581 do Trybunału Litewskiego). W sądzie królewskim wyroki wydawał król jako najwyższy sędzia. Jeszcze w późnym średniowieczu …

Żony, matki i kochanki w klasycznych Atenach (artykuł, Silva Rerum)

Sceny pokazujące życie rodzinne często goszczą na ceramice czarnofigurowej i czerwonofigurowej. Na ich podstawie można sporo dowiedzieć się jak żyli Ateńczycy w okresie archaicznym i klasycznym. Wśród prezentowanych na wystawie ceramiki z kolekcji St. K. Potockiego zwraca uwagę czerwonofigurowa amfora …

Królewna, wojewodzianka czy starościanka? (artykuł, Silva Rerum)

Na obrazie nieznanego autora pt. Adoracja Matki Boskiej Szkaplerznej w kościele w Piotrkowicach (województwo świętokrzyskie, niedaleko Chmielnika) dostrzegamy wśród orantów zbiorowy portret rodziny fundatora z około 1625 roku. Obok szlachcica przypominającego Adama Kazanowskiego oraz szeregu osób duchownych, w oczy rzuca …

Franciszka Ksawerego Bohusza odkrywanie Holandii (1778) (artykuł, Silva Rerum)

Pośród staropolskich „oświeconych” podróżników warto poświęcić kilka słów europejskim wojażom Franciszka Ksawerego Michała Bohusza (1746-1820). Ten były jezuita i doktor filozofii po kasacie zakonu został księdzem świeckim, zyskując godność prałata i koadiutora wileńskiego (1781). Spod jego pióra wyszedł ciekawy dziennik …