• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Marek Matczyński (1631–1697), przyjaciel Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Jan III Sobieski podczas swego panowania (1674–1696) miał bardzo niewielu ludzi bezgranicznie sobie oddanych, wywodzących się, podobnie jak znaczna większość zwolenników króla, bynajmniej nie z magnaterii, tylko z zamożnej szlachty. Do takich zaufanych powierników i przyjaciół należał Marek Matczyński herbu …

Sobieski Jan III herbu Janina (artykuł, Silva Rerum)

Jan III Sobieski h. Janina (1629-1696), hetman wielki, marszałek wielki koronny, król polski. Był synem kasztelana krakowskiego Jakuba i Teofili z Daniłowiczów, prawnukiem hetmana wielkiego i kanclerza koronnego Stanisława Żółkiewskiego, młodszym bratem starosty krasnostawskiego Marka i starszym Katarzyny, żony Michała …

Willa modelem świata (artykuł, Silva Rerum)

Przedstawiony w Panegiryku Trajana Pliniusza Młodszego ideał panującego ma odpowiednik w myśli Cycerona. Umożliwia ona zestawienia na prawach analogii domu, państwa i świata, w konsekwencji – zagadnienia polityczne i domowe oraz bezpieczeństwo państwowe ze stałością afektów. W przywołanym przez A.Ch. …

Patronat Wenus Uranii (artykuł, Silva Rerum)

Wydaje się, że ze względu na ideał władcy sięgnięto w Wilanowie po znaną z wypowiedzi neoplatoników koncepcję „bliźniaczych Wenus” (Geminae Veneres). Można przypuszczać, że w kompozycji bramy informowały o tym aluzyjnie putta w typie zodiakalnych Bliźniąt umieszczone na postumencie Wenus. …

Rządy doskonałe cnotliwego mędrca (artykuł, Silva Rerum)

W programie wilanowskim połączono krytykę tyrana-Amora z prezentacją idealnego władcy: strażnika i mędrca. Jan III, kierujący się wyłącznie obiektywnymi prawdami rozumowymi, również sprawy polskie miał oceniać z perspektywy niebiańskiej rzeczpospolitej, której był poddanym. Miłość władcy i ojczyzny winna zapewnić dalszą …

Carlo Maurizio Vota – włoski jezuita, spowiednik Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Jedna z najsłynniejszych i najbardziej rzutkich „szarych eminencji” epoki, ten niezwykle uzdolniony filozof i naukowiec był wielkim admiratorem myśli Galileusza. Urodzony w Turynie w roku 1629, studiował najpierw w Awinionie i Lionie, po czym wyjechał do Rzymu. W roku 1661 …

Muzyka turecka w Polsce – kapele janczarskie (artykuł, Silva Rerum)

Wojny polsko-tureckie w XVII wieku objawiły się na gruncie politycznym i gospodarczym nie tylko w sposób negatywny. Pozytywnym skutkiem było przenikanie się kultur, co zaowocowało przejęciem przez Polskę muzyki tureckiej. Na ziemiach polskich pojawiły się kapele janczarskie − typowe tureckie orkiestry …

Obserwacje astronomiczne (artykuł, Silva Rerum)

Ze względów politycznych większe znaczenie, aniżeli pozornemu biegowi słońca po niebie, przypisano w programie wilanowskim astronomicznym obserwacjom. Cyceron za sens polityki uznał badanie „naturalnego ruchu i obiegu”, ażeby „widzieć drogi i zboczenia rządów”. W Wilanowie badania były prowadzone przez bibliotekarza …

Francuski dyplomata François de Callières o wyborze Jana Sobieskiego na króla Polski (artykuł, Silva Rerum)

François de Callières urodził się w Cherburgu, gdzie został ochrzczony 14 maja 1645 r. Jego ojciec Jacques był długoletnim zarządcą zamku hrabiego de Longueville. Z tą właśnie rodziną związał początkowo swą karierę François de Callières. W roku 1670 udał się w …

Liturgiczna tradycja zwycięstwa pod Chocimiem (artykuł, Silva Rerum)

Zwycięstwo chocimskie Jana III odniesione w 1673 r. miało swój własny historyczny kontekst. Była nim nie tylko pamięć zwycięstwa nad Turkami hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza w 1621 r., ale także i tradycja liturgiczna związana z wiktorią. Było nią …

Jan III w świetle Przepowiedni o sukcesji królów polskich (artykuł, Silva Rerum)

Okoliczności wyboru Jana III na króla polskiego były diametralnie odmienne od tych, które towarzyszyły elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Także i dlatego zapewne nie było potrzeby odwoływania się do cudownych okoliczności wyboru. Nie oznacza to jednak, że Jan III nie był …

Kalendarz dla królewicza Jakuba Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Kalendarz, który ukazał się w 1676 r., a właściwie dołączony do niego Prognostyk z herbem Janina i obszerną, łacińską dedykacją „Jakubowi, najdostojniejszego, najpotężniejszego i niezwyciężonego Jana III, pana mojego pierworodnego syna” podpisana przez autora kalendarza i prognostyku, Jana Gostumiowskiego w …

Jak muzyka kameralna łagodziła w Wilanowie obyczaje (artykuł, Silva Rerum)

Jakub Sobieski, wysyłając w 1645 roku na zagraniczne studia swych nastoletnich synów, Marka i Jana, w ojcowskiej instrukcji zalecał potomkom: „jeśliby który z was chciał się na lutni uczyć grać albo na jakim instrumencie, to i to na wolę waszą …

Złoczów – dobra ojczyste Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Złoczów, czerwonoruskie miasto nad Złoczówką (dopływ Bugu), odnotowane już w XV w., było dziedzictwem m.in. Sobieskich. W 1523 Zygmunt I nadał mu prawo magdeburskie, a rozwój związany był m.in. z osadnictwem ormiańskim. W latach dziewięćdziesiątych XVI w. dobra złoczowskie, liczące …

Ostatnia próba opanowania Mołdawii przez Jana III Sobieskiego (1691) (artykuł, Silva Rerum)

Po kilku latach mniejszej aktywności Polski w wojnie z Turcją, Sobieski zdecydował się na ponowny zwrot w stronę Austrii i Ligi Świętej. Jednak warunkiem do pełnego współdziałania z habsburskim sojusznikiem było uregulowanie sporu dotyczącego zajęcia księstw naddunajskich. Cesarz oba te …

Wizjoner na polskim tronie. Powiedeńska polityka Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Jan Sobieski był odważnym dowódcą wojskowym i bardzo odważnym politykiem. Wojskowy talent Sobieskiego uznali już współcześni, następnie podkreślali go teoretycy wojskowości na czele z Clausewitzem i historycy, słusznie zwracając uwagę na posuniętą aż do zuchwałości śmiałość na polu walki, np. …

Między Istambułem a Moskwą (artykuł, Silva Rerum)

Kluczowym komponentem sytuacji Rzeczypospolitej były jej stosunki z Rosją. Truizmem jest stwierdzenie rozgrywania się istotnego wątku wschodnioeuropejskiej polityki drugiej połowy XVII w. w trójkącie Istambuł – Moskwa – Warszawa. Znaczenie Moskwy dla skutecznego prowadzenia wojny z Turcją podkreślili sami sygnatariusze …

Ukraina – między Rzeczpospolitą a Turcją (artykuł, Silva Rerum)

Możliwość rekonfiguracji niekorzystnego dla Rzeczypospolitej stanu rzeczy na jej południowo – wschodnich rubieżach przyniósł wybuch wojny w 1683 r., a szczególnie spektakularna Wiktoria Wiedeńska, o której wieści rozeszły się na Ukrainie, wywołując ferment. Zwycięstwa Sobieskiego pobudziły propolskie nastroje wśród Kozaków. …

Kozacy – między Rzecząpospolitą a Rosją (artykuł, Silva Rerum)

Zmiana, która nastąpiła po wiktorii wiedeńskiej na ziemiach ukrainnych nienależących do Rzeczypospolitej już od pokoju w Żurawnie w 1676 r. lub rozejmu w Andruszowie w 1667 r., a po części nawet od rebelii Chmielnickiego w 1648 r., nie ograniczyła się …

Jan III Sobieski i jego kontakty z Tatarami po bitwie pod Wiedniem (artykuł, Silva Rerum)

Pierwsze wysiłki w celu zjednania Tatarów podjął Sobieski jeszcze pod Wiedniem, przyjmując ich unik w bitwie za dobrą monetę; dyplomatycznie kontynuował je po zwycięskiej bitwie. Od razu też ujawniły się charakterystyczne rysy tych kontaktów. W odniesieniu do wszczętych negocjacji, prowadzonych …

Za Dniestr, ku Dunajowi. Kraje wołoskie (artykuł, Silva Rerum)

Jan III Sobieski bez wątpienia bardziej niż w sukces polskich wysiłków na kierunku tatarskim wierzył w powodzenie własnej polityki wołoskiej. Przedmiotem jej były dwa zależne w XVII w. od Turcji organizmy państwowe: naddunajskie Multany, określane dziś w geografii historycznej z …

Cele wojny z Turcją i strategia ich realizacji – część II (artykuł, Silva Rerum)

Głównym i trwałym dążeniem Sobieskiego po Wiedniu stało się opanowanie jednego z księstw rumuńskich i osadzenie na jego tronie królewicza Jakuba. Zdecydowane pierwszeństwo miała tu Mołdawia: bliższa geograficznie od naddunajskich Multan, polityczne słabsza i akceptowana jako polska zdobycz przez Habsburgów, …

Wołoska strategia Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Zrealizowanie przez Sobieskiego celu wołoskiego przyniosłoby siłą rzeczy realizację konstytucyjnego celu wojny postawionego przez Sejm, w którym król obok izby poselskiej i senatorskiej był jednym ze stanów – rekuperacji utraconych ziem z kluczowym Kamieńcem Podolskim. Turcy nie mogliby się utrzymać …

Bilans powiedeńskiej polityki Jana III Sobieskiego – część I (artykuł, Silva Rerum)

Wojna jest kontynuacją polityki, prowadzonej innymi środkami. W wypadku powiedeńskiej polityki Sobieskiego, ta maksyma Clausewitza jest wyjątkowa trafna. W trakcie wojny prowadzonej od 1683 r. polityka była obecna na każdym jej poziomie, nie tylko wyznaczała strategię, ale odgrywała wiodącą rolę …

Srebrne kubki gdańskie z wizerunkiem Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Niegasnąca sława i popularność, jaką cieszył się Jan III w Polsce, sięgnęła także Gdańska i znalazła odzwierciedlenie m.in. w tutejszym złotnictwie. Spod ręki lokalnych mistrzów wychodziły przedmioty, na których uwieczniano monarchę i jego czyny. Obok reprezentacyjnych tac ze sceną triumfu …

Gdański medal z przedstawieniem Scutum Sobiescianum (artykuł, Silva Rerum)

Jan Heweliusz, wybitny astronom gdański, w roku 1639 umieścił obserwatorium astronomiczne na dachach swoich kamienic (przy skrzyżowaniu dzisiejszych ulic Korzennej i Heweliusza). Miał w nim wiele instrumentów, z których cześć sam zbudował i ozdobił. To jedno z najlepiej wyposażonych w …

Polityka Jana III wobec Kozaków po okresie wojny Ligi Świętej z Turcją (artykuł, Silva Rerum)

Już w czasie sejmu 1683 r., który przygotowywał państwo do wojny z imperium osmańskim, stwierdzono konieczność podjęcia współpracy z Kozakami „bez których wojny tureckiej przedsiębrać trudno”. Echa wyprawy Stefana Kunickiego na Mołdawię z przełomu 1683 i 1684 r. sprawiły, iż …

Mołdawski fortel Jana Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Na początku lat 70. XVII w. pogorszyły się znów stosunki polsko-kozackie. Podczas gdy Rzeczpospolita postawiła na wiernego jej Michała Chanenkę, oddając mu w 1670 r. buławę hetmańską nad Kozaczyzną, popularny wśród Kozaków Piotr Doroszenko poszukał znów protekcji turecko-tatarskiej. Skłóconej wewnątrz …

Jan III Sobieski jako Gofred (artykuł, Silva Rerum)

Irena Komasara słusznie kiedyś określiła Jana Sobieskiego mianem miłośnika ksiąg. W bogatym księgozbiorze królewskim, w którym znajdowało się ponad 140 dzieł literackich, przeważała – jak w innych polskich dawnych kolekcjach – literatura klasyczna, bogato była reprezentowana literatura francuska i włoska, …

Afera Jakuba Becala (artykuł, Silva Rerum)

Od czasów kiedy Fenicjanie wymyślili pieniądz, budzi on w ludziach najgorsze instynkty, a droga do jego zdobycia bywa bardzo kręta. Zdobyte dzięki niemu powodzenie szybko mija, a upadek często bywa bolesny. Czerwonoruski (część źródeł twierdzi, że pochodził spod Torunia) Żyd, …

Kulików – dobra rodzinne Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Wędliny z Kulikowa cieszyły się i cieszą wśród Lwowian takim poważaniem jak w Krakowie wędliny z nieodległych Liszek. Czysto wieprzowa, mocno czosnkowana, przyprawiona majerankiem i grubo mielonym pieprzem kiełbasa kulikowska jest zaprzeczeniem wszystkiego, co koszerne lub halal. A przecież wśród …

Piotr Beber, architekt Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Pochodził z Wrocławia. Urodził się zapewne w roku 1630. Od 1681 r. piastował urząd nadwornego budowniczego Jana III. Tytułu tego używał w 1686 r., kiedy w katedrze na Wawelu chrzcił swą córkę Annę (z zapisu metryki wynika, że jego żona …

Na tym kamieniu… (artykuł, Silva Rerum)

Potężny ród Tęczyńskich, jeden z najmożniejszych i najgodniejszych w ziemi krakowskiej, zszedł z historycznej sceny nagle i bez ostrzeżenia. Mając trzech synów, Jan Magnus Tęczyński, wojewoda krakowski, śmiało patrzył w przyszłość, ale wyroki boskie były bezwzględne. W 1629 r. w …

Czemierniki – pałacyk konesera (artykuł, Silva Rerum)

Wieś Czemierniki w lubelskiem, wzmiankowana w dokumentach z lat 1325–1327, w roku 1509 mocą przywileju Zygmunta I Starego dla Mikołaja Firleja, kasztelana krakowskiego i hetmana wielkiego koronnego, została przekształcona w miasto na prawie magdeburskim. Cotygodniowe targi, dwa jarmarki, położenie na …

Niderlandzkie importy rzeźbiarskie dla króla Jana III (1681–1694) (artykuł, Silva Rerum)

Dekoracja rzeźbiarska wilanowskiej willi i ogrodu króla Jana III Sobieskiego była w świetle źródeł archiwalnych z końca XVII i XVIII w. jednym z największych i bez wątpienia najciekawszych takich zespołów w Rzeczypospolitej i Europie Środkowej. Niemniej okoliczności jej powstania, miejsce …

Adam Adamandy Kochański SJ (artykuł, Silva Rerum)

Adam Adamandy Kochański urodził się 5 sierpnia 1631 r. na ziemi dobrzyńskiej. Uczęszczał do szkół jezuickich w Toruniu, gdzie przeszedł podstawowy kurs matematyki i odkrył swój nieprzeciętny talent do jej uprawiania. Do zakonu jezuitów wstąpił w Wilnie 24 sierpnia 1652 …

Poselstwa wojskowe na sejmy w latach 1668–1674; przykład protekcji hetmana wielkiego Jana Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Osoby służące w wojsku w epoce staropolskiej nie mogły uczestniczyć w obradach sejmowych. Prawo dopuszczało jednak możliwość, aby żołnierze armii zawodowej przysyłali na sejmy walne swoje deputacje, które mogły przedstawić żądania wojska, jednak bez możliwości czynnego uczestnictwa w obradach. Takie …

Kult króla Jana III w polskiej kulturze i tradycji (artykuł, Silva Rerum)

Znakomity historyk dziejów nowożytnych Polski Władysław Konopczyński pisał w 1921 r.: Do kogo z nas Polaków w wieku młodocianym nie przemówi ten z epopei hetman-król, Polonus pancerny, wąsaty, kontuszowy i tak cudownie kolorowy, kogo nie oczaruje chrzęstem zbroi, skinieniem buławy, …

Dekoracja emblematyczna ceremonii towarzyszących koronacji Jana III (Kraków, 30 I i 2 II 1676) (artykuł, Silva Rerum)

Wydarzenie tej rangi, co koronacja królewska wymagała odpowiedniej oprawy ze strony tak dworu królewskiego, jak i miasta-gospodarza ceremonii. Od XVI w. zgodnie z modą przybyłą z renesansowych Włoch, w Krakowie posługiwano się tzw. emblematami, czyli erudycyjnymi zestawieniami w jednej kompozycji …

Wydarzenia związane z Janem III w polskich i obcych relacjach prasowych – koronacja (2 II 1676) (artykuł, Silva Rerum)

Uroczystość koronacji, jej ceremoniał oraz reprezentacyjna oprawa, łącznie ze strojem bohatera i dekoracją gmachów, interesowała dawnego czytelnika. Oczekiwał od sprawozdawcy szczegółów odnoszących się do osób i wydarzeń, z których potrafił odczytać zakodowane treści dotyczące rzeczywistej powagi bohaterów fety i rangi …

Wydarzenia związane z Janem III w polskich i obcych relacjach prasowych – śmierć Jana III i egzekwie (artykuł, Silva Rerum)

Śmierć Jana III (17 VI 1696) obiegła całą Europę, budząc wspomnienie o wielkich triumfach polskiego króla i lęk o przyszłość Kościoła. W Rzeczypospolitej Sobieskiego uczczono ceremonią, opisaną w dwustronicowej efemerydzie prasowej zatytułowanej Relacja pogrzebowa deponowanego ciała S.P. Króla I.M. Jana …

Constantin Costache Negruzzi, Sobieski i Rumuni (artykuł, Silva Rerum)

Constantin (Costache) Negruzzi (1808 – 1868), rumuński poeta, pisarz, tłumacz i polityk, przeszedł do historii literatury rumuńskiej jako ojciec romantycznej noweli historycznej i listów. W 1846 roku, w czasopiśmie Almanahul de învăţătură, Negruzzi opublikował nowelę Sobieski i Rumuni, nawiązującą do …

Mikołaj Dyakowski o wiedeńskiej wiktorii Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Do uczestników wyprawy Jana III Sobieskiego pod Wiedeń należał Mikołaj Dyakowski, żołnierz i królewski dworzanin, znany przede wszystkim jako autor pamiętnika zatytułowanego Summaryusz okazyi wiedeńskiej. Tekst napisany został w drugiej dekadzie XVII wieku. Wydano go drukiem po raz pierwszy w …

W Londynie o Wiedniu (artykuł, Silva Rerum)

Wiktoria wiedeńska odbiła się szerokim echem w całej Europie i przyniosła Janowi III Sobieskiemu ogromną sławę. Oczywiście król znany był poza granicami Rzeczypospolitej już wcześniej i cieszył się opinią świetnego wojownika, ale wydarzenia z września 1683 roku na nowo zdefiniowały …

Wierszem o Janie III (artykuł, Silva Rerum)

Wspominając związki pomiędzy Janem III i jego rodziną a Szkocją, zwykle mamy na myśli małżeństwo wnuczki króla, Marii Klementyny, z Jakubem Stuartem, Starszym Pretendentem. Przyczyniło się ono z pewnością do ożywienia zainteresowania Rzeczpospolitą i rodem Sobieskich wśród tych jej mieszkańców, …

Otto Forst de Battaglia (1889-1965) (artykuł, Silva Rerum)

Znakomity austriacki historyk i literaturoznawca polsko-węgierskiego pochodzenia urodził się w Wiedniu 21 marca 1889 r. Na tamtejszym uniwersytecie studiował prawo, które rychło porzucił dla historii. Zgłębiał ją na uczelniach szwajcarskich i niemieckich, specjalizując się w genealogii. Pierwszą pracę z tego …

Jan III Sobieski w listach nuncjusza Cantelmi (artykuł, Silva Rerum)

Schyłek lat 80. XVII w. to czas wielkich przetasowań i wielkich rozczarowań w dziejach Rzeczypospolitej i jej władcy, Jana III Sobieskiego. Król po nieudanej kampanii mołdawskiej i zawarciu niekorzystnego pokoju z Moskwą (tzw. traktat Grzymułtowskiego – oba wydarzenia w 1686 …

Gaspard de Chavagnac o Janie Sobieskim (artykuł, Silva Rerum)

Jednym z przełomowych momentów w życiu Jana Sobieskiego było bezkrólewie po abdykacji Jana Kazimierza (1668–1669). Ustępujący król szykował miejsce dla upatrzonego francuskiego następcy – skoro kilka lat wcześniej w ogniu walk z rokoszanami Jerzego Sebastiana Lubomirskiego zniweczony został plan elekcji …

Jan Sobieski w oczach Bernarda O`Connora (artykuł, Silva Rerum)

Bernard O`Connor, irlandzki lekarz, który sam nie pożył zbyt długo (zmarł w 1698 r. w wieku 33 lat), niezbyt długo też przebywał w Polsce. Przybył tu w końcowych latach panowania Jana III – w roku 1694 – i wyjechał już …

Medyczna historia Jana III i przemilczane fakty (artykuł, Silva Rerum)

W ostatnich latach życia króla Jana III jego zdrowie stopniowo się pogarszało i wiele było dolegliwości, które doprowadziły 17 czerwca 1696 r. do śmierci monarchy. Po przeprowadzonej nazajutrz autopsji określono bezpośrednią przyczynę zgonu jako niewydolność nerek. Kilkanaście dni później pojawił …