• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Dyplomacja francuska wobec Rzeczypospolitej od misji François de Callièresa w roku 1674 do rozbiorów (artykuł, Silva Rerum)

Za panowania Króla Słońce dyplomacja francuska postrzegała Polskę jako element tzw. bariery wschodniej, obejmującej także Szwecję i Turcję, a wymierzonej w Habsburgów i Moskwę. Ludwik XIV budował w Rzeczypospolitej francuskie wpływy; podczas elekcji w 1668 r. poparł bez powodzenia kandydaturę …

Pchła – zapomniany temat erotyczny staropolskiej poezji (artykuł, Silva Rerum)

Stan dawnej higieny sprawiał, że ostatnią rzeczą, jaką nasze praprababki robiły przed snem, i pierwszą po przebudzeniu było iskanie się z dokuczliwych wszy łonowych. A ponieważ także nasze praprabaki były kiedyś młode, ów higieniczny zabieg pobudzał erotyczną wyobraźnię dawnych twórców. …

Plaga much jako dopust Boży (artykuł, Silva Rerum)

Plagę much na dawnych Sarmatów zesłała zachodnia moda w pierwszej tercji XVII w. Początkowo dotknęła ona wyłącznie strojne niewiasty, jeśli bowiem wierzyć dawnym literatom, czarne muchy rojnie obsiadły twarze Polek. Mowa o pieprzykach wycinanych z kitajki lub bławatu i przyklejanych …

Rembrandty Sobieskich (artykuł, Silva Rerum)

W bogatej kolekcji malarstwa Jana III znajdowało się kilkanaście dzieł najwybitniejszych malarzy XVII w. Dziś zasoby zbiorów królewskiej pary znamy wyłącznie z dawnych inwentarzy, które interesowały się przede wszystkim fiskalną wartością spisywanych mobiliów. Również wykazy dzieł malarskich i graficznych z …

Brama Szczęśliwości, czyli sprawiedliwość sułtana (artykuł, Silva Rerum)

Wymiar sprawiedliwości uchodził za najważniejszą funkcję rządu na muzułmańskim Bliskim Wschodzie. Nie inaczej było i w Turcji osmańskiej. Sułtan turecki osobiście wysłuchiwał skarg i ferował wyroki. Sułtanowi towarzyszyła w sprawowaniu funkcji sędziowskich rada, zwana wielkim dywanem. Obradowała ona pod przewodnictwem …

Atmajdan (artykuł, Silva Rerum)

Atmajdan to po prostu dawny bizantyjski hipodrom w Stambule. Mało kto wie, że Turcy naprawdę poczuwają się do spadku po Imperium Rzymskim: oficjalna nazwa sułtańskiej stolicy to po dziś dzień „Konstantinye”. W dobrych czasach imperium osmańskiego co piątek odbywały się …

Audiencja u sułtana (artykuł, Silva Rerum)

Ceremoniał uroczystej audiencji u sułtana (przez chrześcijańskich posłów zwanego często cesarzem, co nie było błędem, zważywszy na wielki szacunek Turków dla tradycji bizantyjskiej, której czuli się spadkobiercami) pełen był osobliwości nigdzie niespotykanych indziej na świecie – wiele też razy zostały …

Andrzej Archibald de Gleyden-Glower – najemnik, co Rzeczpospolitą umiłował (artykuł, Silva Rerum)

Najemna służba w europejskich armiach była powszechna w niespokojnym, znaczonym wojnami XVII stuleciu. Setki oficerów i tysiące żołnierzy szły na obcą służbę, szukając łupów, apanaży i przygody. Wielojęzyczne, profesjonalne roty przemierzały kontynent siejąc spustoszenie. Ale wśród nich trafiali się ludzie …

Panowanie Andrzeja Batorego w Siedmiogrodzie (artykuł, Silva Rerum)

Andrzej Batory był synem Andrzeja, brata króla polskiego Stefana. W roku 1578 władca sprowadził go do Rzeczpospolitej Obojga Narodów i umieścił w kolegium jezuitów w Pułtusku. Tam przez pięć lat chłopiec pobierał nauki oraz wykazywał się dużą pobożnością. W 1581 …

Dziczyzna trafiająca na stół hrabiów Potockich z Wilanowa (artykuł, Silva Rerum)

Dziczyzna była jednym z głównych produktów spożywczych na stole Potockich z Wilanowa. Warunki odstawiania zwierzyny łownej do kuchni pałacowej normowały odpowiednie rozporządzenia. Dodatkowo, kiedy Potoccy wydawali jakieś przyjęcie lub po prostu mieli ochotę na konkretny rodzaj dziczyzny, wydawano odpowiednie zlecenia. …

Polscy poturczeńcy na służbie sułtana (artykuł, Silva Rerum)

Zjawisko przechodzenia na islam i wstępowania na służbę władców imperium osmańskiego w dobie nowożytnej nie było niczym niezwykłym. Liczni – jak ich nazywano – renegaci odgrywali znaczącą rolę w administracji i wojsku muzułmańskim, osiągając często najwyższe stanowiska państwowe, jak np. …

Korsuń (artykuł, Silva Rerum)

Położony na rzeką Rosią Korsuń wkroczył na arenę dziejów w 1169, gdy mieszkający w tych stronach dzicy Połowcy spustoszyli wsie należące do kijowskich monastyrów, założone i oddane mnichom jeszcze za panowania Jarosława Mądrego. W odwecie Rusini zajęli ich ziemie i …

O obyczajach tureckich (artykuł, Silva Rerum)

Obyczaje Turków intrygowały dawnych Polaków, wzbudzając skrajne emocje. Jak zawsze najbardziej wyważony sąd pozostawili ci, którym dane było nie tylko im się z bliska przyjrzeć, ale i przez dłuższy czas tą kulturą obcować. Wtedy z pism znika fanatyzm, pogłoski weryfikowane …

Szlichtada do Wilanowa i niezwykłe zdarzenie z udziałem Fryderyka Chopina (artykuł, Silva Rerum)

W wilanowskim pałacu bywało wielu znakomitych gości. W jego progach gościł też Fryderyk Chopin, który jako młodzieniec w niezwyczajny sposób zasłużył się Antoniemu Radziwiłłowi. Wydarzenia z jesieni 1825 r. opisał Marceli Antoni Szulc (1818–1898), pierwszy polski monografista kompozytora: Niezrównany urok płynie …

Polskie poselstwa w Stambule (artykuł, Silva Rerum)

Misje dyplomatyczne do Turcji budziły sporo emocji wśród ich uczestników. Wiązało się to z ciekawością poznania wielkiego imperium, jego stolicy, o której krążyły legendy, ludzi i ich zwyczajów, nie mówiąc już o zobaczeniu sułtana i możliwości wzbogacenia się na sprowadzanych …

Stosunki Rzeczypospolitej ze Stolicą Apostolską za panowania Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Stolica Apostolska była pierwszym państwem, które utworzyło stałe przedstawicielstwo dyplomatyczne w Rzeczypospolitej (pierwszym nuncjuszem był Zaccaria Ferreri w latach 1519-1521), wyprzedzając tym samym inne kraje europejskie o ponad półtora wieku. Była to zresztą druga nuncjatura na świecie po weneckiej (1485), …

Kawaler modny czy symplak? Komediowe potyczki w czasach stanisławowskich (artykuł, Silva Rerum)

Komedie konwiktowe, czyli przeznaczone na użytek szkolnych przedstawień, pełne są bezmyślnych kawalerów modnych, karykaturalnie powielających francuskie wzorce, udających wyedukowanych za granicą kosmopolitów. Ubrani według mody paryskiej we fraki, „włosy i chustki perfumami zaprawują”, „kapeluszek mały pod pachą noszą”, „czytają książki …

Teorie medyczne w nowożytności: jatrochemia (artykuł, Silva Rerum)

U podstaw jatrochemii – czyli chemii medycznej XVII w. – legły koncepcje alchemików. Za jej twórcę uważano Paracelsusa, acz jej najdojrzalszym przedstawicielem był Johann Baptist van Helmont – teolog, lekarz i… chemik, który odkrył gas silvestre, zwany dzisiaj dwutlenkiem węgla. Van …

Szlachta mazowiecka – dzieje niezwykle żywotnego mitu (artykuł, Silva Rerum)

W niemal każdym kraju epoki nowożytnej szlachta miała upatrzoną w swoim stanie ofiarę drwin i anegdot. Najczęściej była to grupa z ubogiego regionu, oddalonego od centrów kulturalnych i politycznych, której przywary chętnie wytykano. Mieli więc Francuzi swoich Gaskończyków, czego odzwierciedleniem …

Wielki Post i wielkopostne zwyczaje staropolskie (artykuł, Silva Rerum)

Myśląc o wielkopostnych zwyczajach staropolskich, warto pamiętać, że Wielki Post wypada zawsze w okresie przedwiośnia, na przednówku, kiedy to stopniowo kończyły się zgromadzone w spiżarniach zapasy, a na nowe płody długo trzeba było jeszcze czekać. Kalendarz liturgiczny niemal idealnie wpasował …

Maria Kazimiera w węgierskim kurorcie (artykuł, Silva Rerum)

Przekonanie o skutecznym działaniu wód leczniczych ma antyczną metrykę. W Polsce wielkim zwolennikiem tego typu kuracji był Władysław Jagiełło, regularnie jeżdżący do siarczanych źródeł w podkrakowskich Swoszowicach. Tutejsze źródła wód siarczanych były wykorzystywane od średniowiecza. Wytrącający się na powierzchni kwiat …

Jan Kazimierz Denhoff a Rzym (artykuł, Silva Rerum)

Jan Kazimierz Denhoff (1649–1697) urodził się 6 czerwca 1649 r. jako syn podkomorzego wielkiego koronnego Teodora i Katarzyny von Bessen, imiona otrzymał na cześć króla Jana Kazimierza, który był jego chrzestnym. Jan Kazimierz Denhoff znany jest przede wszystkim jako kardynał …

Jan Chryzostom Pasek (artykuł, Silva Rerum)

Nie da się o nim rozmawiać nie powołując się na entuzjastyczne słowa Adama Mickiewicza, który podczas wykładów w College de France zamknął całą właściwie literaturę wieku XVII powołując się na dwa w istocie nazwiska: księdza Kordeckiego i Jana Chryzostoma Paska. …

Krzysztof Arciszewski – młodość (artykuł, Silva Rerum)

Krzysztof Arciszewski zasłynął w czasie swojej służby w Brazylii w szeregach armii holenderskiej. Jego kariera zaczęła od tego momentu gwałtownie przyspieszać. W Holandii, a następnie w Brazylii znalazł się z powodu wyroku infamii i banicji nałożonego na niego przez trybunał …

Europejska kultura ludowa okiem szlacheckiego podróżnika (artykuł, Silva Rerum)

Udającym się w podróż edukacyjną młodym szlachcicom staropolskie instrukcje nakazywały notować wszelkie notabilia w miejscach, w których zdarzy im się przebywać. Stąd też dzienniki podróży zawierają dane dotyczące geografii, ustroju i historii przemierzanych państw. Wśród tych informacji odnajdujemy także folklor …

Skutki obżarstwa i opilstwa (artykuł, Silva Rerum)

Obżarstwo i opilstwo było krytykowane nie tylko przez dietetyków, według których należało zachować w ciele balans humorów i ani nie jeść zbyt dużo i często, ani nie obciążać żołądka napojami. Nadmiernej konsumpcji poświęcone były również zbiory kazań. Wśród autorów krytykujących zbyt …

August II Sas (artykuł, Silva Rerum)

Przyszły król Polski urodził się w 1670 r. w Dreźnie jako Fryderyk August. Był synem Jana Jerzego III Wettyna, w latach 1680–1691 elektora saskiego, który we wrześniu 1683 r. pod komendą Jana III Sobieskiego wziął udział w bitwie pod Wiedniem. …

Cudowne miejsce – Sarmacja (artykuł, Silva Rerum)

Pisarze antyczni Sarmacją określali północną część Europy. Nazwa pochodziła od Sarmatów – wojowniczego ludu irańskiego pierwotnie mającego siedziby nad Morzem Czarnym. W dobie nowożytnej znaczenie pojęcia Sarmacja się zmieniało, aż w końcu ukształtowało się w świadomości społecznej jako symbol tożsamości …

Nie tylko Kalkstein (artykuł, Silva Rerum)

Areszt nałożony na księcia Siedmiogrodu Franciszka II Rakoczego przez władze austriackie wywołał panikę wśród węgierskich patriotów skupionych wokół niego. Część zaszyła się w wiejskich rezydencjach, śląc na dwór cesarski listy pełne wazeliny i antałki doskonałych win. Ci, którzy uznali, że …

Doktor Simon Schulz i trzy operacje otwarcia wrodzonego zarośnięcia odbytu u noworodków (artykuł, Silva Rerum)

Współcześnie zarośnięcie odbytu jest rzadką wadą wrodzoną, występującą zaledwie u jednego noworodka na pięć tysięcy. Charakteryzuje się albo brakiem odbytu u dziecka, albo jego niewłaściwym położeniem. Stąd też lekarze wyróżniają tzw. wady wysokie, gdy odbyt znajduje się w brzuchu niemowlęcia, …

Królewski zamach stanu na sejmie roku 1776 (artykuł, Silva Rerum)

Korespondencja Gazety Lejdejskiej z Warszawy pod datą 21 sierpnia 1776 r. odmalowywała przemianę miasta niedawno spokojnego i prawie opustoszałego w co raz bardziej ożywione. Do stolicy napływali możni, szlachta i jej słudzy. W nadchodzącym tygodniu, zapowiadał korespondent, Rada Nieustająca zamknie …

Gdy zaczyna się starość… (artykuł, Silva Rerum)

STAROŚĆ. Gnuśney starości niezbedne śrzony Już ubieliły wiek moy zielony. Ciało nie krzepkie tylko się kiwa, A zęby ledwo zdolne do mliwa. Za lada moment trzeba w kray inny Poyść, słodkiey życia zbywszy drobiny. Ah iak to przykro wspomnień na ciebie. Zbliżaiący się czarny Erebie! Kędy w królestwie wybladłych …

Camino de Santiago. Polskie pielgrzymki do Santiago de Compostela w dawnych wiekach (artykuł, Silva Rerum)

Zagadnienia dotyczące polskiego pątnictwa odnaleźć można obecnie głównie w badaniach z zakresu historii Kościoła, teorii i praktyki duszpasterstwa, socjologii czy religioznawstwa. Coraz częściej podkreśla się jednak także kulturowy wymiar pielgrzymek. Najstarszym zagranicznym celem polskiego pielgrzymowania, który również teraz cieszy się …

Sylwetka Elżbiety Koopman Heweliusz (artykuł, Silva Rerum)

Gdański astronom Jan Heweliusz (1611-1687) był żonaty dwukrotnie. Pierwsza z jego żon – Katarzyna z domu Rebeschke (1613-1662) – podobnie jak uczony pochodziła z rodziny browarników. Młodsza o dwa lata od męża, okazała się biegłą zarządczynią browaru, w związku z …

Obrazy wotywne z Piotrawina – miejsca kultu św. Stanisława (artykuł, Silva Rerum)

Nadwiślański Piotrawin kryje niezwykłe świadectwa historii i minionej świetności. To właśnie w tej niewielkiej wiosce miało się odbyć legendarne wskrzeszenie rycerza Piotra Strzemieńczyka zwanego Piotrawinem, dokonane przez biskupa Stanisława ze Szczepanowa, który został kanonizowany w 1253 r. przez papieża Innocentego …

Król Jan III Sobieski i jego „następca” Mikołaj I (artykuł, Silva Rerum)

Stanisław August Poniatowski miał wyraźną tendencję do identyfikowania się z Janem III Sobieskim i odwoływania się do niego jako swojego monarchicznego wzorca – jest to fakt dość dobrze znany (nawet jeżeli wciąż wymagający pogłębionych badań naukowych). O wiele słabiej kojarzymy …

Przejęcie Towarzystwa Zakładów Żyrardowskich w zarząd przez Państwowy Bank Rolny na polecenie Komitetu Ekonomicznego Ministrów w latach 1937 – 1939 (artykuł, Silva Rerum)

Naukowe opracowanie przejęcia Towarzystwa Zakładów Żyrardowskich w zarząd przez Państwowy Bank Rolny na polecenie Komitetu Ekonomicznego Ministrów w latach 1937 - 39 w kontekście przejęcia zadłużenia Adama Branickiego przez Państwowy Bank Rolny na przełomie lat dwudziestych i …

O powstaniu i zaprzysiężeniu ligi antytureckiej w 1683 roku (artykuł, Silva Rerum)

Niepowodzenia polskich misji dyplomatycznych wysłanych w 1679 roku dowiodły, że Europa obojętnie odnosiła się do planów politycznych Jana III Sobieskiego, który uparcie dążył do utworzenia wielkiej ligi antytureckiej. Okazało się, że oprócz króla jej powstaniem zainteresowany był tylko papież Innocenty …

Gdańska kolekcja naturaliów Breyne’ów (artykuł, Silva Rerum)

W 1765 roku w Gdańsku na Długim Targu wystawiono na sprzedaż kolekcję naturaliów należącą do Johanna Philippa Breyne’a i jego ojca Jacoba, zmarłego w 1697 roku. Spis obiektów wchodzących w skład zbiorów sporządził Johann Gottfried Barthelsen. Katalog aukcyjny wydrukowany w …

Rola dworów magnackich w edukacji dziewcząt na przełomie XVII i XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Kształcenie dziewcząt w epoce staropolskiej stanowi jeden z istotnych problemów badawczych w naszej historiografii, który jak dotąd nie został zadawalająco rozstrzygnięty. Generalnie stanowisko badaczy opiera się na przekonaniu o braku zinstytucjonalizowanego kształcenia dziewcząt w XVI-XVIII wieku. Tezę tę tylko w …

Najniższy podnóżek. Relacje klientalne w epoce późnego baroku (artykuł, Silva Rerum)

Niestabilność władzy politycznej w dawnej Rzeczypospolitej przyczyniła się do gwałtownego rozkwitu nieformalnych więzi społeczno-politycznych, które miały zapewnić uczestnikom życia publicznego udział we władzy, materialne powodzenie i podstawowe bezpieczeństwo. Rozwój więzi klientalnych cechował się pewną dwukierunkowością wynikającą ze wzajemnych relacji między …

Maria Amalia Wettyn - polska księżniczka, hiszpańska królowa (artykuł, Silva Rerum)

Dzieci panujących w Rzeczypospolitej władców rzadko mają swoich biografów. Jeśli nie udało się im sięgnąć po polską koronę, znacząco wpłynąć na losy państwa lub zostać uczestnikiem politycznego bądź obyczajowego skandalu, ich sylwetki odchodzą w niepamięć. Wśród zapomnianych królewskich potomków częściej …

Goście zasiedli do stołu… (artykuł, Silva Rerum)

Osobliwą kwestią przy planowaniu każdego bankietu jest organizacja przestrzeni biesiadowania, szczególnie zaś rozplanowanie zajmowanych miejsc przy stole. Nie jest to problem nowy, choć zasady doboru miejsc dla przybywających gości zmieniały się wraz z modą i obyczajami. W osiemnastowiecznym Opisie obyczajów …

Szafran – król przypraw (artykuł, Silva Rerum)

Kiedy do Czehrynia w krwawe lato 1650 przyjechał poseł turecki, by atamanowi Bohdanowi Chmielnickiemu „winszować fortuny nad Lachami”, przywiózł od sułtana nie tylko obietnicę wsparcia Kozaków 100-tysięczną armią, lecz także wory rodzynek, fig i migdałów. Jednak szafranu „zwierzchnik domu Osmanów, …

Jan III w wersji dla młodzieży. Poczciwy król Walerego Przyborowskiego (artykuł, Silva Rerum)

W XIX stuleciu powieść historyczna była obiektem szczególnej, pedagogicznej troski. W sytuacji, gdy młodsza część społeczeństwa była odcięta od polskiej edukacji, na literaturę, która opisywała dzieje nieistniejącego już kraju, nałożono obowiązek rzetelnego informowania o przeszłości. Prawdy historycznej i umoralniającej fabuły …

Wielki przegrany 1883 roku. „Jan Sobieski pod Wiedniem” Adama Bełcikowskiego (artykuł, Silva Rerum)

Tradycja celebrowania zwycięstwa wiedeńskiego z udziałem sztuk dramatycznych sięga aż 1683 roku. Już 27 grudnia, po powrocie Jana III do Rzeczpospolitej, na krakowskim rynku odegrano spektakl dotyczący niedawnych wydarzeń, uwieńczony pokazem sztucznych ogni. W kolejnych wiekach związek teatru z wyprawą …

„Korona” z bursztynu króla Jana III Sobieskiego a bursztyn w kulturze Rzeczypospolitej do połowy XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

1 sierpnia 1677 r. Jan III Sobieski dokonał uroczystego wjazdu do Gdańska. Przebywał w mieście nad Motławą aż do połowy lutego następnego roku. Celem wizyty króla była przede wszystkim próba, we współdziałaniu ze Szwecją, pozyskania dla Rzeczpospolitej na drodze wojskowej …

Wrażenia z podróży Maksymiliana Hieronima Ossolińskiego i jego brata Michała Sieciecha (artykuł, Silva Rerum)

Bracia Maksymilian Hieronim oraz Michał Sieciech Ossolińscy, synowie kasztelana czerskiego Maksymiliana, wybrali się w 1660 roku w typową jak na tamte czasy peregrynację europejską, aby uzupełnić edukację oraz nabrać poloru i ogłady. Ich głównym celem było bliższe poznanie Czech (Praga), …

Niezawodne kuracje, czyli Kallipygos i lewatywa (artykuł, Silva Rerum)

Zgodnie z hipokratejską teorią humoralną, która w różnych wariantach obowiązywała aż do XIX wieku, ludzkie ciało należało regularnie oczyszczać ze złych wilgotności oraz nieczystości, które zalegały w trzewiach. Stąd, jak napisał Franciszek Zabłocki, podczas terapii oczyszczających „inszych praktyk nie ma, …

Medalierska pamiątka odzyskania Kamieńca Podolskiego (artykuł, Silva Rerum)

Kamieniec Podolski – stolica Podola, twierdza strzegąca kresów Rzeczypospolitej – zajmuje w polskiej tradycji miejsce szczególne. Ale, co charakterystyczne, bardziej ugruntowała się w pamięci jego utrata niż odzyskanie. Śmierć Sienkiewiczowskich bohaterów – majora Ketlinga i pułkownika Wołodyjowskiego – ma inny …