• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Sekcja zwłok – nieznany temat polskiej liryki barokowej (artykuł, Silva Rerum)

Wraz z upowszechnieniem w XVI w. na uczelniach zagranicznych sekcji zwłok – początkowo jako zajęć praktycznych z dziedziny anatomii, z czasem zaś jako publicznego widowiska – anatomicznie traktowane ciało wkroczyło też do literatury. W rodzimej poezji XVII stulecia ów fenomen …

Pochwała prostoty, czyli zachęta do niestrojności (artykuł, Silva Rerum)

Kobieca potrzeba bycia piękną i podziwianą doprowadziła do eskalacji zarówno upiększających zabiegów kosmetycznych, jak też do ciągłej zmiany mody tekstylnej i biżuteryjnej. Ciekawe, że właśnie pod piórem tych, którym owe bogdanki tak bardzo pragnęły się podobać, zaczęły powstawać nagany owej …

Maria Kazimiera jako Marysieńka czyli dawny panieński wiek poborowy (artykuł, Silva Rerum)

Kiedy dwórka królowej, Maria Kazimiera, wychodziła za mąż po raz pierwszy, miała zaledwie 16 lat. Dwa lata wcześniej 14-letnia Marysieńka wpadła w oko Janowi Sobieskiemu. I choć o łączącym ich prawdziwym uczuciu miłosnym można mówić dopiero kilka lat później, to …

Wysoka Porta jako rząd osmański (artykuł, Silva Rerum)

Obradująca w Bramie Szczęśliwości rada sułtańska, czyli dywan, oprócz funkcji sądowniczych przekształciła się z czasem w najwyższy organ administracyjny, rząd osmański. Zwano go – również od nazwy miejsca, w którym obradował – Wysoką Portą. Rząd miał zajmować się polityką, sądownictwem i …

Koń turecki – czyli jaki? (artykuł, Silva Rerum)

Odpowiedź na to pytanie nie jest taka prosta. Łatwo stwierdzić, że „koń turecki“ był wysoko ceniony – był synonimem luksusu. Już kalif Omar w VII wieku n.e. (jeden z czterech „sprawiedliwych kalifów“, bezpośrednich następców Mahometa) zakazał swoim gubernatorom używania tureckich …

Koń turek – chłop Mazurek (artykuł, Silva Rerum)

O upodobaniu Sarmatów do koni tureckich zaświadcza cała masa powiedzonek, przysłów, sentencji. Popularnych podówczas jako swoista zbiornica mądrości. Powstało też wiele zbiorów takich sentencji które, w drugiej połowie XIX wieku skatalogował pod kątem koni twórca polskiej hipologii, Marian hr Czapski, …

O naturze rybiej, czyli kulinarne porady Stefana Falimirza (artykuł, Silva Rerum)

Stefan Falimirz autor pierwszego polskiego zielnika O ziołach i mocy ich, wydanego w Krakowie w 1534 roku, opisał nie tylko zdrowotne właściwości rodzimych i zamorskich roślin ale także wszelkie „rzeczy żywe, ku lekarstwom służące”, a wśród nich także ryby. Falimirz …

Jan Christian Bierpfaff – złotnik Władysława IV i Jana Kazimierza (artykuł, Silva Rerum)

Biegły złotnik, serwitor królewski, projektant wzorników, autor monumentalnych dzieł w najważniejszych polskich świątyniach, artysta pracujący dla najświetniejszych polskich rodów. Jan Christian Bierpfaff należy bez wątpienia do grona najwybitniejszych twórców doby baroku. Jan Christian, z pochodzenia Niemiec, urodził się ok. 1600 r. …

Przyczyny wybuchy Wielkiej Wojny Północnej (artykuł, Silva Rerum)

Kiedy 5 kwietnia 1697 roku zmarł Karol XI, królem Szwecji został Karol XII. Piętnastoletni wówczas następca tronu miał sprawować władzę z pomocą regencji, w której składzie znalazła się babka młodego monarchy – Jadwiga Eleonora oraz tak zwana Rada Pięciu, a …

Administracja leśna w dobrach Wilanów (artykuł, Silva Rerum)

Lasy wilanowskie zorganizowano w 1830 r. na podstawie instrukcji urządzenia lasów rządowych z 1827 r. Za wykonanie zaleceń tego dokumentu odpowiedzialny był lustrator Marian Kamiński[1]. Już przed wprowadzeniem w życie wspomnianej instrukcji w dobrach wilanowskich działała administracja leśna, na której czele …

Domenico Scarlatti, Friedrich Haendel i Thomas Roseingrave – pojedynki muzyczne (artykuł, Silva Rerum)

Rywalizacja muzyczna do początków XVIII wieku zdaję się być zaledwie uwerturą do tego, co działo się po 1700 roku, kiedy nastąpił prawdziwy rozkwit muzycznych potyczek. Wówczas stały się one okazją do konfrontacji nie tylko wśród muzyków, ale także pomiędzy ich …

Dzieje trudnej misji – poselstwo Hieronima Radziejowskiego do Turcji w 1667 r. (artykuł, Silva Rerum)

Stosunki polsko-tureckie w połowie XVII w. układały się pokojowo. Imperium osmańskie przeżywało w latach 40. i 50. poważny kryzys polityczny, pogłębiany przez trudną wojnę z Wenecją o Kretę, dlatego nie wzięło bezpośredniego udziału w wojnie Chmielnickiego z Polską. Pod koniec …

Balsaminka (artykuł, Silva Rerum)

W XVII w. olbrzymią popularnością cieszyły się tak zwane pomandery – specjalne pojemniczki do przechowywania silnych substancji zapachowych, których woń zgodnie z medycznymi wyobrażeniami z epoki miała oczyszczać zepsute powietrze. Zgniłe powietrze mogło wnikać do wnętrza ciała przez otwarte pory, …

Bezoary (artykuł, Silva Rerum)

W czasach nowożytnych za szczególnie skuteczne leki uważano te, które wytworzono z bezoaru – magicznego kamienia, który pochodził z odległych krain. Niektórzy lekarze nowożytni mówili, że nazwa bezoar wywodzi się z języka hebrajskiego i oznacza albo lek przeciw truciźnie (Bed …

Elekcja Stanisława Leszczyńskiego w 1704 r. (artykuł, Silva Rerum)

W 1703 r. król szwedzki Karol XII, w którego ręku znalazła się większość Polski, postanowił doprowadzić za pomocą powolnej sobie konfederacji wielkopolskiej do detronizacji króla Augusta II, a w przyszłości do wyboru zupełnie uzależnionego od Szwedów monarchy. W tym celu …

„Cud” elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego (artykuł, Silva Rerum)

W wielu relacjach z elekcji w 1669 r. pojawia się motyw cudownego rozwoju wypadków. Oto nagle i niespodziewanie pojawiająca się kandydatura księcia Wiśniowieckiego godzi zwaśnione stronnictwa, pozwalając na unikniecie wojny domowej i rozlewu krwi bratniej. Tymczasem była to znakomicie przemyślana …

Symbolika stroju w pamiętnikarstwie XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Osiemnastowieczny konflikt między „frakowymi” a „kontuszowymi” to przejaw nie tylko mody, ale przede wszystkim kwestii rodzimości i obcości, tradycji i nowości, czy wreszcie odrębności i uniformizmu. W obliczu utraty suwerenności kraju powrót do „kontusza” światłych elit stał się nie tylko …

Skąd się bierze dżuma? (artykuł, Silva Rerum)

Spośród kilkunastu chorób zakaźnych nękających społeczeństwo I Rzeczypospolitej od końca średniowiecza aż po wiek XVIII najniebezpieczniejsza była dżuma. Ani czerwonka, ani dur brzuszny, tyfus plamisty czy ospa nie pochłonęły tylu ofiar co mór, choroba epidemiczna, wielce zaraźliwa, o wyjątkowo ostrym …

Staropolska Wielkanoc (artykuł, Silva Rerum)

Wielkanoc poprzedza Wielki Tydzień, który w kulturze staropolskiej pełen był niezwykle bogatych obrzędów budujących tradycje i kształtujących tożsamość mieszkańców I Rzeczypospolitej. Do najstarszych, a zachowanych do dziś zwyczajów wielkanocnych należy chodzenie po grobach. Symboliczne groby Chrystusa wznoszono w polskich kościołach …

Martino Altomonte (artykuł, Silva Rerum)

Martino Altomonte był jednym z głównych malarzy Jana III Sobieskiego. Na dworze artystycznym króla powierzono mu niebagatelną rolę: współtwórcy oficjalnej ikonografii władcy, sławiącej jego czyny wojenne. Zazwyczaj przyjmuje się, że Altomonte urodził się 8 maja 1657 r. w Neapolu, nie jest …

Kwestia turecka w twórczości Szymona Starowolskiego (artykuł, Silva Rerum)

W XVII w. tocząca wojny ze swoimi sąsiadami Rzeczpospolita Obojga Narodów była z jednej strony narażona na ekspansję terytorialną i kulturową państw obcych, z drugiej – poprzez sytuację geopolityczną motywowana do czynnego i prewencyjnego przeciwstawiania się zagrożeniu tureckiemu. Obecny w …

Johann Chrisostomus Redler, rzeźbiarz magnacki w XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Johann Chrisostomus Redler (w źródłach pisany także jako Redtler, Rödler bądź Regler) był jednym z rzeźbiarzy, którzy w latach czterdziestych-sześćdziesiątych XVIII stulecia stworzyli w Warszawie swoistą szkołę rzeźby rokokowej, przyczyniając się do wykreowania w stolicy znaczącego na tle całej Rzeczypospolitej …

Krzysztof Zbaraski - „polski pies” w Mołdawii (artykuł, Silva Rerum)

Traktat polsko-turecki, zawarty w 1621 r. pod Chocimiem przy współudziale w roli negocjatora Jakuba Sobieskiego, kończył działania wojenne, ale nie regulował wszystkich problemów, odkładając je do pokoju wieczystego, który miał zawrzeć w Stambule polski poseł wielki. Jednym z punktów umowy, …

August Aleksander Czartoryski (1697–1778) (artykuł, Silva Rerum)

August Aleksander Czartoryski urodził się 9 listopada 1697 r. w Warszawie. Był drugim synem Kazimierza Czartoryskiego (1674–1741) oraz Izabeli z Morsztynów (1671–1758). Pochodził ze znanej książęcej rodziny pieczętującej się litewskim herbem Pogoń, której znaczenie systematycznie wzrastało w XVII w. Ojciec …

Ponadczasowo elegancki i smaczny – rak (artykuł, Silva Rerum)

Historia upodobań kulinarnych ukazuje nam z jednej strony zmieniające się tendencje, a z drugiej również kontynuacje i pielęgnowanie tradycyjnych elementów. Takimi, wydawałoby się szczegółami, są niektóre produkty kulinarne, które tak w barokowej, jak i oświeceniowej kuchni uchodziły za eleganckie i …

"Najlepszy zegar apetyt" – o porach posiłków w dawnej Europie (artykuł, Silva Rerum)

"Zwyczaj dawny jest już aby dwie godzinie przed południem był obiad, a wieczerza w ośmi godzinach po obiedzie" pisał na początku XVI wieku sławny polski medyk Sebastian Petrycy. Prawie pół wieku później Stanisław Kazimierz Herka, znany również jako Hercius, podaje …

"Przynieśli co na śniadanie?" o posiłkach w rozmówkach polsko-francuskich (artykuł, Silva Rerum)

Książki kucharskie czy zbiory przepisów kulinarnych w poradnikach i kalendarzach staropolskich pozwalają nam na poznanie upodobań kulinarnych mieszkańców dawnej Polski. Zestawienie przepisów w tych publikacjach nie mówi nam jednak o tym, jakie potrawy spożywano najchętniej i w czasie jakiego posiłku …

Rokosz gliniański (artykuł, Silva Rerum)

Zwany także rokoszem Granowskiego (od nazwiska głównego dowódcy opozycji antykrólewskiej Rafała Granowskiego) lub rokoszem pod Glinianami (od miejscowości leżącej pod Lwowem, gdzie zebrała się szlachta). Rokosz gliniański był wymierzony przeciwko Ludwikowi Węgierskiemu. W opisie panowania tego króla podkreślano jego cudzoziemskość, nieznajomość …

Esencja (artykuł, Silva Rerum)

W XIX-wiecznej encyklopedii Orgelbranda czytamy: „Wino to zawdzięcza swą sławę bardzo troskliwej pieczołowitości przy uprawie, starannemu sortowaniu winogron i późnemu winobraniu. Pod względem dobroci trzy mianowicie rozróżniają gatunki: esencję tokajską, czyli sok wydzielający się i spływający z gron własnym nabrzmiałych …

Skąd bierze się życie? Abiotyzm (artykuł, Silva Rerum)

W czasach wczesnonowożytnych wielu ludzi uważało, że robaki i owady powstają „ze zgniłości, a nie z nasienia się rodzą”. Stąd też miały one rzekomo pojawić się na świecie dopiero po pierwszym tygodniu od jego stworzenia. Zgodnie z opiniami współczesnych, pszczoły …

Andrzej Modrzewski, podskarbi nadworny koronny i jego dwór w Wielkich Oczach (artykuł, Silva Rerum)

Wielkie Oczy to dziś niewielka miejscowość na Podkarpaciu, przy granicy Polski z Ukrainą. W czasach Jana Sobieskiego osada ta przeżywała najbardziej intensywny okres rozwoju. Twórcą jej świetności był Andrzej Modrzewski, podskarbi nadworny koronny. W 2. połowie XVII wieku Wielkie Oczy posiadały …

Rzeczpospolita a wybuch wojny rosyjsko-tureckiej w roku 1787 (artykuł, Silva Rerum)

Wieść o wypowiedzeniu przez Turcję 16 sierpnia 1787 r. wojny Rosji dotarła do Warszawy pod koniec tego miesiąca. Dostarczył ją do Warszawy kurier z Kamieńca Podolskiego, o czym informowała Gazeta Lejdejska w korespondencji datowanej 3 września. Zawierała ona opis audiencji …

Garnitur ołtarzowy Guillaume Jacoba do katedry gnieźnieńskiej – fundacja prymasa Michała Stefana Radziejowskiego (artykuł, Silva Rerum)

Michał Stefan Radziejowski zrobił błyskotliwą karierę dochodząc do najwyższych stanowisk i tytułów, tak kościelnych jak i państwowych. Od 1678 roku był biskupem warmińskim, w 1685 roku został podkanclerzym koronnym, a w latach 1687-1698 obdarzony został kolejno godnością kardynała oraz arcybiskupa …

Kolekcjonerskie pasje Teofili Konstancji z Radziwiłłów Morawskiej (1738–1807) (artykuł, Silva Rerum)

Tworzenie kolekcji o różnorodnym charakterze i przeznaczeniu stało się w XVIII wieku niezwykle popularnym i modnym zajęciem. Gromadzono wszelkie dzieła sztuki, książki, manuskrypty, grafiki, monety, medale, wyroby złotnicze, urządzenia techniczne, naturalia, rzadkie i osobliwe przedmioty. Kolekcjonerzy pozyskiwali eksponaty zarówno drogą …

Traktat w Jaworowie w 1675 roku (artykuł, Silva Rerum)

Jednym z niezwykle ważnych skutków wojen toczonych w Europie Wschodniej w połowie XVII wieku była zmiana statusu międzynarodowego władcy brandenburskiego Fryderyka Wilhelma I (1620–1688), zwanego Wielkim Elektorem. Na mocy traktatów welawsko-bydgoskich z 1657 roku, potwierdzonych pokojem w Oliwie trzy lata …

Sarmacki język pierwotny (artykuł, Silva Rerum)

Przez wiele stuleci europejscy myśliciele zastanawiali się nad kwestią pochodzenia języków używanych przez ludzi. Mowa, język artykułowany i możliwość komunikowania się za pomocą słów – od zarania dziejów postrzegane były jako zasadnicze cechy odróżniające ludzi od zwierząt na niekorzyść tych …

Tito Livio Burattini – „człowiek baroku” (artykuł, Silva Rerum)

W piśmiennictwie z dziedziny historii kultury pojawia się czasem określenie „ludzie baroku”, którego to terminu użył Kazimierz Chłędowski w tytule swojej słynnej książki o XVII-wiecznym Rzymie. W powszechnym rozumieniu kojarzy się ono z malowniczymi postaciami o niezwykłych biografiach, korzystających z …

Olesko – architektura i fortyfikacje (artykuł, Silva Rerum)

Jan Sobieski przyszedł na świat 17 sierpnia 1629 w oleskim zamku. Chwilę tę z czasem otuliły legendy, ale będąc tu, można uwierzyć w genius loci. Zamek usytuowano na wyniosłym wzgórzu, z dala widocznym w płaskiej, bagiennej okolicy. W tak dogodnym …

Spór jezuitów i jansenistów z Port-Royal w bibliotece Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Nowożytne biblioteki są niezwykle ciekawym źródłem informacji o tym, co czytali kiedyś ludzie, co ich interesowało i do jakich tekstów mieli dostęp. Zaskakujące jest, jak przy znacznie skromniejszych niż dziś możliwościach komunikacyjnych, udawało się w Europie nowożytnej stworzyć za pośrednictwem …

Sekretera, której autor szukał inspiracji w loggiach watykańskich Rafaela (artykuł, Silva Rerum)

Wielcy mistrzowie tworzą wielkie dzieła, które zmieniają nurty estetyczne w sztuce. Przez wieki były inspiracją dla kolejnych pokoleń artystów, twórców, rzemieślników. Do takich dzieł zaliczamy m.in. szczególny typ dekoracji, efekt inwencji starożytnych malarzy z I w. n.e., którzy pokryli ściany …

Podróż do Rzymu Jakuba Lanhausa (artykuł, Silva Rerum)

Jakub Lanhaus należał do Zakonu Kanoników Regularnych Stróżów Świętego Grobu Jerozolimskiego, którego członkowie określani są w skrócie mianem bożogrobców. Sam Lanhaus jest osobą tajemniczą, bo prawie wszystko, co o nim wiadomo, pochodzi z jego dziennika podróży do Wiecznego Miasta. Z …

Instrukcja wychowawcza Piotra Myszkowskiego (artykuł, Silva Rerum)

W 1602 r. starosta lubelski Piotr Myszkowski napisał instrukcję dla syna, w której zawarł swoje uwagi dotyczące wychowania i kształcenia, by jego potomek nie zmarnował całego życia. Autor instrukcji stwierdził, że skoro cała rodzina wyznawała zasadę, że urodzono się nie …

„Bohaterska” śmierć wojewody pomorskiego Władysława Denhoffa w pierwszej bitwie pod Parkanami (7 X 1683) (artykuł, Silva Rerum)

Wyprawy wojenne przeciw Turkom, szczególnie pod Chocim (1673) i Wiedeń (1683), sprawiły, iż pomiędzy wodzem Janem Sobieskim, późniejszym królem Janem III, a szlachetnie urodzonymi wytworzyła się szczególna więź, którą nazwać możemy braterstwem broni. Grupę tę tworzyła w przeważającej mierze średniozamożna …

Przy szlacheckim stole, czyli staropolska etykieta (artykuł, Silva Rerum)

Staropolska barokowa uczta kojarzy się często z braniem jedzenia prosto z wypełnionych po brzegi mis, a także z pełnymi pucharami i rubasznym śmiechem wąsatych sarmatów. Całkiem inny obraz wyłania się z przekazów osiemnastowiecznych. Zmienia się też sposób podawania jedzenia na …

Biskupia rezydencja w Czarnokozińcach (artykuł, Silva Rerum)

Dziewiętnastowieczny krajoznawca pisał: „Nad Zbruczem płynącym w zakrętach, po równinie okrytéj miękką jak kobierzec zielenią, wyrasta skała, […] na jéj cyplu sterczą ruiny zamku, który tu jak strażnicza placówka wyglądał […] okolcie te budynki ogrodem, dodajcie u podnóża skały wieś …

Wszystko zostaje w rodzinie – Jagiellonowie i Hohenzollernowie (artykuł, Silva Rerum)

Stańczyk na Matejkowskim „Hołdzie Pruskim” wyraża czerpaną ze smutnych doświadczeń XVII–XIX w. refleksję nad błędem polityki polskiej, jakim było oszczędzenie państwa pruskiego po wiarołomnej wojnie wielkiego mistrza krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna ze swym królewskim suwerenem Zygmuntem Starym w latach 1519–1521. Musimy …

Fundacje i dobrodziejstwa Jana III Sobieskiego i jego rodziny dla kolegiaty pw. św. Jana Chrzciciela w Warszawie (artykuł, Silva Rerum)

Najstarsza i główna fara Starej Warszawy, pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela, podniesiona w 1406 r. do rangi kolegiaty, po inkorporacji Mazowsza do Korony Polskiej w 1529 r. stawała się z dekady na dekadę jedną z najznaczniejszych świątyń I Rzeczypospolitej. Gdy …

Jan Amor Tarnowski – szlachcic idealny Stanisława Orzechowskiego (artykuł, Silva Rerum)

Stanisław Orzechowski, zwany też Roskolanem (1513–1566) był wybitnym ruskim pisarzem doby renesansu, filozofem, oratorem i myślicielem. Wiele miejsca w swojej działalności pisarskiej poświęcił sprawom obywatelskim – tłumaczeniu, analizowaniu zjawisk społecznych, wydarzeń historycznych w kontekście nurtu filozofii odrodzenia. Mimo swojego oddania …

Traktaty podróżnicze dla młodzieży podejmującej studia medyczne i „peregrinatio medica” (artykuł, Silva Rerum)

Tekst jest częścią przygotowywanego artykułu Peregrinato medica niemieckojęzycznej młodzieży z Prus Królewskich w II połowie XVII wieku.W czasach wczesnonowożytnych peregrinatio medica, czyli podróż medyczna była nieformalną drogą kształcenia lekarzy podobną do formalnego kształcenia chirurgów oraz przypominała swym charakterem grand tour …

Kolekcja w zamku w Żółkwi i sposób jej prezentacji (artykuł, Silva Rerum)

Powstanie hetmańskiej siedziby w Żółkwi związane było z założeniem miasta na terenie wsi Winniki. Idea wzniesienia zamku jako jednego z elementów koncepcji miasta idealnego pojawiła się u Stanisława Żołkiewskiego w latach dziewięćdziesiątych XVI wieku, z pewnością pod wpływem współczesnych mu …