W światowych muzeach, zwłaszcza rezydencjonalnych, lecz także w skansenach i parkach tematycznych, coraz większą rolę odgrywa rekonstrukcja historyczna. Dotarła ona również do Polski.

Muzealna moda na rekonstrukcję historyczną przyszła do nas z Europy Zachodniej. Tam już od lat mało kto wyobraża sobie funkcjonowania miejsc tradycji i dziedzictwa historycznego bez wsparcia rekonstrukcji. Jest ona pomocna nie tylko w upamiętnianiu ważnych zdarzeń, ale również w zrozumieniu i interpretacji faktów historycznych, przede wszystkim jednak w przeżywaniu historii. Za kolebkę rekonstrukcji uważa się Anglię. To tamtejsze rezydencje, chcąc zwiększyć swą atrakcyjność i przyciągnąć turystów, kilkanaście lat temu zaczęły żyć niejako życiem swoich twórców i założycieli. Koronnym przykładem jest zamek Kentwell w hrabstwie Suffolk. Można tam zobaczyć i poczuć osobiście, jak wyglądało życie w Anglii za panowania dynastii Tudorów.

ekonstruktorów spotykamy też w muzeach francuskich, takich jak Chambord i Wersal, czy w austriackim Carnuntum, gdzie wcielają się oni w Rzymian, zamieszkujących te ziemie przed wiekami. Ten model działalności edukacyjnej muzeów jest bardzo popularny w Stanach Zjednoczonych. Przy czym działania odtwórstwa historycznego nie ograniczają się tam wyłącznie do instytucji muzealnych, lecz obejmują całe historyczne miasta. Za przykład niech posłuży tu Williamsburg, dawna stolica Stanów Zjednoczonych.

Każde z tych miejsc ma swoją odrębną tematykę, swój styl i wydarzenia, do których się odwołuje w programach rekonstrukcyjnych. Ale wszystkim przyświeca jedna idea nadrzędna – dążenie do prawdy historycznej i wiernego jej odtworzenia. Dzięki temu widzowie muzealni mogą lepiej zrozumieć dane miejsce i jego specyficzną problematykę, wczuć się w jego klimat, przeżyć historię bezpośrednio, niejako osobiście w niej uczestnicząc.

W muzealnej rekonstrukcji historycznej wyróżnia się trzy podstawowe poziomy: rekonstrukcję tła, rekonstrukcję użytkową i rekonstrukcję całkowitą (żywą interpretację). W zależności od poziomu zmieniają się użyte materiały, wierność odwzorowania, dbałość o detale, metody wykonania poszczególnych elementów stroju, uzbrojenia czy sztafażu używanego w programach edukacyjnych.

Podstawową i najprostszą formą jest rekonstrukcja tła. Jest to jedynie powierzchowne podejście do rekonstrukcji, której efekty widzowie obserwująą z daleka. Tu mniejsze znaczenie ma dobór materiałów użytych do odtworzenia strojów, dbałość o detale czy metody wykonania. Przygotowane elementy służą tylko do tworzenia klimatu historycznego, są detalem scenograficznym.

Rekonstrukcja użytkowa – drugi poziom wtajemniczenia – stanowi zasadniczy element pokazów i programów rekonstrukcyjnych. Tu ważna jest już dbałość o wykonanie poszczególnych detali, ich historyczne pochodzenie. Są one wykorzystywane jako główny element pokazów, „pracują na siebie”. Dlatego materiały stosowane do ich wykonania muszą być trwałe, odporne na zużycie, mieć jak najlepsze umocowanie w ramach prawdy historycznej, ponieważ służą jej prezentacji.

Trzeci, najwyższy poziom to rekonstrukcja całkowita, czyli żywa interpretacja. Ta metoda jest niezwykle kosztowna, zwłaszcza jeśli chodzi o odtwarzania dawnych strojów, broni czy wyposażenia, gdyż dbałość o szczegóły jest tutaj największa. Prawidłowa żywa interpretacja to nie tylko precyzyjnie odtworzony przedmiot, wykonany z odpowiednich materiałów, odpowiednio zdobiony, ale przede wszystkim odtworzenie całego procesu technologicznego, stosowanego do jego wyrobu. Samo wykonawstwo historyczne, z zastosowaniem rękodzieła, technik artystycznych, wyrobu półproduktów (na przykład tkanie i farbowanie materiałów), jest tu równie istotne, jak przedmiot rekonstrukcji. Ten typ rekonstrukcji, ze względu na wysokie koszty, realizowany jest dosyć rzadko. Oprócz waloru poznawczego i wizualnego, nosi on już cechy badań naukowych, służących jak najwierniejszemu odtworzeniu procesów zachodzących w przeszłości w danej dziedzinie życia.

Dobry, zrównoważony program edukacyjny powinien zawierać wszystkie poziomy rekonstrukcji historycznej. Będą one z pewnością cennym uzupełnieniem podejmowanych tematów merytorycznych, ich doskonałą ilustracją, pomogą zrozumieć fakty historyczne i przybliżyć widzowi życie człowieka w przeszłości.