Jednym z najpowszechniejszych i najlepiej rozpoznawalnych symboli funkcjonujących w obrębie kultury europejskiej jest chyba ryba. Wynika to z chrześcijańskiej tradycji Starego Świata, gdzie znak ryby symbolizuje Chrystusa – źródłem tego jest to, że greckie słowo ἰχθύς (czyt. ichthys) oznaczające rybę jest akrostychem, jaki da się utworzyć z pierwszych liter frazy „Jezus Chrystus, Syn Boży, Zbawiciel”. W takim znaczeniu ryba wykorzystywana była przez pierwszych chrześcijan i wykorzystywana jest nawet do dnia dzisiejszego. Okazuje się jednak, że ten tak silnie zadomowiony w naszej kulturze symbol nie zdominował w pełni wizerunku omawianego zwierzęcia. Dowodem na to jest choćby popularny w XVI oraz w XVII wieku traktat o symbolach napisany przez włoskiego uczonego Pieria Valeriana pod tytułem Hierogliphica. Jego autor wymienia ponad kilkanaście znaczeń, jakie może ze sobą nieść wyobrażenie ryby, choć trzeba przyznać, że niektóre z proponowanych przez niego symbolicznych interpretacji związane są z konkretnymi gatunkami tego zwierzęcia jak na przykład ryba piła, remora, czy też delfin, który wówczas nie uchodził jeszcze za ssaka. Z podobnie szerokim i urozmaiconym pojmowaniem symboliki ryby spotykamy się także u Szymona Okolskiego, XVII-wiecznego autora popularnego na ziemiach Rzeczypospolitej i napisanego po łacinie herbarza noszącego tytuł Orbis Polonus.
Okazję do zastanowienia się nad symboliką ryby Okolski miał w związku z opisem herbu Glaubicz. Godło tego herbu przedstawia złotą rybę na błękitnym tle, a w klejnocie widocznych jest pięć strusich piór. Szymon Okolski w swoim dziele z reguły przy omówieniu poszczególnych herbów szuka związku pomiędzy widocznymi na tarczy herbowej figurami a mniej bądź bardziej znanymi symbolami. Cel tego zabiegu jest bardzo prosty – chodzi o pokazanie, iż herb stanowi świadectwo cnoty i dzielności pieczętujących się nim osób. Nie inaczej jest w przypadku wspomnianego Glaubicza.
Okazuje się, że autor Orbis Polonus, który był przecież prowincjałem zakonu dominikanów na Rusi, nawet nie sięgnął po popularny topos ryby jako symbolu Chrystusa. Za to zaprezentował czytelnikowi wiele innych, i trzeba przyznać, że bardzo interesujących, znaczeń. Na pierwszy plan wysunięte zostało to, że ryba może oznaczać waleczność, a w szczególności walkę obronną. Za takim odczytaniem symbolu kryje się przeświadczenie, iż ryby stały się inspiracją do wytwarzania zbroi, a przykład do naśladowania dla pierwszych płatnerzy stanowić miały ich łuski, będące pewnego rodzaju naturalnym pancerzem.
W dalszej kolejności Okolski tłumaczy, że ryba oznacza także samodoskonalenie się i ćwiczenie w cnocie. W tym przypadku autor herbarza posłużył się autorytetem popularnego teologa i Ojca Kościoła – Klemensa Aleksandryjskiego. Tego typu zabieg jest częstym chwytem stosowanym przez autorów tworzących w epokach dawnych. Odwołanie się do uznanego autorytetu poniekąd zwalniało z podania wyjaśnień swoich twierdzeń – tak też jest i w tym przypadku, gdyż Okolski wyraźnie poprzestaje na odwołaniu do nauczającego w Aleksandrii Ojca Kościoła. Być może za wytłumaczenie takiego poglądu posłużyć może tu przekonanie o oczyszczającej mocy morza, naturalnego środowiska życia ryby. Oczyszczenie z tego co złe w człowieku osiągane może być poprzez pielęgnowanie cnoty. Niemniej dla Okolskiego od wytłumaczenia ważniejsza wydaje się tu przestroga – ten, kto nie będzie czynił postępów w rozwoju cnoty, zamiast sercem zacznie kierować się żołądkiem, który zajmie miejsce serca.
Widoczna w godle herbu Glaubicz ryba, to także symbol milczenia, a więc pokory. Takie spojrzenie na to morskie zwierzę okazało się dość trwałe i żywe jest do dziś, choćby w powiedzeniu: „Dzieci i ryby głosu nie mają”. Okolski nie poświęca mu jednak zbyt wiele miejsca, a uwagę czytelnika stara się skierować ku innej właściwości ryby – temu że jest nauczycielem modlitwy. To nieco zaskakujące stwierdzenie daje się wytłumaczyć zwyczajem jednego z gatunków ryby noszącego nazwę „skarus”. Zwierzę to miało właściwość rozcierania i rozgryzania twardych pokarmów. Dla określenia tej czynności Okolski używa czasownika ruminare, który może oznaczać zarówno przeżuwanie czegoś, jak i rozważanie lub kontemplację, a stąd już tylko krok do modlitwy… Mamy więc do czynienia z pewnego rodzaju prostą grą słowną.
Ryba dla Okolskiego, i nie tylko dla niego, bo taką interpretację przekazuje również wspomniany wcześniej Pierio Valeriano, to symbol miłości rodzicielskiej. Takie odczytanie symbolu ponownie zawdzięczamy konkretnemu gatunkowi tego zwierzęcia. Tym razem jest to ryba glaukus, która wpuszcza do swojej paszczy własne potomstwo, gdy to poczuje strach bądź gdy pojawi się jakieś niebezpieczeństwo. Rodzic tak długo trzyma w paszczy swoje dzieci, dopóki nie minie zagrożenie, bądź te się nie uspokoją. Taką wersję przekazują również autorzy antyczni, choćby Elian, którego co prawda Okolski nie przytacza, ale czyni to Pierio Valeriano. To prawdopodobnie właśnie za nim autor Orbis Polonus powtórzył tę historię.
Jako ostatnią rzecz wyobrażaną przez rybę Okolski podaje dzielność. Źródłem tego jest pogląd o nadzwyczajnej właściwości ryby nazywanej remorą, która posiadała taką siłę, że potrafiła powstrzymać płynący statek. Siła niewielkiej ryby wykazana w konfrontacji z wielkim statkiem oznacza dla Okolskiego również potęgę Boga.
Jak widać, nagromadzenie anegdot i ciekawych historii, w których kluczową rolę odgrywają ryby, posłużyło Okolskiemu do zbudowania pochwalnego opisu rodzin pieczętujących się herbem Glaubicz. Wszystkie symbolizowane przez widoczne w jego godle zwierzę właściwości niejako automatycznie przenoszone są na osoby fizyczne, które zresztą autor wymienia z imienia w końcowej partii tekstu. Ten skoncentrowany na symbolice opis herbu nie jest więc tylko wyrazem erudycji, lecz przede wszystkim – panegiryzmu.
