Wsie polskie zorganizowane były w większości na zasadach ustrojowych opartych o prawo niemieckie. Ludność chłopska podlegała jednak polskiemu prawu zwyczajowemu (z wykluczeniem kolonistów) oraz orzecznictwu sądowemu. Z biegiem czasu coraz większe znaczenie miało prawo miejskie, ponieważ sądy miejskie spełniały rolę drugiej instancji wobec sadów wiejskich. Ludność chłopska podlegała także ustawodawstwu panów dominialnych, którzy mieli pełne prawo ustawodawcze wobec swych poddanych. Ze swych kompetencji korzystano zwłaszcza w XVIII wieku, regulując stosunki włościańskie według oświeceniowych rozwiązań.
