Administracja leśna w dobrach Wilanów

Lasy wilanowskie zorganizowano w 1830 r. na podstawie instrukcji urządzenia lasów rządowych z 1827 r. Za wykonanie zaleceń tego dokumentu odpowiedzialny był lustrator Marian Kamiński[1].

Już przed wprowadzeniem w życie wspomnianej instrukcji w dobrach wilanowskich działała administracja leśna, na której czele stał nadleśny generalny. Jako pierwszy funkcję tę sprawował Berens, jego podpis pojawia się na dokumentach z połowy 1818 r.[2] Nadleśny generalny był współpracownikiem rządcy dóbr, nadrzędnym organizatorem oraz kontrolerem gospodarki leśnej, odpowiadał również za leśną politykę handlową. Nadzorował także oficjalistów i służbę leśną, w której skład wchodzili leśnicy, podleśni oraz gajowi. W 1835 r. utworzono na stałe administrację centralną lasów w dobrach, a na jej czele stał nadleśny generalny Ignacy Hübel. Sprawował on wszystkie obowiązki sumiennie przez ponad 10 lat[3].

Nadleśnym generalnym, który miał istotny wpływ na rozwój gospodarki leśnej w dobrach hrabiów Potockich, był Juliusz Borkenhagen (1847–1867). Wcześniej nadzorował on gospodarkę leśną w dobrach ostrowieckich, grabowskich oraz ryckich, gdzie uważany był za świetnego fachowca i sprawnego organizatora. Za jego urzędowania wprowadzono m.in. nowy pomiar i urządzenie lasów oraz nowocześniejszy sposób ścinki i pomiaru drzewa[4]. Zgodnie z wykazem służby leśnej z 10 marca 1859 r.[5] w trakcie sprawowania funkcji nadleśnego generalnego przez Borkenhagena struktura organizacyjna administracji leśnej przedstawiała się następująco:

Wilanów:

Chojnów – leśniczy i sześciu gajowych,

Kabaty – leśniczy, trzech gajowych, stróż zwierzyńca i stróż bażantarni w Natolinie,

Zastów – leśniczy i pięciu gajowych.

Nieporęt – leśniczy, dwóch podleśniczych, kontroler, trzech strażników i dziewięciu gajowych.
Kleszew – leśniczy, podleśniczy i siedmiu gajowych.
Osieck – leśniczy, czterech podleśniczych, dozorca sążni nad Wisłą i 19 gajowych.
Słubice – leśniczy, strażnik i sześciu gajowych.
Międzyrzec – nadleśny, sześciu podleśniczych, pachołek i 51 gajowych.

Dodatkowo w ogólnej służbie leśnej pracowali jeszcze: pomocnik nadleśnego, bażantnik, chłopak w bażantarni, dozorca polowania, pomocnik dozorcy polowania oraz stróż.

Na lata 60.-80. XIX w. przypada bardzo niekorzystny okres w historii lasów wilanowskich spowodowany m.in. zachwianiem gospodarki dóbr po zniesieniu pańszczyzny oraz znaczną obniżką cen drewna[6]. Istotny był także zupełny brak zainteresowania sprawami gospodarczymi ze strony ówczesnej właścicielki dóbr Wilanów Aleksandry Potockiej. Gdy zmarł nadleśny generalny Juliusz Borkenhagen, przez długie lata lasy wilanowskie nie miały odpowiedniego zarządcy. Dopiero w 1880 r. nadzór nad lasami leżącymi w granicach dóbr należących do Potockich objął były technik lasów teplicko-sitkowieckich Ferdynand Cehak[7], pochodzenia Czech, który wypełniał przydzielone mu obowiązki bardzo sumiennie przez 12 lat.

Kiedy po śmierci Aleksandry Potockiej w 1892 r. Wilanów przeszedł w ręce hrabiego Ksawerego Branickiego, bardzo szybko zatrudnił on na stanowisku nadleśnego Wiktora Stephana. Był to wyśmienity fachowiec, z pochodzenia Węgier, który pozostał na stanowisku aż do śmierci w 1923 r.[8]. Stephan był jednym z najwybitniejszych nadzorców administracji leśnej w dobrach Wilanów. Doprowadził do utworzenia z lasów wilanowskich osobnego nadleśnictwa, które podporządkowano bezpośrednio administracji centralnej dóbr. Wówczas także rządca dóbr przestał uczestniczyć w prowadzeniu gospodarki leśnej[9]. W skład zmodernizowanej administracji weszło: trzech leśniczych, 12 gajowych i trzech strażników.

W okresie od śmierci Wiktora Stephana do wybuchu II wojny światowej gospodarką leśną w dobrach wilanowskich zarządzali Leon Markiewicz[10] (najprawdopodobniej od 1923 do 1931 r.) oraz Tadeusz Brzozowski[11] (zapewne od 1932 r. do wybuchu II wojny światowej).

[1] Z. Szymanowska, 3. Lasy prywatne w Królestwie Polskim i ich przodujący gospodarze, [w:] Twórcy i organizatorzy leśnictwa polskiego na tle jego rozwoju, pod. red. A. Żabko-Potopowicz, Warszawa 1974, s. 118.

[2] AGAD, AGWil, Dział XVIII Administracja leśna, sygn. 47.

[3] Z. Szymanowska, 3. Lasy prywatne w Królestwie Polskim…, s. 117.

[4] Tamże, s. 120.

[5] AGAD, AGWil, dział XVIII Administracja leśna, sygn. 59, s. 237-243

[6] Z. Szymanowska, 4. Lasy prywatne w Królestwie Polskim i ich przodujący gospodarze, [w:] Twórcy…, s. 228.

[7] AGAD, AGWil, dział XIII: „Biuro Centralne Augustowej Potockiej”, sygn. 10, Instrukcja dla Pana Ferdynanda Cehak Technika Lasów Dóbr Teplicko–Sitkowieckich, s. 143–146.

[8] Z. Szymanowska, 4. Lasy prywatne w Królestwie Polskim…, s. 228.

[9] Tamże, s. 229.

[10] AGAD, AGWil, dział XVIII: „Administracja leśna”, sygn. 50 [Korespondencja gospodarczo–administracyjna Leona Makarewicza inspektora lasów wilanowskich Adama hr. Branickiego z lat 1927–31].

[11] Tamże, sygn. 51 [Korespondencja gospodarczo–administracyjna Tadeusza Brzozowskiego inspektora lasów wilanowskich Adama hr. Branickiego z lat 1932–37] i sygn. 52 [Kopiariusz korespondencji wychodzącej Tadeusza Brzozowskiego inspektora lasów wilanowskich Adama hr. Branickiego z lat 1932/3].