Kiedy pada hasło „terapia”, w większości umysłów wyświetla się zapewne obraz dwóch foteli i dźwięk głosu przetykany ciszą, łzami lub śmiechem. Tak faktycznie wygląda większość sesji psychoterapeutycznych skierowanych do młodzieży oraz osób dorosłych. To jednak nie jedyna praktykowana forma terapii.
W 2015 roku do zawodów terapeutycznych dołączyła arteterapia, czyli leczenie przez sztukę. Ta forma oddziaływań łączy w sobie elementy psychologii oraz umiejętność poruszania się w konkretnych dziedzinach sztuki. Tak jak psychoterapia, arteterapia pozwala zarówno dziecku, jak i dorosłemu w bezpiecznej formie wyrażać, poznawać i zmieniać siebie. Różnica polega na metodach ukrytych w słowie „forma” oraz stopniu ich wykorzystania podczas sesji terapeutycznych. Terapia przez sztukę poza słowem mówionym ma do dyspozycji cały wachlarz działań artystycznych. Zazwyczaj jest kojarzona głównie z technikami plastycznymi, które wykorzystywane są w oddziaływaniach leczniczych oraz naprawczych (terapia przez sztuki wizualne), leczeniu kolorami (chromoterapia) oraz w estetoterapii i muzeoterapii – poprzez kontakt z dziełami sztuki. W praktyce jednak arteterapia zawiera w sobie całe spektrum sztuk. Mówimy o niej m.in. wtedy, gdy pracujemy terapeutycznie, bazując na materiałach czytelniczych (biblioterapia), wykorzystujemy do celów leczniczych taniec i ruch (choreoterapia), muzykę i jej elementy (muzykoterapia) lub przygotowujemy spektakle teatralne (teatroterapia) (Sikorski 2009). Psychoterapeuci także korzystają z technik przypisanych terapii przez sztukę, jednak czynią to sporadycznie, podczas gdy bazą arteterapii jest proces twórczy. Pojedyncze komponenty poszczególnych terapii ze spektrum arteterapii w praktyce leczniczej mogą się przenikać i uzupełniać w ramach jednej sesji terapeutycznej. Wybór zastosowanych technik pozostaje w gestii arteterapeuty, który dobiera je indywidualnie do każdej osoby, jej możliwości oraz poruszanych aktualnie problemów.
Taka mnogość środków artystycznego wyrazu rodzi pytania o to, czym różni się sesja arteterapeutyczna od nauki malarstwa sztalugowego lub lekcji gry na instrumencie oraz gdzie jest w niej miejsce na komponent leczniczy. W trakcie terapii przez sztukę obiektem naszego zainteresowania jest proces twórczy i wszystko to, co mu towarzyszy – emocje, myśli oraz reakcje ciała osoby tworzącej. Wytwór końcowy pracy twórczej jako produkt estetyczny nie jest celem sam w sobie, nie chodzi także o zdobycie konkretnych umiejętności z danej dziedziny sztuki.
Arteterapia jako forma psychoterapii wykorzystuje swoje narzędzia, aby umożliwić pacjentowi wgląd w jego emocje, sposób interpretacji rzeczywistości oraz stosowane w życiu wzorce postępowania. Umożliwia dotarcie do treści, które zostały wyparte do podświadomości i sprzyjają utrzymywaniu się nieadaptacyjnych schematów myślenia oraz sposobów działania. W dalszej pracy terapeutycznej odpowiednio dobrane przez arteterapeutę metody pomagają nauczyć się rozpoznawania szkodliwych skryptów postępowania. Pozwalają pacjentowi wydobyć i zobaczyć swoje zasoby, będące wynikiem jego życiowych doświadczeń, oraz dokonywać modyfikacji nieadaptacyjnych schematów. W efekcie końcowym otrzymujemy wzrost m.in. poziomu samoakceptacji, możliwości kreatywnych, a także umiejętności rozwiązywania problemów. Ponadto odpowiednio dobrane działania z zakresu terapii przez sztukę powodują progres na poziomie manualnym oraz kinestetycznym. Wspomagają rozwój motoryki małej i dużej.
Arteterapia jest odpowiednią formą pracy leczniczej dla osób w każdym wieku – zarówno dzieci, osób dorosłych, jak i seniorów. Znalazła zastosowanie w terapii rodzin, w pracy z osobami będącymi w procesie resocjalizacji, zagrożonymi wykluczeniem społecznym, znajdującymi się w trudnej sytuacji życiowej oraz w warsztatach rozwoju osobistego. Wykorzystywana jest również w leczeniu zaburzeń emocjonalnych (tj. lęków, depresji), nerwic, uzależnień, w pracy z osobami przewlekle chorymi i niepełnosprawnymi.
Bibliografia:
- C.A. Malchiodi., Arteterapia, Harmonia Universalis, Gdańsk 2014.
- S. Popek, Psychologia twórczości plastycznej, Impuls, Kraków 2010.
- A. Sikorska, K. Góralczyk, M. Ostrowska-Cichy, A. Wangin Dmyterko, Akademia arteterapii – od praktyków dla praktyków, Difin, Warszawa 2022.
- W. Sikorski, Werbalne i niewerbalne oddziaływania psychoterapii, Difin, Warszawa 2009.