Kolekcja Astrolabium jest jednym z najstarszych instrumentów nawigacyjnych. Nazwa przedmiotu pochodzi od dwóch greckich słów: rzeczownika astron („gwiazda”) i czasownika labein („brać”). Źródła przypisują wynalezienie tego przyrządu astronomowi Hipparchowi urodzonemu ok. 190 r. przed Chr. lub Apoloniuszowi z Pergi żyjącemu w III w. przed Chr. Od Greków instrument przejęty został przez Rzymian, a następnie przez Arabów, później natomiast przez podbitych przez nich Hiszpanów i Portugalczyków. Astrolabia służyły do określania czasu, pozycji Księżyca, Słońca i innych gwiazd na niebie, a także wysokości obiektów na ziemi. Od 46 r przed Chr. astrolabium zaczęto używać w nawigacji. Aż do końca XVII w. było ono najważniejszym przyrządem nawigacyjnym, a Arabowie stosowali je jeszcze na pocz. XIX w. Astrolabiami posługiwano się również przy wykreślaniu horoskopów.
Zakupione astrolabium składa się z grawerowanej tarczy, pośrodku której znajduje się otwór oznaczający biegun północny. W otworze umieszczony jest bolec, na którym osadzono ruchome ramię zwane alidadą. Trzy okręgi, których środek stanowi otwór oznaczający biegun to przedstawione w rzucie stereograficznym kolejno: zwrotnik Raka, równik i zwrotnik Koziorożca, wszystkie podpisane nazwami łacińskimi. Nad biegunem zaznaczony jest rzut zenitu obserwatora, zależny od szerokości geograficznej, dla której wykonane jest astrolabium. Linie odchodzące od rzutu zenitu to łuki azymutu (co trzeci pogrubiony), współśrodkowe okręgi oznaczają równoleżniki wysokości ciał niebieskich (co piąty pogrubiony). Ostatni, najniżej położony równoleżnik to linia horyzontu. Poza okręgiem horyzontu, pomiędzy zwrotnikami Raka i Koziorożca wygrawerowane zostały łuki tzw. kół godzinnych oznaczonych rzymskimi cyframi od I do XII. Astrolabium wyposażone jest w pierścień służący do zawieszania. Poniżej pierścienia wygrawerowano: Psalmus 18 | vers 1, a na obrzeżu astrolabium zacytowano tenże wers: CAELI ENARRANT GLORIAM DEI, ET OPERA MANUUM EIUS ANUNTIAT FIRMAMENTUM („Niebiosa głoszą chwałę Boga, dzieło rąk Jego nieboskłon obwieszcza”.
Przedmiot – unikatowy na polskim rynku (w polskich zbiorach muzealnych znajduje się 10 egzemplarzy astrolabiów), uzupełni kolekcję przyrządów kreślarskich, zegarków słonecznych z kompasem i lunet, a także wzbogaci opowieść o działalności Jana III – mecenasa astronomów i geografów.
ZAKUP DOFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO.
Małgorzata Zając
