Brieftreger, czyli listonosz

Dawniejsza historiografia upowszechniła pogląd, że na ziemiach polskich listonosze pojawili się dzięki Prusom, w 1796 roku. To właśnie Prusom mamy zawdzięczać to, że dziś korespondencję doręczają nam listonosze, zwani w XVIII wieku brieftregerami. Nic bardziej mylnego, gdyż listonosze pojawili się w strukturze organizacyjnej poczty znacznie wcześniej. Wspomina o nich już Instrukcya dla Officjalistów Pocztowych Tak w Koronie jako y w Wielkim Xięstwie Litewskim z 1 lipca 1777 roku, a więc jeden z najważniejszych wewnętrznych pocztowych aktów prawnych epoki stanisławowskiej. Dokument ten przewidywał nawet składanie przez listonoszy przysięgi, której słowa brzmiały następująco: Ja N. przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu w Tróycy Świętey Jedynemu, iż obowiązkom służby mojey wiernie, pilnie, y trzeźwo tak w Dzień jak y w Nocy, bez przykrzenia sobie dopełniać będę: Powierzone mi Pakiety y Listy troskliwie strzedz będę: nieznajomey Osobie oneż oddawać nie będę, nie więcey od tychże Pakietów y Listów tylko tyle ile mi Pocztami przepisał domagać się nie będę; Zebrane Pieniądze rzetelnie oddawać, a Przełożonym moim Officyalistom J. K. Mci Pocztowym winne posłuszeństwo y powolność okazywać będę. Tak mi Panie Boże dopomóż y niewinna Męka Jego.

Listonosze pojawili się więc w Rzeczypospolitej najprawdopodobniej w 1777 roku. Występują oni chociażby w „Kalendarzach Politycznych dla Królestwa Polskiego y Wielkiego Xięstwa Litewskiego” wydawanych przez warszawskiego drukarza Karola Michała Grölla. To wiec, że listonosze funkcjonowali w Rzeczypospolitej przed 1796 rokiem, nie podlega żadnej dyskusji. Wskazują na to zarówno instrukcje pocztowe, jak też źródła wymieniające brieftregerów wśród pracowników Pocztamtu Nadwornego Warszawskiego Jego Królewskiej Mości, to jest najważniejszego urzędu pocztowego w państwie. Odrębną sprawą jest to, jaki był zakres działania oraz występowania brieftregerów. Źródła wskazują na to, iż byli oni na pewno zatrudnieni w Warszawie (najprawdopodobniej również w innych większych miastach) oraz, że roznosili listy. Wydaje się jednak, iż do domów dostarczano jedynie przesyłki prywatne oraz gazety a korespondencja urzędowa była odbierana przez przedstawicieli danych instytucji w placówkach pocztowych. Zresztą przed pojawieniem się listonoszy wszelkie przesyłki były wydawane jedynie w siedzibie pocztamtów, czyli dawnych urzędów pocztowych. „Gazeta Narodowa y Obca” z 9 maja 1792 roku donosiła, że Uświadamia oraz dyrektoryum poczt J. K. Mci, że w zamiarze dokładnieyszey usługi publiczney, i tym większey pewności w odbieraniu listów podług właściwych ich adressów, ktoby sobie życzył mieć listy swoie do domu odsyłane, ten raczy imie, i mieszkanie swoie podać na piśmie JP. Zimermanowi kontrolerowi poczt J. K. Mci, i zalecić w domu swoim, aby Briftreger z listami przychodzący mógł zaraz odebrać opłatę od listów przyniesionych. W tym więc roku wprowadzono najprawdopodobniej na stałe usługę doręczania korespondencji do domów.