Silva Rerum | 20.08.2015 Zagadnienia dotyczące polskiego pątnictwa odnaleźć można obecnie głównie w badaniach z zakresu historii Kościoła, teorii i praktyki duszpasterstwa, socjologii czy religioznawstwa. Coraz częściej podkreśla się jednak także kulturowy wymiar pielgrzymek. Najstarszym zagranicznym celem polskiego pielgrzymowania, który również teraz cieszy się rosnącą popularnością, jest Santiago de Compostela położone w północno-zachodniej Hiszpanii, w prowincji Galicia. Współcześnie nieprzerwanie zwiększa się liczba pielgrzymów z różnych krajów, w tym także z Polski, zmierzających historycznymi szlakami do sanktuarium św. Jakuba. Status chyba najbardziej znanego europejskiego sanktuarium pielgrzymkowego Santiago de Compostela zawdzięcza wizycie pasterskiej papieża Jana Pawła II (1982), który wezwał do odnowy historycznego szlaku pielgrzymiego. Obecnie od wielu już lat pielgrzymka do Santiago de Compostela jest wspierana przez władze państwowe i samorządowe krajów, przez które przebiegają historycznie udokumentowane drogi św. Jakuba traktowane jako szlaki kulturowe (co usankcjonowała Rada Europy w 1987 r.). Sporą rolę w popularyzacji Camino (hiszp. droga) pełnią też informacje zawarte w Internecie, których ilość ciągle rośnie. Dzięki relacjom polskich pielgrzymów wzrasta również poziom wiedzy powszechnej na temat tego fenomenu pątniczego.
Także przeszłość Camino, czyli niezwykle często pokonywanej dziś trasy pątniczej do grobu św. Jakuba apostoła w Santiago de Compostela, kryje wiele ciekawych informacji. Polskie pielgrzymki w wiekach XVI–XVIII znane są dziś głównie z krótkich wzmianek zawartych w różnych źródłach. Wszystkie nazwiska nowożytnych polskich pątników do Hiszpanii nie dochowały się do czasów obecnych z różnych względów. Przede wszystkim jest to brak listy pielgrzymów sprzed XIX w. Wykaz taki się nie zachował, mimo że pielgrzymów po dotarciu do grobu św. Jakuba rejestrowano i wydawano im specjalny paszport nazywany compostela, który był oficjalnym dokumentem kościelnym potwierdzającym dotarcie do celu pielgrzymki i wypełnienie przepisanych praktyk religijnych (spowiedź i przyjęcie komunii, udział w nabożeństwie). Znane dziś rejestry pacjentów pątników szpitala Hospital Real w Santiago de Compostela zawierają wprawdzie polsko brzmiące imiona i nazwiska z wieków XVI–XVIII, lecz są one zazwyczaj poważnie zniekształcone w procesie zapisu fonetycznego przez skrybów mających ogromne kłopoty z poprawną transkrypcją słowiańskiej pisowni, a w zasadzie wymowy, na łacinę.
Nieliczne znane obecnie pisane przekazy pątników umożliwiają lepsze poznanie rytuałów pielgrzymich, obyczajów czy ciekawostek. Takie walory prezentuje dziennik Jakuba Sobieskiego (ojca króla), który do Santiago de Compostela dotarł w 1611 r. Dokument ten został wprawdzie spisany po wielu latach, ale na podstawie notatek dokonywanych w trakcie europejskiej podróży kształcącej (1607–1613). W obecnym stanie wiedzy jest to najobszerniejszy staropolski opis samej pielgrzymki. Informacje o polskich pielgrzymach pochodzą również z wieku XVI. Przebywający w Madrycie bracia Stanisław i Jerzy Radziwiłłowie podjęli pielgrzymkę do Santiago w 1579 r., co potwierdza ich list oraz zachowana compostela. Zapewne w latach 80. XVI w. do Santiago de Compostela pielgrzymował ksiądz Szymon Białogórski (Albimontanus). Anonimowa relacja podróżna z 1595 r. skrywa tożsamość polskiego pątnika, którym według różnych ustaleń był sekretarz królewski Stanisław Niegoszewski, kupiec Krzysztof Pawłowski lub jezuita Fryderyk Szembek. Dziennik tej podróży kończy się w Lizbonie, a zatem już niedaleko Santiago de Compostela, a autor zapowiadał wizytę w galisyjskim sanktuarium jeszcze podczas wcześniejszego pobytu we Włoszech. Ogólne wiadomości o pielgrzymkach do Santiago de Compostela przechowały się też w literaturze hagiograficznej. W końcu XVII w. pielgrzymkę do najważniejszych europejskich sanktuariów, w tym do Santiago de Compostela, miał odbyć eremita Andrzej z Osnowa.
Pielgrzymki były ciągle żywą tradycją także w XVIII w. Na przełomie roku 1724 i 1725 do Santiago de Compostela nieskutecznie usiłował dotrzeć Tomasz Stanisław Wolski. W ten sposób chciał świętować wielki jubileusz, co ostatecznie uczynił w Rzymie. Z innych źródeł wiadomo, iż około 1762 r. z Ciepielowa udała się na pielgrzymkę marszałkowa nadworna litewska Konstancja z Denhoffów Sanguszkowa w towarzystwie dwóch kapelanów z zakonu jezuitów. Około 1760 r. pielgrzymkę do Santiago de Compostela odbył też pijar Marcin Eysymont, który mógł w nią wyruszyć wspólnie z Adamem Naruszewiczem. Zapewne jeszcze wielu innych pątników z Polski wyruszało w epoce nowożytnej w daleką pielgrzymkę, docierając do Santiago de Compostela głównie poprzez Camino Francés (Drogę Francuską) prowadzącą przez tereny północnej Hiszpanii i najchętniej uczęszczaną przez przybyszy z północnej Europy.
