Kolekcja | 03.01.2019 Powstały w Nevers dzban (przykład ceramiki nieczęsto spotykanej poza Francją) obrazuje pewien etap ewolucji, jaki nastąpił w XVII w. w wytwórczości artystów działających w tym znakomitym ośrodku produkcji fajansu. W przeciwieństwie do wyrobów z początkowego okresu, dla którego znamienne były silne wpływy włoskie, to naczynie powstało pod wpływem odmiennych źródeł inspiracji. Z jednej strony charakterystyczna forma jajowatego dzbana na wysokiej stopie, ze skróconym uchwytem i wyciągniętym dziobkiem – nazywana religieuse – upodabnia je do późnorenesansowych naczyń tego typu wykonanych z metalu. Z drugiej strony umieszczona na naczyniu o europejskim rodowodzie dekoracja pseudochińska, świadcząca o zmianie upodobań i modzie na wzorce dalekowschodnie, jest wynikiem oddziaływania ok. 1660 r. ówczesnych fajansów z Delft w Holandii, upowszechniających zdobienie właściwe chińskiej porcelanie z epoki Ming.
Zachowane w zagranicznych kolekcjach, zwłaszcza francuskich, dzbany o kształcie bliskim wilanowskiemu świadczą, że ich malarze nie ograniczali się do jednego rodzaju dekoracji, lecz poszukiwali własnego, „narodowego” stylu. Na powierzchni tych naczyń pojawiły się – poza farbą niebieską i brązowo-fioletową – barwy znane z majoliki (żółta, oranżowa, zielona), ale również swobodnie stosowane la palette. Tematami przedstawień były sceny pasterskie i wiejskie, a także kompozycje figuralne nawiązujące do popularnych powieści, takich jak Astrea Honore d’Urfego. Warsztaty ceramiczne w Nevers wypracowały jednak nie tylko rozpoznawalną formę dzbana i sposób jego opracowania malarskiego (w tym bardzo często spotykane plamki koloru na skróconym uchu czy specyficzny motyw zwiniętych wici z liśćmi zbliżonymi do łukowatego grzebienia), lecz także typową barwę szkliwa o mocnym niebieskawym odcieniu. Wszystkie te cechy charakteryzujące dzban wilanowski, sprawiły, iż francuski rzeczoznawca Duchesne w sporządzonym w 1895 roku Inwentarzu jednoznacznie połączył ten obiekt z francuskim centrum wytwarzania fajansu w Nevers. Po dwustu latach od powstania wilanowskiego okazu echo reprezentowanej przez niego formy można odnaleźć w rodzimej, polskiej produkcji ceramiki. Do takich właśnie fantazyjnych kształtów nawiązywała manufaktura majoliki w Nieborowie, uruchomiona w 1881 roku przez Michała Piotra Radziwiłła.
Barbara Szelegejd