Silva Rerum | 30.12.2020 Rzym, kolebka baroku, w XVII i XVIII wieku stał się mekką artystów z całej Europy, pragnących poznać nie tylko wielkie dzieła antyku i renesansu, ale również najnowsze trendy w sztuce. Swój talent rozwijali przede wszystkim na prywatnych lekcjach w pracowniach uznanych mistrzów oraz na wykładach w Akademii św. Łukasza (Accademia di San Luca). Początki tej instytucji sięgają roku 1577, kiedy papież Grzegorz XIII zatwierdził przekształcenie cechu malarzy, miniaturzystów i hafciarzy (Università dei Pittori, Miniatori e Ricamatori) w Akademię Sztuk Malarstwa, Rzeźby i Rysunku (Accademia delle Arti della Pittura, della Scultura e del Disegno). Akademia w pierwszych latach swego istnienia była stowarzyszeniem artystów i miała charakter stricte korporacyjny. Działalność dydaktyczną rozpoczęła w 1595 r. z inicjatywy malarza Federica Zuccariego, stojącego na jej czele od 1593 r. W 1605 r. otrzymała imię św. Łukasza, patrona malarzy, wedle tradycji twórcy pierwszych wizerunków Matki Boskiej. Do grona akademików przyjmowano cenionych artystów włoskich i zagranicznych. Funkcję dyrektora instytucji, zwanego principe, pełnieli twórcy tej miary, co Gianlorenzo Bernini, Pietro da Cortona, Carlo Fontana, Nicolas Poussin, Claude Lorraine, Anton Raphael Mengs czy Antonio Canova. Początkowo Akademia kształciła tylko adeptów malarstwa i rzeźby. Jej podwoje otworzył dla architektów Pietro da Cortona, principe w latach 1634-1636. Podstawą nauczania był rysunek (disegno). Do dyspozycji studentów pozostawał stale powiększany zbiór kopii dzieł malarskich i rzeźbiarskich oraz odlewów gipsowych. Osiągnięcie biegłości w ich odwzorowywaniu otwierało drogę do studium ciała ludzkiego z natury, które stanowiło istotę akademickiego systemu edukacji. Na ostatnim etapie nauki adepci malarstwa i rzeźby ćwiczyli się w tworzeniu własnych kompozycji. Poza rysunkiem z modela wykładano anatomię artystyczną, perspektywę i architekturę. Zajęcia były przeznaczone wyłącznie dla uczniów pobierających prywatne lekcje u akademików.
Ważnym elementem systemu edukacyjnego Akademii św. Łukasza były konkursy, wprowadzone już w 1595 r., jednak odbywające się regularnie dopiero od 1664 r. W 1702 r. zostały zreorganizowane z inicjatywy i sumptem papieża Klemensa XI, od którego imienia nazwano je Klementyńskimi. Odbywały się w dziedzinie malarstwa, rzeźby i architektury, z podziałem na trzy klasy (poziomy) ze względu na stopień trudności wyznaczonych tematów, z których najwyższą była klasa pierwsza. Zadania konkursowe ogłaszano z co najmniej kilkumiesięcznym wyprzedzeniem. Trzy pierwsze miejsca w każdej klasie były nagradzane medalami. Uroczystość ich wręczenia, uświetniona obecnością samego papieża, należała do najbardziej wyczekiwanych wydarzeń w środowisku artystycznym. Konkurs Klementyński do około 1715 r. odbywał się co roku, później z różną częstotliwością. Nakazem papieża Benedykta XIII od 1725 r. był organizowany co trzy lata, z kolei Benedykt XIV od 1750 r. zarządził odstępy czteroletnie.
W 1754 r. Benedykt XIV ufundował na Kapitolu Szkołę Aktu (Scuola del Nudo), podlegającą Akademii św. Łukasza. Jej adepci ćwiczyli się w rysowaniu ciała męskiego i draperii, a ich prace były oceniane na konkursach odbywających się trzy razy w roku, w których po 1759 r. obowiązywał podział na trzy klasy, przy czym – inaczej niż w Konkursach Klementyńskich – najwyższą była klasa trzecia.
W 1768 r. został ustanowiony kolejny konkurs akademicki zwany Konkursem Balestry (fundusz na jego organizację przekazał rzeźbiarz Carlo Pio Balestra), w którym adeptom malarstwa i rzeźby wyznaczano tematy mitologiczne lub historyczne. Od 1782 r., z woli Piusa VI, Konkursy Klementyński i Balestry odbywały się naprzemiennie co trzy lata.
Od połowy XVIII w. w całej Europie powstawały pod patronatem władzy państwowej stowarzyszenia artystów wzorowane na rzymskiej Akademii św. Łukasza. Pierwsze i najważniejsze z nich to utworzona w Paryżu w 1648 r. Królewska Akademia Malarstwa i Rzeźby, stanowiąca bezpośredni punkt odniesienia dla większości akademii sztuk pięknych zakładanych w kolejnych metropoliach, m.in. w Antwerpii (1663), Hadze (1682), Wiedniu (1692), Berlinie (1694), Dreźnie (1746), Madrycie (1752), Kopenhadze (1754), Petersburgu (1764), Sztokholmie (1773) i Amsterdamie (1808). Część z nich, z akademiami paryską i madrycką na czele, nagradzała swoich najlepszych studentów pobytami stypendialnym w Rzymie, co świadczy o niekwestionowanym prymacie Wiecznego Miasta na polu edukacji artystycznej. Z inicjatywy pierwszego ministra Francji Jeana-Baptiste’a Colberta w 1666 r. nad Tybrem została założona Akademia Francuska (Académie de France à Rome) dla stypendystów akademii paryskiej oraz młodych artystów protegowanych przez francuską arystokrację. Na podstawie porozumienia zawartego w 1677 r. Akademia św. Łukasza i Akademia Francuska współdzieliły pomoce naukowe, a studenci francuscy mogli uczestniczyć w Konkursach Klementyńskich.
Bibliografia
1. C. Brock, I francesi in Accademia nel Settecento: i concorsi di pittura e scultura, [w:] Roma-Parigi. Accademie a confronto. L’Accademia di San Luca e gli artisti francesi XVII-XIX secolo, red. C. Brook, E. Camboni, G. P. Consoli, F. Moschini, S. Pasquali, Roma 2017, s. 31-42.
2. F. Inglese, I fondi dell’Accademia di San Luca a Roma, Inglese, Raffaella, „DISEGNARE CON”, vol. 1, n. 1, 2008, s. 1-7.
3. M. Karpowicz, Polonica w Akademii św. Łukasza, „Biuletyn Historii Sztuki”, XXXIII, nr 4, 1971, s. 382-395.
4. M. Karpowicz, Suplement do Poloniców w Akademii św. Łukasza, „Biuletyn Historii Sztuki”, XXXVI, 1974, s. 177-178.
5. Z. Michalczyk, W lustrzanym odbiciu. Grafika europejska a malarstwo w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych ze szczególnym uwzględnieniem późnego baroku, Warszawa 2016.
Realizacja działań online w ramach programu „Kultura Dostępna”.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.
