Fragmenty malowideł ściennych pochodzące z Wielkiej Sieni pałacu wilanowskiego

W Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie zachowane są elementy dawnego wystroju pałacu, które z różnych powodów zostały zdemontowane i obecnie przechowywane są w muzealnych magazynach. Do tej grupy należą transfery – odcięte od muru malowidła ścienne – oryginalnie stanowiące wystrój Wielkiej Sieni.

Wielka Sień należy do najstarszej części rezydencji, w swojej kilkusetletniej historii była wielokrotnie przebudowywana. Na obecny wystrój sali składają się m.in.: XVII-wieczna sztukatorska faseta z czasów Jana III Sobieskiego, stiuki pochodzące z końca XVIII w., z czasów Izabeli Lubomirskiej, i malowany na płótnach fryz powstały w połowie XIX w., gdy właścicielami pałacu byli August i Aleksandra Potoccy.

Fragmenty opisanych malowideł zostały odcięte od ściany podczas kompleksowej konserwacji pałacu w latach 1955–1964. Pierwotnie znajdowały się na ścianie wschodniej w jednym z pól fryzu, po lewej stronie. Dziś miejsce to jest przysłonięte malowanymi na płótnach scenami mitologicznymi. Odcięty w połowie XX w. tynk z malaturą składał się z dwóch warstw malowideł ściennych z różnych okresów wystroju Wielkiej Sieni. Obiekt poddano konserwacji i na nowo zaaranżowano w 2013 r. Wtedy dekoracje zostały rozwarstwione i obecnie mają formę dwóch płycin o wymiarach 113 na 59 cm.

Pierwszy fragment przedstawia kolorowe kwiaty na różowym tle. Jest to niewielka część dekoracji ściennej datowanej najprawdopodobniej na początek lat 80. XVII w. Możemy przypuszczać, że w owym czasie malowidła ścienne stanowiły istotną część wystroju Wielkiej Sieni. Z zachowanych do dziś fragmentów warstw malarskich wiadomo, że freski występowały na pewno na całej długości pasa fryzu. Anna Kwiatkowska stwierdziła, że malowidło al fresco mogło stanowić również tło dla pomnika konnego króla, który pierwotnie ustawiony był na osi ściany wschodniej. 12 czerwca 1694 r. opat Paweł Sapieha zapisał w swym diariuszu: …byłem w Pałacu Wilanowskim […] Statua królewska stoi na miejscu w perspektywie malowanej a fresco barzo pięknie. Wojciech Fijałkowski przypisał autorstwo tych dekoracji Martinowi Altomontemu. Ich fragment jest obecnie widoczny na ścianie zachodniej Wielkiej Sieni na wysokości fryzu, przy oknach.

Prawdopodobnie malowidła freskowe zdobiły pomieszczenie niemal do końca XVIII w. W latach 1791–1793 wnętrze zostało przebudowane w stylu klasycystycznym. Ściany pokryto sztukatorską imitacją marmuru, a pas fryzu pomiędzy fasetą a stiukami został zaaranżowany na nowo. Malowidła XVII-wieczne wykorzystano jako podłoże, na którym wykonano nową monochromatyczną dekorację imitującą płaskorzeźbiony relief. Malowany klasycystyczny fryz jest zachowany do dziś tylko częściowo. Jednym z jego fragmentów jest drugi z transferów przedstawiający postać kobiecą. Opisane malowidła XVIII-wieczne zostały zakryte w połowie wieku XIX przez dekoracje malowane na płótnie, przedstawiające sceny mitologiczne. Możemy je oglądać do dzisiaj.

Konserwacja fragmentów malowideł ściennych była bardzo trudna z uwagi na stan obiektu. W połowie XX w. dekoracje zostały odcięte od muru w sposób nieprawidłowy, bez wykonania niezbędnego w takim przypadku licowania zabezpieczającego. Luźne kawałki tynków umieszczono pomiędzy dwoma płytami pilśniowymi i złożono w magazynie. Przed konserwacją prowadzoną przez Marcina Chmielewskiego w 2013 r. dekoracje były bardzo pokruszone, część fragmencików uległa samoistnemu rozwarstwieniu. Warstwy tynków i malatury były bardzo osłabione. W trakcie prac poszczególne kawałki zostały całkowicie rozwarstwione na dwa malowidła i poddane konserwacji. Ułożono je na osobnych podłożach o takich samych rozmiarach. Kompozycje zostały scalone z troską o zachowanie ich autentycznego charakteru.

Bibliografia:
Marcin Chmielewski, Dokumentacja Prac Konserwatorskich i Restauratorskich dekoracji w obrębie fryzu Wielkiej Sieni, Kraków 2012.
Marcin Chmielewski, Dokumentacja Prac Konserwatorskich i Restauratorskich, fragmenty dekoracji malarskiej fryzu Wielkiej Sieni: dekoracja kwiatowa – warstwa barokowa postać kobieca – warstwa XVIII w., Kraków 2013.
Wojciech Fijałkowski, Vademecum Wilanowa, Wilanów 2014, s. 211.
Wojciech Fijałkowski, Wnętrza Pałacu w Wilanowie, Warszawa 1986, s. 112.
Anna Kwiatkowska, Historia Wielkiej Sieni [załącznik nr 2 do:] M. Chmielewski, Dokumentacja Prac Konserwatorskich i Restauratorskich dekoracji w obrębie fryzu Wielkiej Sieni, Kraków 2012.
Bohdan Marconi, O sztuce konserwacji, Warszawa 1982, s. 210.