Jan Sobieski bohaterem łacińskiego poematu angielskiego autora

W oficynie Johannesa Gellibranda w Londynie ukazał się w roku 1679 łaciński panegiryk Williama Smitha ku czci króla Jana III Sobieskiego; nosił on tytuł Pio, invicto, faelici principi Johanii Poloniae Regi, Magno Duci Lithuaniae, &c, carmen paneryricum; Quo stupendae illae Victoriae a Turci reportatae ordine recitantur (Pieśń panegiryczna ku czci Pobożnego, Niezwyciężonego, Szczęsnego władcy, Jana, Króla Polskiego, Wielkiego Księcia Litewskiego etc., w której opiewa się po kolei owe zadziwiające zwycięstwa odniesione nad Turkami). W świetle obecnych badań trudno ustalić ściśle tożsamość autora (rysuje się on na podstawie badanego przez nas tekstu jako prawdziwy człowiek baroku, świadomy swych czasów jako epoki wojny i miłości, ceremonialnych widowisk i literatury). Warto poświęcić nieco uwagi tekstowi poematu, zastanawiając się nad utrwalonym w nim obrazem naszego państwa i samego Sobieskiego. Jest to Sobieski po zwycięstwie chocimskim i uzyskaniu korony polskiej, lecz jeszcze sprzed wiktorii wiedeńskiej. O trafności wyboru na monarchę chocimskiego zwycięzcy autor mówi już w motcie wiersza słowami pożyczonymi od rzymskiego poety Klaudiana: „Purpura sama pokornie prosiła, by ją przyjął, on też jeden zasłużył na to, by królować, kiedy go poproszono”. Utwór, liczący 40 stron, jest pełen dygresji i ozdobników. Zawiera zarówno elementy biograficzne, jak i polityczne. Przedstawia najpierw młodość bohatera – już ten wczesny okres życia wydaje się świadectwem rozwijającego się męstwa. Opisując pierwsze wypady wojenne przyszłego króla u boku ojca, Jakuba, poeta posługuje się porównaniem homeryckim (trudno powiedzieć, czy znana mu była metafora „Lwa Lechistanu” jakiej powszechnie używano względem Sobieskiego w literaturze): „Tak czyni Lew, kiedy noc już ziemię cieniem okryje, |Rusza z ostępów na łów z młodym szczenięciem u boku,| Gdy ponagla ich głód; wpierw ojciec tropi kryjówki | Zwierząt, a dzielny syn za jego idąc przykładem| Coraz odważniej próbuje na swoją zdobycz napadać”. Obok młodzieńczej virtus bojowej szeroko sławi Smith również wykształcenie bohatera, nabyte głównie we Francji, i chwaląc znajomość starożytnych poetów, historyków i filozofów.
Osobliwie przedstawia się w utworze kwestia królewskiego małżeństwa. Autor powołuje mianowicie do istnienia na pół fantastyczną królową Polski. Jest to wprawdzie „Maria”, ale... Maria Ludwika Radziwiłłówna, „siostra księcia Radziwiłła”. Być może autor wiedział o koligacjach Sobieskich z Radziwiłłami (za jednego z nich wyszła siostra Jana, Katarzyna Sobieska), nie wiedział natomiast ani o francuskim pochodzeniu prawdziwej „Marysieńki”, ani o jej pierwszym małżeństwie z Janem Zamoyskim-Sobiepanem.
W poemacie Smitha „Geniusz Sarmacji” przybywa na łąki, na których bawi bogini Wenus, i prosi ją o skojarzenie związku Sobieskiego z czystą i wstydliwą Marią Radziwiłłówną. Bogini podejmuje misję i przybywa najpierw do Wilna, gdzie, jak sądzi autor, rezydują Radziwiłłowie, a potem do Krakowa, gdzie z jakiegoś powodu powinna się mieścić rezydencja Sobieskich. Ani o Olesku, ani o Żółkwi nic poecie nie wiadomo. Jakże prawdziwie jednak został przezeń przedstawiony stan ducha zakochanego Jana: