Kolekcja | 10.07.2014 Temat obrazu został oparty na historii biblijnej, opisanej w apokryficznej Księdze Judyty (Jud. 2,6). Epizod miał się wydarzyć w 659 r. p.n.e. za rządów Nabuchodonozora, który rozkazał swemu wodzowi Holofernesowi zaatakować wszystkie kraje leżące na zachód od Niniwy. Ten wyruszył na czele stu dwudziestu tysięcy pieszych i dwunastu tysięcy jeźdźców. Wszyscy się poddali, z wyjątkiem Izraelitów w Judei, którzy wznieśli fortyfikacje wokół najdalej usytuowanego miasta Betulii. Holofernes uznał, że miasto jest trudne do zdobycia i rozpoczął oblężenie, odcinając dostawy wody i żywności. Mieszkańcom groziła śmierć głodowa, gdy młoda urodziwa wdowa Judyta postanowiła się poświęcić i dokonać czynu, który przejdzie do pamięci na wszystkie pokolenia… (Jud. 8,32).
Namaszczona cennym olejkiem i ubrana w bogaty strój oraz obwieszona klejnotami udała się do obozu wroga razem ze swą służącą, udając zdrajczynię. Holofernes przyjął ją bardzo gościnnie. Po kilku dniach zakochany w Judycie wódz zaprosił ją do swego namiotu na ucztę. Gdy za jej namową wypił zbyt dużo, chwyciła za miecz i ucięła mu głowę, którą schowała do torby. Kobietom udało się opuścić obóz i po powrocie do Betulii pokazały głowę Holofernesa mieszkańcom. Pozbawieni wodza Asyryjczycy uciekli w panice.
Legenda o Judycie, jedna z częściej przedstawianych w sztuce, stała się symbolem zwycięstwa nad grzechem. Do najbardziej znanych obrazów należy krwawa scena namalowana ok. 1620 r. przez Artemisię Gentileschi, która realistycznie ukazała drastyczny moment odcinania głowy od tułowia leżącego na łożu, pijanego Holofernesa (Galeria degli Uffizi, Florencja). Po pościeli płyną strugi krwi, a Judyta z determinacją dokonuje swego czynu. Inni artyści zazwyczaj malowali bohaterską kobietę już po dramatycznym wydarzeniu, z odciętą głową Holofernesa, np. Lucas Cranach Starszy pokazał Judytę i służkę bez pośpiechu wkładające głowę do worka (Kunsthistorisches Museum, Wiedeń).
Podobnie blond bohaterka zakupionego do muzeum wilanowskiego malowidła, odznaczająca się delikatną urodą, nie wyraża głębszych emocji, a jej stara służąca jedynie z ciekawością przygląda się straszliwej głowie. Kobiety sprawiają wrażenie uczestniczek przedstawienia teatralnego. Ich stroje wyglądają jak kostiumy teatralne.
Stanisław Kostka Potocki w 1804 r. nabył we Lwowie do zbiorów wilanowskich obraz, na którym Judyta pokazuje głowę wodza asyryjskiego mieszkańcom Betulii. Kompozycja została wykonana na podstawie fresku Domenichina w Capella Bardini w kościele S. Silvestro al Quirinale w Rzymie.
Pozyskane ostatnio przez Wilanów wyobrażenie Judyty z głową Holofernesa łączone jest z kręgiem malarza francuskiego Alexisa Grimou (1678–1733), którego spuścizna artystyczna nawiązuje do XVII-wiecznych obrazów mistrzów holenderskich, szczególnie Rembrandta i jego uczniów. Obrazy Grimou, głównie portrety, odznaczają się zazwyczaj złoto-brunatną kolorystyką, podkreśloną czerwienią oraz swobodnymi pozami i fantazyjnymi strojami, często ozdobionymi charakterystycznymi rozcięciami na rękawach, np. Portret młodej kobiety w teatralnym kostiumie oraz Portret damy z maską (oba w Ermitażu w Petersburgu), a także. Portret pijącego artysty z 1724 r. (Luwr).
Wspomniany Stanisław Kostka Potocki ok. 1798 r. wzbogacił swoją galerię malarstwa europejskiego dwoma wysokiej klasy portretami, ukazującymi młodą dziewczynę i chłopca, które określił jako dzieła Rembrandta. Jak później ustalono, wykonał je Grimou.
Krystyna Gutowska-Dudek