Jakub Strzemię – patron od bólu głowy
Jakub Strzemię (właśc. Jakub Strepa herbu Strzemię) urodził się na terenie diecezji krakowskiej w roku 1340. Z czasem jego rodzina osiedliła się we Włodzimierzu na Rusi. Młody Jakub wstąpił do zakonu franciszkanów, pragnął zostać misjonarzem na Rusi Czerwonej, przyłączonej ponownie do Polski przez króla Kazimierza Wielkiego. W roku 1391 papież Bonifacy IX ustanowił go arcybiskupem Halicza. Jakub Strzemię miał w planach przeniesienie stolicy arcybiskupiej z Halicza do Lwowa. Nie zdążył jednak tego uczynić, zmarł 20 października 1409 roku. W testamencie polecił, aby sprzedać paramenty biskupie, które ofiarował mu Władysław Jagiełło, a otrzymane pieniądze rozdać jako jałmużnę. Został pochowany w chórze zakonnym franciszkańskiego kościoła Świętego Krzyża we Lwowie.
29 listopada 1619 roku podczas prac remontowych kościoła odnaleziony został ziemny grób, w którym zidentyfikowano, dzięki dobrze zachowanemu pontyfikalnemu strojowi funeralnemu, ciało Jakuba Strzemię. Relikwie przełożono do nowej trumny, przy której według legendy modlił się król Jan III przed wyprawą pod Wiedeń. Po kasacie franciszkańskiego kościoła Świętego Krzyża we Lwowie w 1785 roku zostały one przeniesione do tamtejszej katedry. W 1790 roku papież Pius VI zaliczył Jakuba Strzemię w poczet błogosławionych.
W 1909 roku arcybiskup Józef Bilczewski ufundował nowy, srebrny relikwiarz, do którego przeniesiono kości błogosławionego oraz resztki habitu, sandały i części drzewca pastorału. Większość szat funeralnych: ornat, tunicella, stuła, mitra, rękawiczki, a także krzywaśń gotyckiego pastorału pozostały w starym relikwiarzu. Nie są znane ich losy wojenne i powojenne. Dopiero 10 sierpnia 2016 roku, w opuszczonym kościele pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Tekli w Tadaniach na Ukrainie, odnaleziono szaty grobowe bł. Jakuba Strzemię.
Szczególnym kultem otaczana była zawsze infuła. Pobożni lwowianie wierzyli, że nałożenie jej uzdrawia z choroby, zwłaszcza z bólów i zawrotów głowy. Przykładając ją do skroni chorego, kapłan wypowiadał po łacinie słowa modlitwy: „Przez wstawiennictwo błogosławionego Jakuba, niech Bóg uwolni cię od twojej choroby”. Nie wiemy, czy obrzęd ten był skuteczny, ale błogosławionego Jakuba Strzemię uznano za patrona od bólu głowy.
Konserwacja szat i pamiątek pochodzących z odnalezionego relikwiarza błogosławionego Jakuba Strzemię
Od 2017 roku Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie na mocy porozumienia o współpracy z Kurią Metropolitalną we Lwowie realizowało wieloletni projekt badawczo-konserwatorski dotyczący zespołu szat i pamiątek z relikwiarza błogosławionego Jakuba Strzemię. W grudniu 2020 roku zabytki powróciły na Ukrainę i obecnie są eksponowane w Sanktuarium bł. Jakuba Strzemię oraz świętych i błogosławionych metropolii halickiej i lwowskiej w Haliczu.
Projekt objął konserwację ornatu, tunicelli[1], stuły, mitry[2], rękawiczek, fragmentów paliusza, parur niegdyś dekorujących niezachowany humerał[3], gremiale[4], woreczka, krzywaśni pastorału[5], a także dokumentów, tkanin i pasmanterii włożonych do relikwiarza podczas rekognicji relikwii.
Prace konserwatorskie poprzedziły liczne badania: mikrobiologiczne, barwników użytych do farbowania tkanin i przędzy szat, analiza składu pierwiastkowego metalowych oplotów, identyfikacja włókien z tkanin, a także analizy techniki wykonania tkanin, haftów i pasmanterii. Przeprowadzono również kwerendę mającą na celu odnalezienie analogii ikonograficznych do wzorów na tkaninach funeralnych i ustalenie proweniencji tkanin..
Ponadto, po raz pierwszy w Polsce przeprowadzono badania genetyczne materiału biologicznego pobranego z tkanin archeologicznych, których wyniki będzie można porównać z wynikami analiz przeprowadzonych na materiale kostnym.
Dokładne badania materiału archeologicznego pozwoliły potwierdzić informacje znane z archiwalnych dokumentów, powstałych na przestrzeni wieków podczas kolejnych rekognicji relikwii, iż prawie wszystkie paramenty funeralne zostały sprawione wyłącznie na potrzeby pochówku błogosławionego Jakuba Strzemię. XV-wieczne jedwabne tkaniny, z których wykonano szaty, wymagały szczególnej delikatności w trakcie prac konserwatorskich, ze względu na osłabioną upływem czasu i warunkami w jakich przebywały strukturę tekstyliów. Wszelkie zabiegi konserwatorskie zostały przeprowadzone z zachowaniem poszanowania świadectw relikwii.
Projekt „Badania i konserwacja szat grobowych i pamiątek z relikwiarza bł. Jakuba Strzemię (1340–1409), sporządzenie dokumentacji konserwatorskiej i dokumentacji prac badawczych oraz przygotowanie obiektów do wystawy” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
[1] Tunicella – szata stanowiąca element stroju pontyfikalnego biskupa, przypominająca formą literę T. Od podobnej formą dalmatyki różniły ją wąsko zakończone rękawy. Była skromnie dekorowana i szyto ją z lekkich materiałów.
[2] Mitra, inaczej infuła – rodzaj nakrycia głowy, który przysługuje wysokiej rangi dostojnikom kościelnym. Ma formę wydłużonej czapki, składającej się z dwóch wysokich, połączonych ze sobą trójkątów (cornua), z opadającymi z tyłu dwiema wstążkami zwanymi fanone lub vitae.
[3] Humerał – biała, lniana, prostokątna chusta, tworząca rodzaj osłaniającego szyję kołnierza. Od XII wieku humerały zdobiono haftowanymi pasami lub fragmentami dekoracyjnych tkanin zwanych parurami.
[4] Gremiale – jedwabna, kwadratowa lub prostokątna chusta do przykrywania kolan biskupa podczas odprawiania mszy świętej pontyfikalnej.
[5] Krzywaśń pastorału (łac. curvatura) – ślimakowato zwinięte zakończenie pastorału (długiej zdobionej laski będącej atrybutem biskupów).