Kolejny fascynujący projekt Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, finansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego dobiegł końca. Tym razem obiektem naszego zainteresowania było 14 rokokowych rzeźb z balustrad nad schodami i murem oporowym ogrodu wschodniego. Dla celów ekspozycyjnych w wilanowskich ogrodach zostały wykonane ich kamienne kopie, oryginały zaś znalazły godne miejsce w Pawilonie Rzeźby.
Rzeźby, obecnie łączone z jednym z najważniejszych przedstawicieli warszawskiej rzeźby rokokowej Johannem Chrisostomem Redlerem i jego warsztatem, należą do najpiękniejszych i najchętniej fotografowanych dzieł w ogrodach. Powstały na zlecenie Augusta i Marii Zofii Czartoryskich prawdopodobnie ok. 1745 r. Wszystkie zostały wykonane w piaskowcu kunowskim. Przedstawiają personifikacje pór roku i cztery etapy miłości oraz dwie pary sfinksów z puttami i cztery pojedyncze putta z koszami kwiatów i wazonami.
Ponaddwustuletnia ekspozycja zewnętrzna rzeźb w naszych warunkach klimatycznych spowodowała ich liczne uszkodzenia oraz znaczne osłabienie samego materiału kamiennego. W przeszłości były one wielokrotnie poddawane pracom konserwatorskim: oczyszczano ich powierzchnię z nawarstwień, myto, uzupełniano brakujące partie w kamieniu i zaprawach mineralnych. Niestety, stan rzeźb wciąż się pogarszał, a wspomniane procesy powodowały minimalne, lecz systematyczne straty substancji zabytkowej. Jedynym sposobem, by je uratować przed dalszym niszczeniem i zachować dla przyszłych pokoleń, jest wykonanie ich kopii o wysokich walorach artystycznych, w surowcu maksymalnie zbliżonym do oryginalnego, przy wykorzystaniu technik, które nie odbiegałyby od pierwowzorów.
Dzięki środkom finansowym uzyskanym z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego stało się to możliwe już w tym roku. Prace podzielono na dwa etapy, od sierpnia 2014 r. w ramach pierwszego etapu powstaną kopie ośmiu rzeźb. Mamy nadzieję, że pozostałe kopie zostaną wykonane w przyszłym roku.
12 sierpnia 2014 r. zdemontowano alegoryczne grupy figuralne z parami puttów z balustrad nad murem oporowym. Wkrótce zostaną wykonane gipsowe modele i rozpoczną się prace rzeźbiarskie, zgodne z tradycyjnymi metodami obróbki ręcznej. Wykonanie kopii rzeźbiarskich w kamieniu to praca żmudna, wymagająca znajomości tradycyjnych technik kopiowania w tym materiale, wieloletniego doświadczenia oraz talentu artystycznego.
Prace będą odbywać się w Wilanowie. Przy budynkach szklarni zainstalowano namiot, który posłuży jako warsztat kamieniarski, gdzie dyplomowani konserwatorzy i rzeźbiarze będą wykonywać kopie dzieł Redlera.
Kuratorem zadania jest Irma Fuks-Rembisz, w skład zespołu wchodzą: Paweł Baranowski, Wojciech Bagiński, Agnieszka Świtek, Elżbieta Dzikowska, Waldemar Nowak, Leszek Roman, Marya Nawrocka-Teodorczyk.
Projekt, w którego przygotowanie zaangażowało się wielu pracowników z wielu działów naszego muzeum, z pewnością dostarczy nam kolejnych bezcennych doświadczeń.
PAŹDZIERNIK – LISTOPAD 2014
W ramach pierwszego etapu prac przy wykonaniu kopii kompozycji rzeźbiarskich z warsztatu J.Ch. Redlera zdemontowano wszystkie osiem rzeźb przewidzianych do skopiowania w kamieniu w 2014 r. Od sierpnia do października 2014 r. trwały prace przy wykonywaniu ich gipsowych modeli. Uzyskane modele mają posłużyć do przekucia w piaskowcu kopii metodą przenoszenia punktów z modelu na kamień, tzw. punktowania. Jest to metoda zbliżona w swej idei do skanowania modelu i drukowania w technologii 3D. Rolę urządzeń pełni człowiek, ale jest doskonalszym narzędziem – kopiuje nie tylko całą mapę punktów punkt po punkcie, ale też oddaje wrażeniowo fakturę powierzchni i artystyczny klimat dzieła. Wykonanie odpowiedniej formy rozbudowanych kompozycji rzeźbiarskich jest trudne i wymaga od formierza biegłości warsztatowej i wyobraźni przestrzennej. Po zdjęciu silikonowych form nałożono warstwę gipsu i przygotowano konstrukcję z drutu – rodzaj usztywniającego płaszcza i szkieletu, który zapobiegł deformacjom przy odlewaniu modelów w gipsie. Zabytkowe kompozycje zostały oczyszczone i przygotowane do transportu w docelowe miejsce ekspozycji – do Pawilonie Rzeźby. W jego obrębie równolegle rozpoczęto prace związane ze zmianą kompozycji pod kątem przyjęcia nowych obiektów. Zakupiono spójne z resztą etalażu palety ekspozycyjne pod zabytkowe rzeźby.
Bardzo ważnym etapem był wybór i zakup odpowiedniego rodzaju materiału kamiennego. Na podstawie próbek materiału skalnego wybrano piaskowiec najbardziej zbliżony do oryginalnego kamienia. Piaskowiec, z którego wykonane są oryginały rzeźb, pochodzi najprawdopodobniej ze złóż z okolic Szydłowca lub Kunowa, eksploatowanych historycznie wcześniej niż te w rejonie Szydłowca. Należą one do utworów dolnojurajskich drobno- i średnioziarnistych piaskowców kwarcowych o spoiwie krzemionkowym. Historyczne łomy są w większości wyeksploatowane, dlatego poszukiwano piaskowca, który odpowiadałby oryginalnemu pod względem wielkości uziarnienia, składu mineralnego i barwy. Struktura i skład mineralny wiążą się z wytrzymałością materiału w ekspozycji zewnętrznej. Przez selekcję dostępnych na rynku materiałów kamiennych zbliżonych do historycznych surowców wybrano piaskowiec ze złoża Szydłówek wydobywanego w rejonie Szydłowca (północno-wschodni pas złóż). Zakupiono odpowiednio docięte kubiki z wyselekcjonowanego wcześniej piaskowca i obecnie, w specjalnie do tego celu przygotowanym warsztacie rzeźbiarskim trwa przekuwanie kopii z modeli gipsowych.
Piaskowiec Szydłówek charakteryzuje się dobrymi parametrami technicznymi, potwierdzonymi wieloma realizacjami rzeźbiarskimi oraz znakomicie sprawdza się w ekspozycji zewnętrznej.
Obecnie trwają prace rzeźbiarskie. Przygotowano stanowiska do przekuwania kopii w piaskowcu, na każdym z nich umocowano konstrukcję do przenoszenia punktów z gipsowego modelu na kamień narzędziem zwanym punktownicą. Po kolei oznaczane są punkty, które analogicznie jak na oryginale tworzą swoistą mapę kształtu w kamieniu. Punkty łączone są od ogólnej bryły do coraz dokładniejszej formy, aż do stworzenia szczegółowej kopii w kamieniu.
Rzeźby przekuwane są ręcznie przez rzeźbiarzy przy użyciu narzędzi do obróbki kamienia: dłut widiowych i stalowych oraz młotków kamieniarskich (drewnianych i stalowych pucek). W początkowej fazie wykorzystuje się do pomocy narzędzia elektryczne, tj. wiertarki, szlifierki kątowe z tarczami z nasypem diamentowym, korundowym, do zgrubnego usuwania nadmiaru kamienia stosuje się dłuta z młotkiem pneumatycznym, czasami zdzieraki korundowe itp. Przy przenoszeniu punktów stosuje się najczęściej wiertarkę – wiertłem można precyzyjnie „odnaleźć” punkt przenoszony z gipsowego modelu na kamień.
Oryginalne rzeźby z warsztatu J.Ch. Redlera nie będą poddawane konserwatorskim zabiegom estetyzującym, tj. uzupełnianiu ubytków oraz unifikacji kolorystycznej wcześniejszych uzupełnień wykonanych metodą flekowania bądź masą imitującą piaskowiec. Muzeum zależy na ukazaniu prawdy historycznej dotyczącej stanu zabytkowych kompozycji rzeźbiarskich: po oczyszczeniu ich powierzchni uwidoczniło się, ile pozostało substancji zabytkowej, a ile utraconych fragmentów uzupełniono w czasie kolejnych reperacji. Dzięki temu rzeźby same opowiadają swą fascynującą historię.
Projekt Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie finansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego został zakończony. Kopie ośmiu rzeźb, których autorstwo przypisywane jest Johannowi Chrisostomowi Redlerowi i jego warsztatowi stanęły na balustradzie muru oporowego oraz schodów prowadzących na dolny taras Ogrodu Wschodniego. Dzięki ogromnemu doświadczeniu kopistów oraz zastosowaniu tradycyjnych technik osiągnięto znakomity rezultat. Zachęcamy Państwa do porównania efektów pracy współczesnych artystów z oryginałami rzeźb przechowywanymi w Pawilonie Rzeźby. Serdecznie zapraszamy.