Jednym z trudniejszych przedsięwzięć rozpoczętych przez Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie w 2014 r. było wykonanie w piaskowcu kopii czternastu rokokowych rzeźb z balustrad nad schodami i murem oporowym w ogrodzie wschodnim. Głównym powodem była konieczność zachowania cennych dla Wilanowa kamiennych kompozycji rzeźbiarskich, które są również jednymi z najpiękniejszych i najchętniej fotografowanych eksponatów w ogrodach.
Ponaddwustuletnia ekspozycja zewnętrzna i wielokrotne zabiegi konserwatorskie wymogły podjęcie radykalnych działań. W 2014 r. wykonano kopie ośmiu kompozycji przedstawiających alegoryczne figury – można je już podziwiać zamontowane na miejscu oryginałów. Jest to pierwszy tego typu projekt konserwatorsko-artystyczny w skali kraju, dotyczący wykonania kopii zabytkowych rzeźb przekuwanych w kamieniu, realizowany przez Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie w celach prewencyjnym i edukacyjnym.
W 2015 r. rozpoczęto prace rzeźbiarskie przy grupie kolejnych sześciu rzeźb. Żmudne badania archiwalne i analiza materiału rzeźbiarskiego zgromadzonego w Magazynie Zbiorów Muzeum (fragmentów rzeźb pochodzących ze znalezisk z terenu parku) pozwoliły na przywrócenie pierwotnego wyglądu dzieł, np. właściwego atrybutu w dłoni Meleagera (róg w lewej dłoni figury – zrekonstruowanej w XX w.).
Przybliżmy pokrótce metodykę prac: wykonanie odpowiedniej formy bez uszkodzenia rozbudowanych kompozycji rzeźbiarskich jest trudną sztuką i wymaga bardzo dobrego przygotowania, biegłości warsztatowej i wyobraźni przestrzennej. Na odpowiednio przygotowane rzeźby nałożono dwie, trzy warstwy silikonu formierskiego i wykonano gipsowy płaszcz wspomagany m.in. tzw. klinami stabilizującymi formę i zapobiegającymi powstaniu odkształceń w czasie odlewania gipsowego modelu. Po zdjęciu silikonowo-gipsowych form zabytkowe kompozycje zostały oczyszczone i przygotowane do transportu w docelowe miejsce ekspozycji w Pawilonie Rzeźby, w obrębie którego równolegle rozpoczęto prace związane ze zmianą ekspozycji pod kątem przyjęcia nowych obiektów.
Uzyskane modele posłużyły do przekucia w piaskowcu kopii metodą tzw. punktowania. Na gipsowym wzorze i na kamiennej kostce umocowano konstrukcję do przenoszenia punktów z gipsowego wzoru na kamień. Przenoszone są kolejne znaczniki, które tworzą swoistą mapę kształtu. Punkty łączone są od ogólnej bryły do coraz dokładniejszej formy, aż do stworzenia szczegółowej kopii w kamieniu. Kopie wykonywane są tradycyjnymi metodami i narzędziami rzeźbiarskimi. Człowiek jest doskonałą maszyną – odtwarza nie tylko całą mapę punktów kropka po kropce, ale też oddaje wrażeniowo fakturę powierzchni i artystyczny klimat. Dodatkowym atutem jest w tym przypadku analiza archiwalnej dokumentacji fotograficznej dotyczącej detali rzeźb, np. rodzaj faktury.
Bardzo ważnym etapem był wybór i zakup odpowiedniego rodzaju kamienia. Na podstawie próbek materiału skalnego wybrano piaskowiec najbardziej zbliżony do oryginalnego. Kamień, z któego wykonane są rzeźby, pochodzi najprawdopodobniej ze złoża z okolic Kunowa, należącego do utworów dolnojurajskich drobno- i średnioziarnistych piaskowców kwarcowych o spoiwie krzemionkowym. Podobne występują w okolicy Nietuliska i Dołów Biskupich. Charakteryzują się one dobrą blocznością – ławice mają miąższość do kilku metrów. Piaskowce kunowskie stosowane były na okładziny, detale architektoniczne i jako surowiec rzeźbiarski. Historyczne łomy z okolic Kunowa są w większości wyeksploatowane, dlatego poszukiwano piaskowca, który odpowiadałby oryginalnemu pod względem: wielkości uziarnienia, składu mineralnego i barwy. Struktura i zawartość minerałów wiążą się z wytrzymałością materiału w ekspozycji zewnętrznej. Piaskowiec Szydłówek wydobywany w okolicach Szydłowca charakteryzuje się dobrymi parametrami technicznymi potwierdzonymi wieloma realizacjami rzeźbiarskimi i od wielu lat sprawdza się w ekspozycji zewnętrznej. Zakupiono odpowiednio docięte kubiki z wyselekcjonowanego piaskowca i obecnie, w przygotowanym do tego celu warsztacie rzeźbiarskim trwa przekuwanie kopii z modeli gipsowych.
Obecnie czternaście oryginalnych kompozycji rzeźbiarskich przechowywanych jest w stabilnych warunkach w Pawilonie Rzeźb, gdzie amplituda temperatur oscyluje pomiędzy 17 a 24 stopni Celsjusza, wilgotność otoczenia utrzymana jest na poziomie ok. 50 proc. a promieniowanie UV zostało zredukowane do 20 proc.
Oryginalne rzeźby z warsztatu J.Ch. Redlera nie będą poddawane konserwatorskim zabiegom estetyzującym, tj. uzupełnianiu ubytków oraz unifikacji kolorystycznej wcześniejszych uzupełnień wykonanych metodą flekowania bądź masą imitującą piaskowiec. Muzeum zależy na ukazaniu prawdy historycznej dotyczącej stanu zabytkowych kompozycji rzeźbiarskich.
Prace rzeźbiarskie w obu etapach (2014–2015) realizowane były dzięki dofinansowaniu z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
