Kolekcja | 06.07.2015 Niniejszy kufel zakupiony został do Muzeum Pałacu Króla Jana III dzięki środkom pozyskanym od Totalizatora Sportowego Lotto.
Eksponat z wizerunkami króla Jana III oraz jego małżonki Marii Kazimiery jest jednym z dwóch znanych obecnie w europejskich zbiorach muzealnych kufli z tego typu przedstawieniami. Drugi – autorstwa Petera Rödego II, datowany na lata 1688–1717 – znajduje się w Badisches Landesmuseum w Karlsruhe, nr inw.PF284b.
Cylindryczny, niezbyt wysoki kufel ma charakterystyczne dla wyrobów z II połowy XVII w. ucho złożone z trzech wolut oraz pokrywę zwieńczoną uchwytem w kształcie leżącego lwa. Korpus ustawiony jest na lekko wybrzuszonej stopie z kryzą u dołu i przewężeniem zakończonym profilowaną obrączką od góry. Pokrywa, powtarzająca kształt stopy, jest lekko wypiętrzona, przymocowana na zawiasie do korpusu. Zawias zakończony jest uchwytem z dwóch połączonych wolutek, które pozwalają na wygodne unoszenie wieka.
Dekorację na płaszczu korpusu tworzą dwa owalne medaliony z popiersiami mężczyzny – Jana III, i kobiety – Marii Kazimiery. Król, zwrócony w prawo, przedstawiony jest w wieńcu laurowym i antykizującym stroju. Królowa, zwrócona w lewo, ukazana została w wydekoltowanej sukni, ze sznurem pereł na szyi; misternie ułożone włosy, upięte z tyłu, opadają spiralnie na kark. Ozdobne obramowania portretów skomponowane zostały w formie rogów obfitości wypełnionych owocami. Przestrzeń pomiędzy kartuszami łączą wstęgi z girlandami z owoców.
Naczynia z podobiznami obdarzonych szacunkiem postaci tworzyli mistrzowie gdańscy od lat 70. XVII w. Moda ta była zapewne wyrazem popularności króla Jana III wśród polskich odbiorców gdańskiego złotnictwa oraz pamiątką wizyty królewskich mości w tym mieście w roku 1677. Pierwowzorem konterfektu monarchy mógł być medal koronacyjny Jana III i Marii Kazimiery wybity przez Jana Höhna młodszego w Gdańsku w latach 1676–1678. Co ciekawe, portrety osobistości zwykle umieszczano jedynie na mniejszych naczyniach, takich jak poręczne kubki, co sprawia, że wilanowski kufel jest swoistym unikatem. W zbiorach europejskich znanych jest co najmniej 8 kubków z podobną dekoracją płaszcza, które pochodzą z warsztatów Petera II Rödego i Nathanaela Schlaubitza. Przechowywane są w zbiorach polskich (Gdańsk, Kraków, Kórnik, Warszawa) oraz węgierskich (Budapeszt) i rosyjskich (moskiewski Kreml). Zbliżony typ dekoracji mają nieznacznie późniejsze kubki, ozdobione wprawionymi w płaszcz naczynia medalami z przedstawieniami Jana III oraz jego poprzednika, Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Znane są również egzemplarze z podobiznami Michała Korybuta oraz jego żony Eleonory. Numizmaty te wykonał wspominany Jan Höhn młodszy, a wprawiano je w naczynia powstające w pracowni Johanna Gottfrieda Holla. Jeden z takich kubków jest darem dla zbiorów wilanowskich.
Joanna Paprocka-Gajek