Silva Rerum | 21.07.2022 Cmentarz Łyczakowski całkiem słusznie jest uważany za jedną z najsłynniejszych europejskich nekropolii. Wizyta w tym miejscu może być interesującym doświadczeniem, także pod względem badań historii gastronomii. Pochowanych jest tu wiele postaci, które w przeszłości tworzyły gastronomiczną sławę w tej części Europy Wschodniej, takich jak Edmund Franciszek Riedl, Adolf Ignacy Teliczek, Józef i Karol Kisielka.
Krypta rodziny Riedlów znajduje się na polu № 1 obok pochówku słynnej pisarki Marii Konopnickiej[1]. Miejscowi przewodnicy raczej wspominają o tej krypcie w kontekście pochowania w niej pod koniec sierpnia 1945 r. Stefana Banacha, wybitnego matematyka, profesora Uniwersytetu Lwowskiego. Wraz z rodziną profesor Banach mieszkał w domu Riedlów do śmierci, gdyż jego własne mieszkanie zostało zajęte w 1944 r. przez oficerów rosyjskich[2]. Riedlowie przyjaźnili się z Banachami i z radością zaprosili ich pod swój dach.
Jeden z najbardziej znanych członków rodziny - Edmund Franciszek Riedl (1854-1916) był aktywnym działaczem społecznym, członkiem Lwowskiego Towarzystwa Strzeleckiego. Zasiadał w Radzie miasta Lwowa przez prawie dwadzieścia lat. W 1914 został wybrany na posła do Sejmu Galicyjskiego.
Na przełomie XIX i XX wieku reklamę kawy od Edmunda Riedla często widywało się w rozmaitych gazetach i czasopismach. Producent zapewniał, że produkt spełnia wszystkie niezbędne wymagania higieniczne. „Kawa palona za pomocą gorącego powietrza posiada zalety, iż zachowuje znakomitą arome, czysty delikatny smak, największą wydatność z tej przyczyny znacznie tańsza w użyciu, aniżeli kawy palone w inny sposób”[3].
Założona w 1880 roku firma importowała również alkohol, wyborną czekoladę ze Szwajcarii, herbatę z Chin oraz inne „towary kolonialne". Edmund Riedl handlował także odmianami nasion. We Lwowie miał cztery markowe sklepy. Pierwsza wojna światowa, galopująca inflacja, która się łączyła z brakiem podstawowych artykułów żywnościowych nie zmieniły głównych zasad działalności Riedlów – jakości i lojalności wobec klientów. Z niesamowitym wysiłkiem udawało się im dostarczać klientom znane wcześniej produkty. Edmund Riedl zmarł nagle w sierpniu 1916 r. w czasie spaceru ulicą Piekarską[4]. Firmę odziedziczyli jego synowie i pod kierownictwem najstarszego z nich, który też miał na imię Edmund, działała do 1939 roku, kiedy to miasto zostało ponownie zajęte przez wojska rosyjskie.
Na polu nr 67, od razu przy głównym wejściu na cmentarz, stoi grobowiec rodzinny Teliczków[5]. Spoczywa w nim znany właściciel fabryki wędlin i sklepu przy ulicy Akademickiej 14, Adolf Ignacy Teliczek (1864-1920).
Prowadzenie interesów na rynku ówczesnego Lwowa na pewno nie było dla pana Adolfa łatwą sprawą. Rywalizował z takimi producentami jak Franciszek Ichnowski lub Józef Nowak. Okresowo rynek lwowski też doświadczał ekonomicznych wstrząsów, jak to miało miejsce w 1905 roku, gdy władza była zmuszona do ostrej interwencji w sprawie obniżenia wysokich cen na mięso[6]. Zresztą wymagania konsumentów też były odpowiednio wysokie, a wyroby wędliniarskie otaczano swoistą mitologią. Prykładem może być lokalna kiszka, która w oryginalny sposób stała się obiektem inspiracji dla powstania słynnej ballady miejskiej o pannie Franciszce i kiszce[7].
Dla wzmocnienia swojej pozycji Adolf Teliczek zademonstrował publiczności postęp zawodowy w czasie wystawy w Paryżu. Jak głosi jego reklama, za innowacyjne rozwiązania w produkcji wędlin otrzymał „Dyplom honorowy, krzyż i złoty medal”[8]. Ale największą sławę nazwisko Teliczków zyskało dzięki jego żonie, pani Zofii (1881-1942).
Para wzięła ślub we Lwowie 11 lutego 1899 r. Zakładamy, że ich małżeństwo nie było przypadkowe. Panna młoda pochodziła z rodziny właścicieli masarni – rodziny Urbanów, i prawdopodobnie w tym dość wąskim środowisku zawodowym poznała przyszłego męża. Teliczkowie byli małżeństwem przez ponad dwudzieścia lat. Adolf zmarł przedwcześnie w 1920 r. i Zofia musiała przejąć rodzinny interes. Okazała się osobą bardzo przedsiębiorczą, a słynne pokoje śniadaniowe Zofii Teliczkowej pozostawiły zauważalny ślad w licznych wspomnieniach z historii Lwowa. W większości wypadków autorzy wspominali panią Zofię jako „mamcie Telichkową”.
W 1925 r. po raz drugi wyszła za mąż za Jana Sudhoffa, radnego lwowskiego i właściciela sklepu z farbami, kosmetykami i artykułami gospodarstwa domowego. Para pozostawała we Lwowie do początku II wojny światowej. Jan Sudhoff w 1940 roku nie był deportowany wraz z Zofią i jej dziećmi do północnego Kazachstanu[9]. Wraz z potomkiem innego słynnego cukiernika – Tadeuszem Hölfigerem starał się o uzyskanie zaświadczenia o niemieckim pochodzeniu już od administracji okupacyjnej[10]. W 1942 roku Zofia zdołała wydostać się z ZSRR wraz z synami, którzy wstąpili do armii generała Władysława Andersa. Niestety nie wytrzymała trudów podróży. Zmarła i była pochowana na chrześcijańskim cmentarzu w Pachlevi w Iranie[11]. Adolf Teliczek jest jedynym członkiem zasłużonej rodziny pochowanym w rodzinnym mieście, na Cmentarzu Łyczakowskim.
Imponujący grobowiec rodziny browarników Kisielków okazale prezentuje się na polu № 2[12]. Józef Kisielka (1802-1829), Czech z pochodzenia, był pierwszym z rodziny, który osiedlił się we Lwowie pod koniec XVIII wieku. Kupił tu działkę pobliżu góry Wysoki Zamek w miejscowości Paparówka. Swoją nazwę ta okolica zawdzięcza nazwisku greckich kupców Paparów mieszkających tam od XVII wieku[13].
Syn pana Józefa – Karol (1830-1893), odziedziczył majątek, rozbudował browar i kontynuuował działalność ojca. We Lwowie był znany jako bardzo barwna postać. Bogacz, który zaczął kariere jako prosty pracownik, ale nigdy nie wywyższał się ponad prostych ludzi. Był fundatorem kilku funduszy stypendialnych. Ale kto wie, czy Karol Kisielka tak naprawdę przeszedłby do historii, gdyby nie połączył działalności gospodarczej z innym innowacyjnym pomysłem. W 1884 r. otworzył zakład hydropatyczny, który otrzymał ładną nazwę „Ogród Zdrowia"[14].
Pomysł polegał na tym, że w czasie produkcji piwa pozostawało dużo gorącej wody, zatem usługi leczenia ciepłymi kąpielami były dostępne cenowo. W mieście krążyły pogłoski, że znaczący wpływ na projekt miał zięć Karola Kisielki – dr Edward Strzemię-Stroynowski (1848-1930), jeden z założycieli i dyrektor stacji pogotowia ratunkowego we Lwowie. Lekarzem kierującym „Ogrodu zdrowia” na początku był dr Jan Wojtkowski.
Szpital oferował pacjentom specjalne wanny kuracyjne, a także rozmaite kąpiele blotne. „Ogród Zdrowia” cieszy się sporą popularnością przyjmując rocznie 120-150 pacjentów[15]. Najsłynniejszą z nich okazała się pisarka Maria Konopnicka. Instytucja Kisielki działała z powodzeniem co najmniej do początku I wojny światowej. W 2015 r. Browar Lwowski odrestaurował grobowiec Kisielków na Łyczakowie, podtrzymując tym samym pamięć o utalentowanych piwowarach i dobrych obywatelach miasta.
[1] Stanisław Nicieja, Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1786-1986, Wrocław 1988, s. 364.
[2] https://kresy.pl/publicystyka/lwowskie-spotkanie-z-profesorem-tadeuszem-riedlem/ {dostęp 21-07-2022].
[3] Chwila Nr. 33 z dnia 26 października 1907, s. 15.
[4] Kurier Lwowski, 1916, 24/08, s. 4.
[5] Stanisław Nicieja, Cmentarz Łyczakowski we Lwowie… s. 370.
[6] Kurjer Lwowski, 1905, nr. 248, s. 2.
[7] Jerzy Habela, Zofia Kurzowa, Lwowskie piosenki uliczne, kabaretowe i okolicznościowe do 1939 roku, Kraków 1989, s. 190-192.
[8] Anna Kozłowska-Ryś, Sekrety kresowych kuferków, Poznań 2019, s. 178.
[9] Ibid. s. 240-241.
[10] Andrij Bezsmertnyj, Związki zawodowe kupców według ich specjalizacji handlowej // Rocznik dziejów Społecznych i gospodarczych 78, 2017, s. 371.
[11] Głos Pomorza nr. 192 (1401) Wywiad z Prof. Stanisławem Nicieją Snu i Pamięci 19 sierpnia 2011.
[12] S. Linda, O. Oleshko, Arkhitektura kaplyts Lychakivskoho kladovyshcha, NU Lvivska politekhnika, 2002, s. 97; S. Nicieja, Cmentarz Łyczakowski we Lwowie… s. 232.
[13] Ihor Lylo, Hreky na terytorii Ruskoho voievodstva u XV–XVIII st. Monohrafiia LNU imeni Ivana Franka, Lviv 2019, s. 292-294.
[14] Stanisław Lewicki, Przewodnik po zdrojowiskach i miejscowościach klimatycznych Galicyi obejmujący zdrojowiska, uzdrowiska, miejscowości klimatyczne oraz miejscowości posiadające źródła mineralne, wreszcie stacye turystyczne i sportów zimowych / Stanisław Lewicki, Mieczysław Orłowicz, Tadeusz Praschil, Lwów 1912, s. 107.
[15] Kiselka Karol // Entsyklopediia Lvova. T. Z / Za red. A. Kozytskoho. Lviv: Litopys, 2010, s. 222–223.