Medytacje nad emblematami

Emblematyka, która narodziła się w pierwszej połowie XVI w., w następnym stuleciu stała się niezwykle popularna. Po gatunek ten sięgało wielu autorów i wykorzystywano go do różnych celów. Sprawiło to, że zbiory emblematów zaczęły się w pewnym sensie specjalizować. Coraz częściej poświęcano je konkretnym pojęciom, zjawiskom czy wartościom. Za jedną z najważniejszych odmian emblematów uprawianych w tym okresie bez wątpienia należy uznać utwory religijne i medytacyjne. Na takie stwierdzenie pozwala choćby fakt, że najpopularniejszą książką emblematyczną w XVII w. była Pia desideria autorstwa belgijskiego jezuity Hermana Hugona. Dość powiedzieć, że w epokach dawnych wznawiano ją prawie 50 razy oraz że łącznie powstało około 90 przekładów tego zbioru. Wśród nich znajdują się także trzy tłumaczenia na język polski, z których za najważniejszy należy uznać przekład Aleksandra Teodora Lackiego zatytułowany Pobożne pragnienia.

O wyjątkowości zbioru Hermana Hugona świadczy pewien cel, jaki miały realizować stworzone przez niego emblematy. Pomyślane zostały bowiem one w ten sposób, by przedstawić drogę duszy do Boga, która składała się z trzech etapów: pokuty, świętych pragnień oraz zjednoczenia z Bogiem. Uważa się więc, że właściwym tematem zbioru belgijskiego jezuity jest miłość, która w naturalny sposób kieruje duszę człowieka do Boga i stanowi prawdziwy sens naszej egzystencji. Ważnym wątkiem w Pia desideria jest także centralny dla sztuki i literatury baroku konflikt pomiędzy miłością ziemską i boską, które przeważnie przedstawiano pod postaciami Amora oraz Kupidyna. Jezuita problem ten proponuje rozwiązać zgodnie z wytycznymi, jakie św. Ignacy Loyola przekazał w swoich Ćwiczeniach duchownych, gdzie polecał wykorzystywanie słabości człowieka do dążenia ku Bogu. Lektura emblematów Hermana Hugona ma więc mieć charakter medytacji religijnej, co czyni ten zbiór bardzo atrakcyjnym dla barokowego czytelnika.

Jak już wspomniano, ten cykl emblematów dobrze znany był także na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, gdzie krążył w swojej oryginalnej łacińskiej wersji oraz w przekładach. Dwa z nich ukazały się drukiem, a jeden pozostał wyłącznie w rękopisie i do dziś nie znamy jego autora. Hermana Hugona tłumaczył także Jan Kościesza Żaba, który swoją wersję zbioru emblematów wydał dwukrotnie. Pierwsza edycja ukazała się w roku 1754, daty drugiego wydania nie udało się precyzyjnie określić. Zbiór Pia desideria w języku polskim najczęściej ukazywał się jednak w tłumaczeniu zapomnianego dziś autora Aleksandra Teodora Lackiego, marszałka nadwornego litewskiego. Polskojęzyczny cykl emblematów, który nosił tytuł Pobożne pragnienia, ukazywał się drukiem aż sześć razy! Pierwsze wydanie ujrzało światło dzienne w 1673 r., a ostatnie tuż po pierwszym rozbiorze – w roku 1774. Warto dodać, że mimo iż Pobożne pragnienia cieszyły się tak wielką popularnością, to są jedynym utworem Lackiego, który wyszedł spod prasy drukarskiej. O reszcie jego spuścizny literackiej można powiedzieć dziś bardzo niewiele.