Między Istambułem a Moskwą

Jednak ani Rosja, którą w imieniu dwóch małoletnich carów Iwana i Piotra, rządziła carówna Zofia, ani pobita w ostatniej konfrontacji Rzeczpospolita, nie były skłonne do nowej zbrojnej rozprawy, co sprzyjało przedłużaniu się stanu tymczasowości. Po Wiedniu, w obliczu aktywizacji polityki Rzeczypospolitej i jej armii oraz dynamizacji sytuacji w regionie, przedłużanie stanu zawieszenia było dłużej niemożliwe – stosunki Polski z Rosją zaczęły zmierzać ku przesileniu: albo nowemu konfliktowi, albo rzeczywistemu pokojowi. Dla Moskwy duże było ryzyko pozostania na uboczu wypadków, które innym przynieść mogą zyski, i to bez zabezpieczenia własnych wcześniejszych zdobyczy. Nic dziwnego, że gdy wiosną 1685 r. rozeszły się w Rzeczypospolitej pogłoski o moskiewskim ataku, potraktowano je z powagą[1]. Rosja, jako zagrożona zwycięstwami Sobieskiego, pod którego znaki ciągnęli kozaccy poddani cara, mogła poszukać szybkiego rozstrzygnięcia wieloletniego sporu. W Rzeczypospolitej po kampanii 1683 r. zdano sobie sprawę, że okoliczności zmuszają do decyzji w obszarze stosunków z Rosją, niezależnie ku czemu miałaby ona zmierzać: rewindykacji czy rezygnacji. Jan III Sobieski de facto dokonał już wyboru, gdy ruszył w 1683 r. na odsiecz Wiedniowi i rok później zdecydował się na kontynuację wojny tureckiej. Sytuacja wytworzona w wyniku zaangażowania się króla w wojnę przeciwko Imperium Osmańskiemu wymagała od Rzeczypospolitej zabezpieczenia flanki wschodniej poprzez znalezie­nie modus vivendi z Rosją. Ustępstwa terytorialne na wschodzie stały się koniecznością – rezygnacja wymogiem chwili. Naciskała na nie dyplomacja cesarska i papieska, motywując to potrzebą pomnożenia sił dla skutecznej walki z półksiężycem. Można wyrazić wątpliwość, czy siły Rosji były niezbędne do efektywnego prowadzenia wojny z Turcją, ale jest pewnym, że Rosja wroga Polsce mogła sparaliżować jej wysiłek w stopniu nie mniejszym niż Francja cesarza i zredukować Ligę do austriacko-weneckiego kadłubka.