Silva Rerum | 07.04.2011 Kompozytorem łączącym elementy renesansowej polichóralności oraz barokowej monodii akompaniowanej był Mikołaj Zieleński (1550? – 1615?). Działał na przełomie XVI i XVII wieku, lecz niewiele o nim wiadomo.
Od około 1608 roku był organistą oraz dyrygentem kapeli prymasa Wojciecha Baranowskiego w Łowiczu. Przypuszczalnie dzięki jego wsparciu Zieleński w 1611 roku wydał w Wenecji w drukarni Jacoba Vincentiusa dwa zbiory utworów kościelnych: „Offertoria totius anni” oraz „Communiones totius anni”. Informacji tych dostarcza notatka zamieszczona na karcie tytułowej zbioru Zieleńskiego. Pierwsze dzieło – „Offertoria totius anni” – zawiera 56 utworów. Są to w większości kompozycje siedmio- lub ośmiogłosowe na dwa chóry z towarzyszeniem organów (czasami dołączają inne instrumenty: wiole, lutnie lub fagoty). Zieleński wykorzystał tu korespondencję pomiędzy dwoma chórami, zwaną techniką polichóralną, która jest charakterystyczna dla ośrodka weneckiego.
Na rozwój polichóralności miała wpływ architektonika Bazyliki świętego Marka w Wenecji. Jej wspaniały pogłos oraz możliwość ustawienia chórów naprzeciw siebie, pozwalały na wykorzystanie tego w muzyce. Budowa bazyliki umożliwiała umieszczenie w niej dużej liczby muzyków, co miało wpływ na charakter i brzmienie utworów.
W „Offertoriach” umieścił Zieleński jeden z najbardziej rozbudowanych utworów − „Magnificat” (pieśń Maryi – „Wielbi dusza moja Pana” – oparta na tekście ze Starego Testamentu, który według Ewangelii świętego Łukasza wypowiedziała Maria podczas spotkania ze świętą Elżbietą). Wykonują go trzy chóry czterogłosowe, skontrastowane za pomocą barw głosów w różnym rejestrze.
Zbiór „Communiones” zawiera utwory o innym charakterze. Kilkanaście nawiązuje do wczesnobarokowej monodii akompaniowanej. Są to utwory na głos wokalny wraz z towarzyszeniem organów. W zbiorze znajdują się także utwory dwu-, trzy- oraz pięcio- i sześciogłosowe również z organowym akompaniamentem. Dziesięć utworów stanowią kompozycje wyłącznie wokalne, bez towarzyszenia jakichkolwiek instrumentów. Wśród kompozycji z tego zbioru trzy są utworami czysto instrumentalnymi (nawiązują do włoskiej canzony i ricercaru). Wykorzystano w nich instrumenty smyczkowe, dęte oraz organy.
Sam fakt wydania zbiorów Zieleńskiego w Wenecji świadczy o wysokiej randze jego kompozycji. Wszystkie utwory, jakie znamy, umieszczone są w zbiorach „Offertoria totius anni” oraz „Communiones totius anni”. Reprezentują one odmienny charakter, nawiązując do dwóch różnych stylów. „Offertoria” to dzieła monumentalne i pełne kontrastów, „Communiones” – z bogatym zdobieniem linii melodycznej. Dualizm w twórczości jest charakterystyczny dla kompozytorów działających na przełomie epok i daje bogaty obraz zmian zachodzących w tym czasie w muzyce.