Oświadczenie Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie dotyczące uchylenia w dniu 16 kwietnia 2014 r. przez Sąd Apelacyjny w Warszawie wyroku zasądzającego odszkodowanie za rękopisy iluminowane z dawnej Biblioteki Wilanowskiej
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie – odnosząc się do komunikatu Polskiej Agencji Prasowej z 16 kwietnia 2014 r. oraz publikacji prasowych dotyczących wydanego tego dnia wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie, w którym sąd ten oddalił, m.in. jako przedawnione, roszczenie o zapłatę odszkodowania za rękopisy iluminowane z dawnej Biblioteki Wilanowskiej dochodzonego przez jednego ze spadkobierców Adama Branickiego (i tym samym uchylił wyrok częściowy Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 maja 2013 r. zasądzający to odszkodowanie od Muzeum Narodowego w Warszawie) – podkreśla, że wyrok Sądu Apelacyjnego może mieć szersze znaczenie zarówno dla ostatecznego rozstrzygnięcia powyższego procesu w pozostałym jego zakresie (tj. wydania starodruków, książek, grafik i rycin znajdujących się w zbiorach Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie), jak i dla rozstrzygnięcia głównego procesu o wydanie ponad 6000 muzealiów prowadzonego od 1998 r. przed Sądem Okręgowym w Warszawie przeciwko Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie z powództwa spadkobierców Adama Branickiego.
Ogłaszając powyższy wyrok z 16 kwietnia 2014 r., Sąd Apelacyjny w Warszawie stwierdził, że roszczenie należało uznać za przedawnione, gdyż 10-letni okres przedawnienia w sprawach tego rodzaju (o wydanie dóbr kultury przejętych w ramach reformy rolnej) ubiegł już w 2. poł. lat 80., odkąd pojawiły się realne możliwości dochodzenia przeciwko państwu roszczeń cywilnych wynikających z przeprowadzenia reformy rolnej. Pierwszy taki znany szerzej proces sądowy zakończył się w 1985 r. uwzględnieniem roszczeń spadkobierców jednej z arystokratycznych rodzin. W 1986 r. powołano do życia Trybunał Konstytucyjny, który już rok później wypowiedział się o niekonstytucyjności niektórych przepisów o reformie rolnej z 1945 r. Z tego też powodu Sąd Apelacyjny w wyroku z 16 kwietnia 2014 r. uznał, że roszczenie dotyczące odszkodowania za obiekty z dawnej Biblioteki Wilanowskiej uległo przedawnieniu najpóźniej w 1996 r., czyli trzy lata przed wniesieniem pozwu. W kontekście przedawnienia należy dodać, że Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie wskazywało w toku procesu na dokumenty archiwalne uzasadniające, iż spadkobiercy Adama Branickiego skutecznie dochodzili zwrotu obiektów z pałacu wilanowskiego już w latach 50. XX w.
Niezależnie od sentencji i uzasadnienia powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego z 16 kwietnia 2014 r. Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie zaznacza, że:
- W sprawie o zbiory z dawnej Biblioteki Wilanowskiej spadkobiercy Adama Branickiego nie wykazali dotąd, by zabytki te we wrześniu 1944 r. (kiedy sojusznicze wobec III Rzeszy wojska węgierskie ewakuowały Branickich z Wilanowa do Nieborowa) były własnością Adama Branickiego, a nawet aby były one w jego posiadaniu. Po pierwsze, należy pamiętać zaś, że Muzeum Pałacu w Wilanowie przejęło ww. zbiory biblioteczne w 1995 r. od Muzeum Narodowego w Warszawie, które stworzyło je na bazie obiektów pochodzących z różnych źródeł, w czasie gdy obrabowany i splądrowany przez wojska okupacyjne pałac wilanowski przeznaczono na cele muzealne. Po drugie, należy zaznaczyć, że w 1932 r. Adam Branicki przekazał Bibliotekę Wilanowską (kilkadziesiąt tysięcy tomów, ponad dwa tysiące teczek sztychów i rycin oraz wyposażenie biblioteczne) państwu polskiemu. Znalazła się ona w ten sposób w Bibliotece Narodowej w Warszawie (której zbiory, jak wiadomo, także zostały przetrzebione i rozproszone w czasie wojny).
- W sprawie o zbiory muzealne – oprócz wyżej wskazanych zarzutów dotyczących własności i posiadania przez Adama Branickiego w 1944 r. – Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie podniosło zarzut braku legitymacji procesowej po stronie spadkobierców Adama Branickiego wynikający z faktu, że w 1933 r. muzealia wilanowskie zostały oddane w zastaw przez Adama Branickiego Państwowemu Bankowi Rolnemu (którego spadkobiercą prawnym jest obecnie Bank Gospodarstwa Krajowego) na zabezpieczenie wielomilionowych długów obciążających przed 1939 r. majątek wilanowski. Ponieważ dług ten nie został zdaniem muzeum skutecznie spłacony w czasie okupacji (co twierdzą obecnie spadkobiercy Adama Branickiego) – m.in. z uwagi na to, że okupant niemiecki nie miał prawa rozporządzać majątkiem państwa polskiego, w tym wierzytelnościami banków państwowych, a przejęcie tych banków wraz z ich majątkiem przez Niemców było bezprawne – toteż zastaw na muzealiach w ocenie muzeum zachowuje swą moc, tak jak hipoteki na nieruchomościach wilanowskich, przez co spadkobiercy Adama Branickiego nie mają prawa żądać wydania muzealiów do czasu uregulowania zadłużenia wobec państwa polskiego. Oczywiście warunkiem podstawowym jest wykazanie, że konkretne muzealia objęte żądaniami spadkobierców wchodziły do 1944 r. w skład majątku Adama Branickiego. Ocena ta należy do biegłych sądowych. Pierwsza opinia biegłego sporządzona w tym procesie (dotycząca na razie tylko 41 obrazów) została podważona na skutek zasadnych zarzutów zgłoszonych przez muzeum, wobec czego zgodnie z wnioskiem muzeum sąd zlecił ponowną opinię, która będzie wykonana przez zespół biegłych z Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Paweł Jaskanis,
dyrektor Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie