Potocki Jan (1761-1815)

Potocki Jan (1761-1815), pisarz, podróżnik, historyk i językoznawca. Był synem Anny Teresy z Ossolińskich i Józefa Potockiego, bratem Seweryna i Marii Anny Krasickiej. Kształcony przez Szwajcarów i Francuzów, pisał najchętniej po francusku, polski znał słabo. Dzieciństwo spędził w dobrach rodziców na Ukrainie, od wczesnej młodości podróżował, był w Szwajcarii, w Austrii (służył w wojsku),  z Włoch wybrał się w r. 1779 do Tunisu, był na Malcie i jako kawaler maltański walczył z piratami berberyjskimi, zwiedził Hiszpanię. Postanowił napisać historie całego świata, studiował języki, badał zabytki. W r. 1784 zwiedził Konstantynopol, był w Egipcie. Po ślubie w Warszawie, z Julią z Lubomirskich (córką księżnej marszałkowej Elżbiety z Czartoryskich), wrócił do Francji, zwiedzał Włochy, Holandię, Anglię. Wrócił do Polski w roku zwołania Sejmu Wielkiego, został posłem (z woj. poznańskiego) i rozpoczął ożywianą działalność publicystyczną, a nawet założył drukarnię, w której wydawał pisma polityczne (także własne) i utwory literackie. Równocześnie intensywnie pracował nad  wczesnymi dziejami Sarmacji, których 5 tomów ukazało się w l. 1789-92. Duch niespokojny, wyruszył z Warszawy do jakobińskiego Paryża, potem przez Hiszpanię do Maroka, skąd przez Lizbonę, Londyn i Paryż powrócił do Warszawy (1792), lecz   potem wycofał się z życia publicznego i intensywnie pracował nad pradziejami Słowian, Scytów i Sarmatów. Po śmierci Julii ożenił się z Konstacją Potocką, córką Szczęsnego. Wszedł do służby rosyjskiej (1802) i starał się przekonać cara Aleksandra I i jego doradców do swych planów  zorganizowania polityki wschodniej. Był członkiem poselstwa, wysłanego w 1805 r. do Chin. Jego memoriały, erudycyjne prace naukowe nie zostały rozpowszechnione. Natomiast prawdziwe uznanie, choć dopiero wiele lat po  samobójczej śmierci (1815) przyniosła mu napisana po francusku powieść „Rękopis znaleziony w Saragossie”.