Silva Rerum | 13.11.2019 Wydobycie i sprzedaż galmanu stanowiły jedne z najważniejszych źródeł dochodu, jaki ze swoich dóbr czerpała Elżbieta Sieniawska. Pierwsze poświadczone źródłowo informacje o wydobyciu galmanu w hrabstwie tenczyńskim pochodzą z 1614 roku. Był on wprawdzie znany w tym rejonie już znacznie wcześniej (płytkie sztolnie wykuto w masywie Kozłowej Góry (Cord.WachH. Cwinki) pod koniec XV wieku), jednak traktowano go jako skałę płoną, odrzucaną na usypiska.
Kopalnie galmanu działały głównie w okolicy Ostrężnicy i Psarów. Wydobyty urobek spławiano Wisłą do Gdańska, a stamtąd m.in. do Szwecji, gdzie galman wykorzystywano do produkcji mosiądzu. Około 1720 roku spławiano rocznie niemal 300 ton tej rudy, a w drugiej połowie XVIII wieku – prawie 200 ton, jednak z końcem stulecia eksport ustał i kopalnie nie funkcjonowały aż do około 1820 roku, kiedy zaczęto pozyskiwać galman do produkcji cynku. Od tego czasu, przez pierwsze lata działalności, kopalnie w Lgocie, Psarach, Ostrężnicy i Wodnej zatrudniały ponad 200 pracowników.
W 1827 roku w Nowej Górze istniały dwie kopalnie galmanu, a po roku 1854 otwarto dwie kolejne (Henryk i Szczęście), zlokalizowane w północnej części Bartlowej Góry (Miękinia). Wtedy też pojawiły się ich nazwy własne pochodzące od nazw pól górniczych. Największą z tych kopalń była Katarzyna, obejmująca rejon lgocko-ostrężnicki, z której pochodziło ponad 90% wydobycia. W 1855 roku było to prawie 91 000 cetnarów (1 cetnar to około 51 kg). W kolejnych latach poszukiwano jeszcze nowych złóż; w Wodnej rozpoczęto wydobycie w kopalni Karol-Franciszek, a w Nowej Górze, na polach w kierunku Ostrężnicy, uruchomiono kopalnię Róża. Większe inwestycje dotyczyły jednak tylko Katarzyny, która w szczytowym okresie działalności składała się z kilkudziesięciu szybów i labiryntu chodników, a cały jej obszar obejmował około 3,5 km2. Po 1890 roku wskutek wyczerpywania się złóż wydobycie zaczęło spadać. Niewielkie ilości galmanu pozyskiwano jeszcze z osady Galman niemal do wybuchu I wojny światowej. Ostatecznie kopalnię zamknięto w 1912 roku.
W terenie zachowały się głównie ślady po wydobyciu prowadzonym w XIX wieku. Największym z nich jest Sztolnia Galmanowa o długości 500 metrów zlokalizowana w rejonie Czernej. Poza nią warto jeszcze wymienić liczne zapadliska znajdujące się przy klasztorze Karmelitów Bosych w Czernej, sztolnie wykute w masywie Kozłowej Góry oraz ponad 400 różnej wielkości dołów poeksploatacyjnych (osiągających głębokość 5–7 i średnicę 20 metrów) rozsianych na przestrzeni około 8 km2 w okolicy Lgoty, a także kilkadziesiąt mniejszych zapadlisk w rejonie Nowej Góry.
Badania gleby przeprowadzone w pobliżu Lgoty, Ostrężnicy, Nowej Góry i Czernej wykazały podwyższoną obecność metali ciężkich, jak cynk, ołów, kadm, arsen czy tal. Ich poziom przekracza dopuszczalne normy, w warstwie ornej osiągając w przypadku cynku nawet do 5,5%, arsenu – do 300 ppm, kadmu – ponad 250 ppm.
Źródła:
Krzysztof Bochenek, Galman, „Geotyda”, https://geotyda.pl/miejsca/kra/galman.php (dostęp: 4.11.2019);
Krzysztof Bochenek, Sztolnia Galmanowa, „Geotyda”, https://geotyda.pl/miejsca/kra/sztolnia_galmanowa.php (dostęp: 4.11.2019);
Krzysztof Bochenek, Krupniczka, „Geotyda”, https://geotyda.pl/miejsca/kol/krupniczka.php (dostęp: 4.11.2019).