Wątek przyrodniczy to ważny składnik tożsamości rezydencji wilanowskiej, uznawanej za najcenniejszy zabytek epoki polskiego baroku. Potencjał zarówno kulturowy, jak i przyrodniczy Muzeum Pałac w Wilanowie był i jest traktowany integralnie od początku jego istnienia. Przez ostatnie dziesięciolecia został on dalece zaniedbany nie tylko na obszarze rezydencji wilanowskiej, ale i całego Wilanowa. Bezcenna jakość posiadanych zasobów, a co za tym idzie, konieczność ich utrzymania i zachowania dla przyszłych pokoleń, nakłada na Muzeum Pałac w Wilanowie stosowne obowiązki i wyzwania.
Ogromna wartość zasobów przyrodniczych i kulturalnych pozostających w posiadania wilanowskiego zespołu pałacowo-ogrodowego, implikuje wysokie koszty prowadzenia prac rewaloryzacyjnych. Z tego powodu, Muzeum podejmuje wielokierunkowe działania dywersyfikujące kierunki poszukiwania środków na działania zabezpieczające, rozwojowe i rewaloryzacyjne. Dotychczas udało nam się już wykorzystać i wdrożyć środki pozyskane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Mechanizmu Finansowego EOG. Stawiane przed nami wyzwania dostosowania Muzeum Pałacu w Wilanowie do standardów najlepszych światowych ośrodków kulturalnych, przy jednoczesnej ochronie jego zasobów „zielonych” oraz potrzeb i wymagań turystów XXI wieku były powodem, a ograniczone fundusze Muzeum przyczyną, skierowania naszej uwagi na oferowaną przez NFOŚIGW pomoc, ukierunkowaną na rewaloryzację zabytkowych parków i ogrodów.
Pilna konieczność rekonstrukcji wątku przyrodniczego i jego ochrony oraz przystosowania kompleksu pałacowo-ogrodowego Wilanowa wraz z całym jego otoczeniem parkowym do funkcji publicznych, skłoniło nas do wystąpienia o pomoc w ratowaniu jednego z największych skarbów architektoniczno-krajobrazowo-przyrodniczych Polski do najważniejszego krajowego ośrodka zajmującego się problematyką środowiskową naszego kraju, jaką jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
W dniu 6 lutego 2009r. Muzeum złożyło wniosek pt. „Rewitalizacja zabytkowych ogrodów i parków w XVII-to wiecznym barokowym zespole pałacowo-ogrodowym w Wilanowie”, do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej o dofinansowanie ze środków krajowych, w ramach Programu Priorytetowego „Program dla przedsięwzięć służących ochronie przyrody i krajobrazu” (cel szczegółowy: Przywracanie walorów przyrodniczych cennym założeniom parkowym i pałacowo-ogrodowym). W dniu 18 sierpnia 2009r., Rada Nadzorcza Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na posiedzeniu zatwierdziła dofinansowanie w formie dotacji w wysokości do 7 450 089,14 zł na realizację projektu. W dniu 29 września 2009 r. została popisana umowa finansowa.
Celem szczegółowym projektu było przywrócenie walorów kompozycyjno-przyrodniczych cennemu założeniu pałacowo-ogrodowemu, jakim jest kompleks pałacowo-ogrodowy Muzeum Pałac w Wilanowie. Realizacja celu została osiągnięta poprzez prace związane z rewitalizacją, rekompozycją i rewaloryzacją: Ogrodu Wschodniego (Taras Górny), Ogrodu Różanego, Ogrodu Północnego i Parku przy Oranżerii. Zakres rzeczowy przedsięwzięcia objął zakup sadzonek roślinności wieloletniej, zakup materiałów do nasadzeń i pielęgnacji roślinności wieloletniej, a także prace związane z uporządkowaniem zieleni, jak również zakup materiałów i sprzętu do uzdatniania wody w Ogrodzie Różanym i w Ogrodzie Północnym.
Dzięki realizacji zaplanowanych działań, wątek przyrodniczy dla obszaru o wielkości 29.071 m². zostanie zabezpieczony, zrewaloryzowany i dostosowany do naszych funkcji edukacyjno-kulturalnych.
OGRÓD WSCHODNI
Ogród wschodni (9 516 m²) założony na tarasie górnym przy pałacu jako jego otwarty salon reprezentacyjny. Stanowił najpiękniejszy element w kompozycji pałacowo-ogrodowej. Jego pomysłodawcą był prawdopodobnie król Jan III Sobieski, który znał najważniejsze ówczesne europejskie założenia ogrodowe i literaturę poświęconą ogrodnictwu. Projekt rewaloryzacji zakładał odtworzenie jego XVII-wiecznej struktury z barokowym podziałem na kwatery, alejki, z dekoracją rzeźbami i drzewkami doniczkowymi. Odtworzone zostały również tak zwane hafty kwiatowo-ziołowe i bukszpanowe, czyli nasadzenia, tworzące szlachecki herb Sobieskich – Janina (tarcza). Zgodnie z zasadami sztuki barokowej, układ ogrodu odnosi się do układu pomieszczeń pałacowych. Sypialnie i antykamery króla Jana III i królowej Marysieńki odwzorowują cztery prostokątne kwatery, a narożne gabinety to osiem haftowanych trójkątnych kwater. Wszystkie kwatery są otoczone bordiurą obramowaną żywopłotami z wiecznozielonych bukszpanów, a ornamenty wewnętrzne wymodelowane zostały również bukszpanami wiecznozielonymi, ale odmiany karłowej. Poszczególne segmenty bordiury oddzielają graby uformowane w kształt piramidy. Posadzone zostały kwiaty typowe dla epoki baroku: dzwonek brzoskwiniolistny, aster gawędka, liliowiec rdzawy, ostróżka wielokwiatowa, piwonia, przetacznik kłosowy, sasanka, narcyzy i tulipany, słoneczniki, ubiorek. W wilanowskim ogrodzie na tarasie górnym, jak przystało na wielobarwny ogród barokowy, dominują kolory: czerwony, żółty, różowy, pomarańczowy, niebieski i biały. Pojawiły się tutaj również drzewka pomarańczowe w donicach klepkowych, widoczne na obrazach Bernarda Belotta, zw. Canalettem, przedstawiających pałac w Wilanowie.
OGRÓD RÓŻANY
Malowniczy ogród różany (2 475 m²) ma formę renesansowego giardano secreto, czyli małego ogrodu przeznaczonego do kameralnego odpoczynku, wyodrębnionego murem lub szpalerem i podzielonego na małe kwatery, w których sadzono kwiaty i zioła. Wilanowski ogród różany przy południowym skrzydle pałacu powstał na zlecenie Augusta i Aleksandry Potockich w latach 1855-1856. Autorem projektu był architekt Bolesław Paweł Podczaszyński. Dzięki szczęśliwie zachowanym rysunkom projektowym możliwe stało się przygotowanie projektu rewaloryzacji wiernie przywracającego jego pierwotny kształt oraz szatę roślinną. Projekt rewaloryzacji zakładał nasadzenia róż w obwódkach z bukszpanu zwyczajnego odmiany karłowej i odmiany drobnolistnej, cisów pospolitych i powojników („Clematis”) w kolorze fioletowym. Zasadzonych zostało ok. 5 tys. róż rabatowych, krzewiastych i pnących o odmianach powstałych na bazie róż „starych”, zwanych też „staromodnymi”, angielskich i francuskich, pochodzących sprzed 1867 roku, m.in. odmiana „Bernstein Rosa”, „Joseph’s Coat”, „Schloss Eutin”, „Bella Epoque”. Róże w kompozycji żółto-pomarańczowej, utrzymane w ciepłych odcieniach, harmonizują z kolorystyką elewacji pałacu. Kwaterom ogrodu, wypełnionym różami w pastelowych, delikatnych kolorach i o mocnym zapachu, towarzyszy 10 doniczkowych drzewek cytrusowych („Kalamondynka f. pienna”).
OGRÓD PÓŁNOCNY
Ogród północny (5 759 m²), usytuowany przy północnym skrzydle pałacu, był najstarszym ogrodem i stanowił swoisty łącznik ze wsią Wilanów. Projekt rewaloryzacji, przygotowany na podstawie badań archeologicznych, odpowiada kanonom historycznych ogrodów w XIX w. Na zieleń ogrodu złożyło się szesnaście kwater wypełnionych niskimi rabatami kwiatowymi, tworzącymi misterne wzory z roślin sezonowych (czerwona begonia, bratek ogrodowy), dających wrażenie wielobarwnych dywanów. Towarzyszą im żywopłoty z bukszpanu zwyczajnego i odmiany karłowatej oraz strzyżonych cisów w formie stożkowej i kulistej, rosnących na tle żwirku i tłucznia ceglanego. Na terenie ogrodu zostało zasadzonych ok. 140 drzew (głóg szyjkowy, surmia zwyczajna, lipa drobnolistna) i ok. 1500 drzew żywopłotu grabu pospolitego i buka, 9500 krzewów oraz ok. 1800 sadzonek kwiatów. W ramach prac związanych z rewaloryzacją ogrodu został wymieniony również żywopłot grabowy, usytuowany równolegle do skrzydła pałacu, częściowo zniszczony na skutek ocienienia przez rosnące w pobliżu drzewa. Odtworzone zostały również wycięte w żywopłocie wnęki na ławki parkowe. O obecności dużej pergoli w okresie baroku przypomina nowa konstrukcja, obsadzona lipą drobnolistną i bluszczem pospolitym.
PARK PRZY ORANŻERII
Rewitalizacja parku przy Oranżerii (11 321 m²) została przygotowana na podstawie projektu łączącego wyniki odkryć archeologicznych z naszą wiedzą o historii ogrodów na pograniczu geometrycznych kompozycji ogrodu barokowego i romantycznego parku krajobrazowego. Projekt zieleni przewidywał nasadzenie ok. 110 gatunków drzew (buk czerwonolistny, lipa drobnolistna, klon pospolity, wiąz polny, wiąz górski, brzoza brodawkowa, wierzba biała, grab pospolity, złotokap) i ok. 80 sztuk krzewów (lilak zwyczajny, róża pomarszczona). Ich pokrój, wielobarwna kolorystyka ulistnienia wprowadzą różnorodność dostosowaną do funkcji miejsca, ponadto wyznaczą nowe ciągi alej i uzupełnią ciągi już istniejące, dopełniając tym samym rosnące skupiska drzew i krzewów. Przed Oranżerią, w ramach prac rewaloryzacyjnych, zostały wykonane kwietne rabaty sezonowe w obsadzie wiosennej z tulipanów w kolorze pomarańczowym lub żółtym oraz w obsadzie letniej z aksamitki w kolorze żółto-pomarańczowym i szałwii błyszczącej w kolorze fioletowym lub czerwonym. Nasadzenia krokusów w kolorze fioletowym i narcyzów w kolorze żółtym oraz stokrotki pospolitej ożywiły przestrzeń pomiędzy szpalerami drzew.
Koncepcja rewaloryzacji Ogrodu różanego, Ogrodu na Tarasie Górnym, Ogrodu Północnego oraz Parku przy Oranżerii autorstwa Profesora Politechniki Krakowskiej, dr hab. inż. arch. Zbigniewa Myczkowskiego stanowiła podstawę dla Autorskiej Pracowni Projektowej - Jerzy Wowczak do sporządzenia dokumentacji budowlanej.
NFOŚ „Rewitalizacja zabytkowych ogrodów i parków w XVII-to wiecznym barokowym zespole pałacowo-ogrodowym w Wilanowie”.
Projekt został zakończony w czerwcu 2011 r.
Koszt całkowity przedsięwzięcia: 4 545 718,99 PLN
Kwota dotacji: 3 993 944,79 PLN
Termin realizacji projektu - l. 2009-2011
