Silva Rerum Już od chwili wkroczenia w granice Rzeczypospolitej Tołstoj szczegółowo notował trasę swojej podróży. Podawał nazwy miejscowości przez które przejeżdżał, dokładne odległości między nimi, a nawet nazwiska ich właścicieli, nie wspominając już o miejscach i zdarzeniach, które uznał za warte zapamiętania.
Na granicy
22 marca [1697]. Po obiedzie pojechawszy ze Zwierowicz, przyjechałem nocować do wsi [należącej] do dworskich włości, która nazywa się Wasylewicze, od Zwierowicz 3 wiorsty, a do polskiej granicy nie dojechawszy, ta wieś Wasylewicze dwie wiorsty; i w tej wsi Wasylewicze 23 dzień [marca] obiadowałem. Tego dnia po obiedzie ze wsi Wasylewicze dojechałem do polskiej rubieży na rzece Iwaci, która rozgranicza Państwo Moskiewskie z Polskim i Litewskim. Na tej rzeczce, od strony smoleńskiej, znajduje się dworska wieś Burcowo, a po drugiej stronie rzeczki Iwaty, naprzeciw wsi Burcowo, znajduje się wieś Wałkowo, polskiego króla. Od Smoleńska do wsi Burcowo – 14 mil.
[Rzeczpospolita]
Tego dnia [23 marca], przejechawszy granicę, przyjechałem nocować w sioło Romanowo, od granicy 2 mile. To sioło Romanowo [należy do] księżnej Słuckiej, a [znajduje się] pod opieką, albo w obronie, wojewody trockiego pana Onjachowskiego. W tym siole [żyją] mieszkańcy różnych wiar: są pobożni religii greckiej, są katolicy, jest niemało i żydów. W tym siole, greckiej wiary świętej [jest] jedna cerkiew pod wezwaniem Trójcy Świętej.
24 marca. Z sioła Romanowo przyjechałem obiadować w majętność hetmana litewskiego Sapiehy (przyp.1), do wsi Koteliewo, od Romanowa dwie mile. Tego dnia, po obiedzie, ze wsi Koteliewo przyjechałem nocować w majętność wielkiego hetmana litewskiego Sapiehy, do sioła Górki. To sioło Górki wniosła w posagu synowi hetmana litewskiego Sapiehy Grzegorzowi córka pana Połubińskiego (przyp.2). W tym siole Górkach jest czcigodna cerkiew religii greckiej, a unickich dwie cerkwie, jeden rzymski kościół, żydowska bożnica jedna. To sioło Górki [jest] wielkie, w nim wszyscy mieszkańcy, [zamieszkujący] więcej niż tysiąc gospodarstw, [są] różnych wiar: religii greckiej i rzymianie, i unici, i żydzi. Od wsi Koteliewo do sioła Górki jedna mila. W tym siole Górki 25 marca, w święto Zwiastowania Najświętszej Bogarodzicy, uczestniczyłem we mszy w czcigodnej cerkwi religii greckiej, która [jest] w imię Przenajświętszej Bogarodzicy, świętego i sławnego jej zaśnięcia. W tym siole Górkach stanąłem w domu mieszczańskim, którego mieszczanie są czcigodnej wiary greckiej. Tego dnia, po obiedzie, wyjechawszy z sioła Górki, przyjechałem nocować w majętność tegoż wyżej wspomnianego litewskiego hetmana wielkiego Sapiehy, do sioła Gorodeckie, od Górek 2 mile, i stanąłem na dworze u szlachcica, u pana Teterskiego; w tym siole [jest] cerkiew unicka.
26 marca. Z sioła Gorodeckie przyjechałem obiadować do wsi tegoż hetmana Sapiehy – Gubin, od wsi Gorodeckie jedna mila. Tego dnia z sioła Gubin przyjechałem nocować do majętności królewskiej, do wsi Gubary. Ta wieś Gubary [jest] w powiecie mohylewskim. Od Gubina do Gubarów 2 mile.
27 marca. Ze wsi Gubary wyjechałem po obiedzie i przyjechałem nocować w majętności królewskiej w tymże powiecie mohylewskim, we wsi Żdanowicze. Pod tą wsią Żdanowicze przejeżdżałem przez rzekę Bas [Basia] z wielką trudnością z powodu wylania wielkich wód. Od wsi Gubary jedna mila.
28 marca, w Niedzielę Palmową, obiadowałem w wyżej wspomnianej wsi Żdanowicze i po obiedzie pojechałem z tej wsi nocować do majętności królewskiej, do wsi Wojnowo. Od wsi Żdanowicze 3 mile.
29 marca. Ze wsi Wojnowo przyjechałem nocować do sioła Łupanowo, od wsi Wojnowo 3 mile. W tym miejscu musiałem jechać wzdłuż rzeki Dniepru, [a następnie przekroczyć ją] na lewą stronę. To wspomniane sioło Łupanowo [położone jest] naprzeciw miasta Mohylewa, na brzegu rzeki Dniepra.
Fragment publikacji oparty jest na rosyjskim wydaniu dziennika Pawła Tołstoja: Putieszestwije stolnika P.A. Tołstogo po Jewropie 1696–1699, oprac. Ł.A. Olszewskaja, S.N. Trawnikow, Moskwa 1992
Przyp.1 Jan Kazimierz Sapieha (1637–1720), hetman wielki litewski od 1682 r.
Przyp.2 Grzegorz Sapieha (zm. 1757), syn Jana Kazimierza Sapiehy, generał major; Leon Kazimierz Połubiński (zm. 1726), poseł na Sejm.