Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie końcem 2022 roku rozpoczęło realizację projektu naukowo-badawczego „Rubensiana. Fascynacje kolekcjonerskie w Polsce XVII-XXI w. oraz Portrety Anny Jagiellonki w stroju wdowim w zbiorach polskich”. Przedsięwzięcie potrwa do końca 2024 roku, a jest możliwe dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w wysokości 1 335 000 PLN (z czego 625 000 PLN przeznaczone zostanie na działania badawczo-wydawnicze i wystawiennicze, a 710 000 PLN na badania konserwatorskie i konserwację obrazów).
Pierwsza część projektu pomyślana została jako pierwsze w Polsce podsumowanie ukazujące wpływ sztuki i osobowości Petera Paula Rubensa na kulturę artystyczną i zbiory polskie od XVII w. Wśród głównych założeń badawczych znajduje się pogłębienie i popularyzacja wiedzy o systematycznym i wyrozumowanym charakterze kolekcji wilanowskiej. Ważnym wyzwaniem będzie także zbadanie charakteru pokaźnego zbioru wilanowskich rubensianów w kontekście recepcji dzieł Rubensa w innych zbiorach w Polsce i w Europie. Prócz dzieł malarskich, planujemy poddać badaniom ryciny.
Co ważne, integralną częścią projektu będą systemowo prowadzone badania proweniencyjne. Nowe ustalenia w tym obszarze zaowocują weryfikacją i uzupełnieniem stanu wiedzy nad obiektami utraconymi, a także przywróceniem pamięci o nich, tworząc swoisty pomost pomiędzy „obecnymi” i „zaginionymi” składnikami dziedzictwa kultury narodowej.
Wnioski badawcze uzgodnione zostaną z wynikami programu kompleksowych badań konserwatorskich (przy użyciu najnowszych metod fizyko-chemicznych) wilanowskich rubensianów. Zostanie wykonana pełna konserwacji m.in. „Alegorii czterech rzek raju” ze zbiorów wilanowskich.
Część druga projektu obejmuje badanie przedstawień Anny Jagiellonki w stroju wdowim. Należą one do najznamienitszych portretów polskich XVI stulecia, o ogromnej sile oddziaływania. W polskich zbiorach zachowały się cztery wysokiej klasy obrazy o podobnej kompozycji, wszystkie przypisywane znakomitemu artyście, Marcinowi Koberowi. Najlepiej zachowany, stanowiący być może pierwowzór do replik autorskich bądź warsztatowych, znajduje się w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu. Trzy kolejne pozostają pod opieką muzeów warszawskich: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Muzeum Narodowego w Warszawie oraz Zamku Królewskiego w Warszawie. Wszystkie te muzea, będące narodowymi instytucjami kultury, wyraziły wolę współpracy w zakresie jak najlepszego rozpoznania historii, techniki i technologii. Badania wizerunku królowej w stroju wdowim i jego „długiego trwania” w sztukach plastycznych stanowi także punkt wyjścia do prezentacji i kompleksowych badań historycznych oraz konserwatorskich innych dzieł Marcina Kobera i jego warsztatu m.in. portretów Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy.
Kompleksowy projekt jest kolejną, odmiennie sprofilowaną odsłoną w ramach cyklu „Co jest czym? Oryginał, replika, kopia…”, zapoczątkowanego wystawą i katalogiem „Leonardiana. Fascynacje kolekcjonerskie w Polsce”, a zarazem ważnym głosem w dyskusji o wzajemnych relacjach oryginału, wersji, repliki, kopii czy naśladownictwa, z uwzględnieniem historycznych modyfikacji podejścia do zagadnienia.
Podsumowaniem projektu będą trzy publikacje (dzieła zbiorowe) oraz wspólny pokaz czterech omawianych dzieł w przestrzeni Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
