Dzięki wsparciu finansowemu Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2017 Kolekcje muzealne, zbiory Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie wzbogacił niezwykły eksponat. Jest to unikatowa sekretera w stylu klasycystycznym wykonana w XVIII/XIX wieku.
Jej konstrukcja o wymiarach 150,5 x 97 x 43 cm jest typowa dla secrétaire à abattant – prostopadłościenny korpus, z podziałem zaznaczającym cokół na czterech stożkowatych nóżkach, dwie kondygnacje i zwieńczenie.
Wnętrze górnej części, podobnie jak większość tego typu mebli, zawiera zestaw szuflad, półek i komór w układzie symetrycznym. Opuszczany pulpit po zamknięciu stanowi jej przednią ściankę. Dolna część, to szafka z dwuskrzydłowymi drzwiczkami mieszcząca jedną komorę i dwie szuflady. Konstrukcja mebla sosnowa, fornir czereśniowy, palisandrowy, mahoń(?), we wnętrzu delikatne intarsje z brzozy, hebanu. Okucia: listwy, plakietki, gałki i antaby wykonane z mosiądzu, cyzelowane, złocone. Zamki z mosiądzu i stali.
Stan zachowania sekretery jest dobry pomimo drobnych uszkodzeń, konstrukcja stabilna. Widoczne są przetarcia na krawędziach i na nóżkach oraz drobne uszkodzenia powierzchni, krakelura i niewielkie ubytki partii malarskich. Pęknięta deska pleców. Brak fragmentu gzymsu obramienia środkowej komory górnej części szafki.
Największym atutem sekretery, decydującym o jej wyjątkowości jest dekoracja malarska pokrywająca powierzchnie. Przód i boki mebla dekorowane są prostokątnymi płycinami z polichromią przedstawiającą wielobarwne groteski na czarnym tle, obramowane mosiężnymi, złoconymi listewkami z motywem sznura i mazerowanymi bordiurami.
Dekoracja malarska grotesek wykazuje wspólne cechy z malarską dekoracją tego samego typu na drzwiach apartamentu parterowego Zamku w Łańcucie dekorowanych przez Franciszka Smuglewicza (1745-1807), co pozwala zaliczyć oferowany mebel do dzieł z kręgu tego malarza lub jego brata Antoniego Smuglewicza (1740-1810) malarza teatralnego i dekoratora wnętrz[1]. Motywy i kompozycje grotesek sekretery znane są z malowideł ściennych loggii watykańskich, dzieła Rafaela z lat 1517-1519. Biorąc pod uwagę długoletni pobyt Smuglewicza w Rzymie w latach 1763-1784 można przyjąć, że wzory czerpał bezpośrednio z oryginału. Drugim możliwym źródłem inspiracji była popularna już wówczas graficzna wersja kompozycji Rafaela wydana w Rzymie w 1776 r. autorstwa architekta Pietro Camporese, rysownika Lodovico Tesco, malarza Gaetano Savorelli oraz rytowników Giovanniego Ottaviani i Giovanniego Volpato.
Dekorator umieścił groteski na płaszczyzny mebla dokonując niewielkich weryfikacji kompozycji i kolorytu, nadając im indywidualny prześmiewczy charakter, czasem o cechach portretowych. Skomplikowana ikonografia dekoracji będzie przedmiotem wnikliwych badań, a ich efekty ujawnią obszar działalności Smuglewiczów nieznany dotąd w historii sztuki.
Motywy groteski Rafaela umieszczone na meblu stanowią o atrakcyjności sekretery, dokumentującej przenikanie wzorców estetycznych z Italii na tereny polskie, gdzie były inspiracją dla środowisk artystycznych. Prezentowany mebel jest unikatowy w skali światowej.
[1] Barbara Dunin–Fischingerowa, Dekoracja malarska drzwi w Łańcucie. Przyczynek do działalności Franciszka Smuglewicza, Biuletyn Historii Sztuki, R. XIX (1957), Nr 4, s. 375-384.
