W roku 2020, ustanowionym przez Sejm Rzeczypospolitej Rokiem Hetmana Stanisława Żółkiewskiego Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie przypomniało postać pradziada Jana Sobieskiego, wybitnego wodza, polityka i mecenasa.
Czyny wojenne Stanisława Żółkiewskiego, ze zwycięstwem pod Kłuszynem i zajęciem moskiewskiego Kremla na czele, rozsławiły imię hetmana już za jego życia, a bohaterska śmierć na polu bitwy pod Cecorą zapewniła mu poczesne miejsce w panteonie narodowym. W kulcie wielkiego przodka, wzorowego żołnierza i obywatela, wychowywała swoich synów, Marka i Jana, wnuczka hetmana Teofila z Daniłowiczów Sobieska. Król Jan III świadomie kreował się na mściciela hetmana i innych członków rodziny, którzy zginęli w walkach z Tatarami i Osmanami. W 1683 roku wyruszył pod Wiedeń z szablą pradziada ofiarowaną mu na Jasnej Górze przez Ojców Paulinów. Jego wielkie zwycięstwo (jak i wiele poprzednich) uznano za wypełnienie przepowiedni zamieszczonej na nagrobku hetmana i jego syna w żółkiewskiej farze: Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor (Powstanie kiedyś z kości naszych mściciel).
Postać wielkiego hetmana przywoływano w kolejnych stuleciach, szczególnie w okresie zaborów oraz dwudziestoleciu międzywojennym, w domowej edukacji, literaturze, licznych grafikach i obrazach. Pamiątki po nim nabrały znaczenia narodowych relikwii, krzepiących serca Polaków pozbawionych własnego państwa, przypominały wspaniałą przeszłość i zwycięstwa polskiego oręża, uświadamiały również potrzebę poświęcenia dla ojczyzny.
Najważniejszym miejscem upamiętnienia Stanisława Żółkiewskiego była założona przez niego Żółkiew, a szczególnie tamtejsza kolegiata, która zgodnie z zamierzeniem hetmana stała się rodowym mauzoleum Żółkiewskich, Daniłowiczów i Sobieskich oraz panteonem polskiego rycerstwa. W jej wnętrzu wzniesiono wspaniałe nagrobki, a na ścianach zawieszono wielkie płótna ukazujące najsłynniejsze zwycięstwa Stanisława Żółkiewskiego i Jana Sobieskiego. Mimo burzliwych losów w XIX i XX stuleciu, świątynia i jej najwspanialsze zabytki przetrwały do naszych czasów, a w ostatnich dekadach odzyskują świetność dzięki staraniom polskich władz i konserwatorów.
Spośród najstarszych pomników hetmana zachował się tylko obelisk wzniesiony na miejscu jego śmierci (obecnie na terytorium Mołdawii). Monument wystawiony w Żółkwi na początku XX wieku został zniszczony w 1918 roku, kolejny zaś – po agresji Związku Radzieckiego na Polskę w 1939 roku. Tym cenniejsze są pamiątki po Żółkiewskim zachowane w polskich muzeach m.in. fragmenty cynowego sarkofagu w kolekcjach Muzeum Narodowego w Krakowie (ze zbiorów Emeryka Hutten-Czapskiego oraz Muzeum Książąt Czartoryskich) i Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Dzięki wsparciu finansowemu z Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA w 2020 roku udało się przeprowadzić kompleksowe prace konserwatorskie i badawcze zachowanych w zbiorach wilanowskich płycin (autorka programu konserwatorskiego i wykonawca prac: dr Alina Tomaszewska-Szewczyk). Ich wyniki zostały zaprezentowane na filmie o sarkofagu hetmana.
Nietuzinkowej postaci Stanisława Żółkiewskiego, formom jego pamiętania i upamiętniania został poświęcony odrębny film i program edukacyjny „Pobudka”.
Zorganizowaliśmy także seminarium naukowe, w którym udział wzięli historycy, historycy sztuki, badacze literatury i dziejów wojskowości. Nagranie referatów oraz dyskusji dostępne jest na profilu muzeum w serwisie YouTube:
część 1 - https://www.youtube.com/watch?v=04-lsgENNI0
część 2 - https://www.youtube.com/watch?v=3nK0LuOiikc
część 3 - https://www.youtube.com/watch?v=kKJUCu6tb84
Projekt „Jak słodko i zaszczytnie umierać za ojczyznę! Stanisław Żółkiewski w pamięci potomnych” sfinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.