Stiuk, sztukateria, marmoryzacja to trudne, rzadko na co dzień używane słowa. Ale za to często pojawiają się, gdy opisujemy dekoracje wnętrz, na przykład dekoracje we wnętrzu pałacu wilanowskiego. Zaraz rozszyfrujemy ich znaczenie i pomożemy odnaleźć przykłady tego typu dekoracji w pałacu.
Co to jest stiuk? To materiał zdobniczy stosowany od czasów starożytnych. Z czego powstaje stiuk? Stiuk to mieszanina gipsu, wapna i drobnego piasku lub pyłu marmurowego. Z tych składników powstaje masa, która jest łatwa do formowania i szybko twardnieje. Wilgotny stiuk łatwo daje się barwić na różne kolory. Może być barwiony lub złocony. Może być w jednym kolorze lub wielobarwny.
Do czego stosuje się stiuk? Ze stiuku wykonuje się tynki, rzeźby i płaskorzeźby.
Tynk nakłada się na ściany i elementy architektoniczne. Stosuje się go raczej we wnętrzach, w środku budynków, a nie na elewacjach, czyli ścianach zewnętrznych. Po nałożeniu tynk jest gładzony, a po stwardnieniu szlifowany i polerowany. Gotowy stiuk jest twardy i ma błyszczącą powierzchnię. Może naśladować swoim wyglądem i fakturą marmur lub inny kamień. I tu pojawia się kolejny trudny termin: marmoryzowanie. To trochę takie udawanie marmuru. Ściany, kolumny, schody okłada się z zewnątrz materiałem naśladującym marmur, czyli specjalnie przygotowanym stiukiem. Po co się to robi? Bo marmur jest dużo droższy i trudniejszy w obróbce niż stiuk.
Jeśli chcieliby Państwo zobaczyć stiukowe kolumny, które wyglądają jak marmur, to zapraszamy do pałacu. W Wielkiej Sieni znajdują się stiukowe marmoryzowane kolumny, a pomiędzy nimi stiukowe marmoryzowane ściany. Jak w najprostszy sposób odróżnić marmoryzowany stiuk od prawdziwego marmuru? Trzeba go dotknąć. Marmur będzie zimny, stiuk będzie w temperaturze otoczenia.
Ze stiuku tworzy się też rzeźby lub płaskorzeźby. Masę można modelować ręcznie lub odlewać w formach, dzięki czemu istnieje możliwość powielenia wzoru, czyli wykonania tej samej rzeźby lub jej elementu kilka razy. Dekoracje wykonane ze stiuku nazywamy sztukaterią. Wspaniałym przykładem dekoracji sztukatorskiej w pałacu wilanowskim są fasety w Sypialniach. W Sypialni Króla fasetę zdobią płaskorzeźbione hippokampy, czyli pół konie, pół ryby, oraz delfiny i muszle. W Sypialni Królowej sztukatorska dekoracja to między innymi dostojne sfinksy, czuwające nad spokojnym snem Marii Kazimiery.
Stiuk był często używany przez architektów już w starożytnym Rzymie, później w okresie wczesnego chrześcijaństwa, w sztuce mauretańskiej (np. dekoracje ścian Alhambry w Grenadzie). Był bardzo popularnym materiałem zdobniczym w okresie renesansu, baroku, rokoka i klasycyzmu. Wilanowskie barokowe dekoracje sztukatorskie są na to dowodem.