Silva Rerum W końcu po długiej podróży Paweł Tołstoj wjechał w granice Mazowsza. Duże wrażenie wywarła na nim rzeka Bug, podobała mu się też zamożność miasteczka Węgrowa.
Na Mazowszu
27 kwietnia. Przyjechałem nad rzekę Bug, i tę rzekę przejechałem na promie, i obiadowałem we wsi Krzemień, i tu też nocowałem; ta wieś Krzemień – majętność pana Lisińskiego. Od wsi Czarne do rzeki Bugu pół 4 mili. Rzeka Bug wielka, dużo większa od rzeki Moskwy, i bardzo bystra. Od drogi z moskiewskiej strony na brzegu rzeki Buga [jest] wieś Kramiłowicze, a po drugiej stronie, na brzegu wyżej wspomniana wieś Krzemień. Ta wieś Kramiłowcze i Krzemień – majętność pana Lisińskiego.
28 kwietnia. Przyjechałem na obiad do majętności wojewody płockiego, do wsi Zamkowo, od wsi Krzemień pół 4 mili. Tegoż dnia przyjechałem nocować też do majętności wojewody płockiego, starosty warszawskiego pana Krasińskiego (przyp.1), do miasteczka Węgrowo, od wsi Zamkowej pół 2 mili. Od Bielska do Węgrowa 13 mil z półmilą polskich, a moskiewskich 67 wiorst z półwiorstą; a od Moskwy do Węgrowa 1107 wiorst z półwiorstą. To miasteczko Węgrowo graniczy albo rozdziela Podlasie z Mazowszem. Od Węgrowa do Orszawy [wł. Warszawy] idzie albo rozciąga się Mazowszo i należy do Korony. Węgrów – miasteczko niemałe, i domy w nim bogate, drewnianej budowy. Mieszkańcy węgrowscy wszyscy [są] rzymskiego wyznania; w tymże Węgrowie jest dużo luteranów i kalwinistów. W tym miasteczku jest kościół rzymski wielki, kamienny, dużo większy od budowy moskiewskiej cerkwi soborowej. Ten kościół dawniejszy, wystrój w tym kościele bogaty. Pod tym miasteczkiem [są] stawy wielkie, a rzeki nie ma żadnej.
29 kwietnia. Przyjechałem na obiad do majętności pana Oborskiego (przyp.2), kasztelana Nassolińskiego [wł. Ossolińskiego], do wsi Dobre, od Węgrowa pół 4 mili. Tegoż dnia przyjechałem nocować do majętności łowczego koronnego pana Łowieckiego, do wsi Pustylniki, od wsi Dobre pół 3 mili.
Fragment publikacji oparty jest na rosyjskim wydaniu dziennika Pawła Tołstoja: Putieszestwije stolnika P.A. Tołstogo po Jewropie 1696–1699, oprac. Ł.A. Olszewskaja, S.N. Trawnikow, Moskwa 1992
Przyp.1 Jan Dobrogost Krasiński (zm. 1717), wojewoda płocki i starosta warszawski.
Przyp.2 Karol Oborski (zm. 1729), kasztelan racławski, był synem Izabelli Ossolińskiej, stąd autor dziennika nazywa go kasztelanem ossolińskim.