Silva Rerum | 01.09.2021 Komplet składa się z kapy, ornatu, pary stuł, pary dalmatyk, manipularza, welum i bursy. Powstał pod koniec XVII wieku w Krakowie (i był uzupełniany na przełomie XIX i XX wieku w Europie Zachodniej (?)). Komplet został uszyty z jedwabiu, bawełny, nici złotej i srebrnej, nici metalowej, tafty, satyny i adamaszku. Długość kapy to 130 cm, każdej ze stuł 194 cm, a manipularza 92 cm, natomiast tył ornatu ma wymiary 115 x 70,5 cm, każda z dalmatyk 108,5 x 112 cm, welum 45 x 45 cm, a bursa 22 x 20,5 cm. Kapa znajduje się w zakrystii klasztoru.
Komplet jest dekorowany motywami, które mają podobny charakter w obrębie wszystkich elementów (lekko przestylizowane, przeważnie duże motywy bujnych kwiatów – m.in. róże, tulipany itp. – w otoczeniu liści i wici, w barwach białej, żółtej, czerwonej, niebieskiej, fioletowej, które pojawiają się w odcieniach, a także srebrnej i złotej; liście okalające oraz tło jedynie w ornacie są złote). Poszczególne z nich mają jednak zróżnicowany zestaw, rozłożenie i wielkość użytych motywów. Ich charakter pozwala na wyróżnienie w komplecie dwóch grup: kapa, ornat i dalmatyki zdobione są wielkimi kwiatami, które pojedynczo lub po kilka zostały ujęte w zawinięte liście, natomiast pozostałe części dekorowane są drobniejszymi motywami kwiatowymi tworzącymi wieńce (welum i bursa) oraz ciągi osadzone na falistej, ulistnionej wici. Na bursie widnieje monogram „IHS”. Galony, starsze i nowsze, dekorowane są prostymi wzorami geometrycznymi. Podszewka kapy jest czerwona, a pozostałe podszewki są żółte.
Historia kompletu nie została ustalona w oparciu o źródła. Tradycja mówiąca o pochodzeniu z fundacji króla Jana III nie została potwierdzona w źródłach i nie znajduje odbicia w starszych opracowaniach dotyczących opactwa, niemniej jednak nie można jej wykluczyć, a pewne argumenty mogłyby za nią przemawiać (zob. niżej). Komplet restaurowany był zapewne na przełomie XIX i XX wieku (restauracja objęła wymianę części galonów i podszewek oraz uzupełnienia w partiach haftowanych).
Komplet po raz pierwszy był wzmiankowany (z ogólnym datowaniem na XVII wiek) w inwentaryzacyjnym opracowaniu Stanisława Tomkowicza z 1906 roku (wzmianka opatrzona była dwiema ilustracjami – fotografiami kapy i tyłu ornatu – co świadczy o świadomości wysokiej rangi zabytku), jednak bez przytoczenia tradycji mówiącej o związku kompletu z Janem III Sobieskim. Zabytek był eksponowany na wystawie w Muzeum Historycznym m. Krakowa w 1993 roku, a następnie został opublikowany (kapa i dalmatyka) w wydawnictwie podsumowującym serię wystaw poświęconych krakowskim zbiorom klasztornym – już z informacją, iż podarował go „wedle tradycji klasztornej, król Jan III Sobieski”. Komplet został podobnie określony w katalogu kolejnej wystawy zorganizowanej w tymże muzeum na przełomie 2012 i 2013 roku (w którym podano bardziej szczegółowe informacje dotyczące techniki wykonania i wskazano przekonujące analogie łączące komplet ze środowiskiem krakowskim).
Tradycja mówiąca o kontaktach Sobieskich z klasztorem w Mogile – skądinąd prawdopodobnych, zważywszy na dłuższe pobyty monarchy w Krakowie, wysoką pozycję sanktuarium w Polsce w XVII wieku (kilkakrotnie odwiedzali je królowie polscy) i łączenie wizerunku Ukrzyżowanego Chrystusa z Mogiły z wydarzeniami z dziejów walk Polski z Turcją (Stefan Żółtowski ufundował w Mogile kaplicę z przeznaczeniem na ten właśnie obraz, w podzięce za cudowne ocalenie w czasie bitwy pod Cecorą w 1620 roku) – wymaga jednak potwierdzenia (bądź odrzucenia) na drodze skrupulatnych badań źródłowych. Musiała to być tradycja mająca jakieś podstawy, wziąwszy pod uwagę obecność w klasztorze portretów pary królewskiej (zob. Portret króla Jana III Sobieskiego z klasztoru cystersów w Krakowie (Mogiła) i Portret królowej Marii Kazimiery Sobieskiej z klasztoru cystersów w Krakowie (Mogiła)). Nie można jednak wykluczyć, że tradycja ta – wzmocniona w okresie szeroko zakrojonych uroczystości rocznicowych odsieczy wiedeńskiej w 1983 roku – spowodowała, że najbardziej okazały komplet szat liturgicznych zachowanych w klasztorze, dający się jednoznacznie datować na 4. ćwierć XVII wieku, opublikowany bez żadnego komentarza historycznego w 1906 roku, już w 2000 roku określono jako ewentualny dar króla. Mimo pewnej niejednoznaczności sytuacji komplet z Mogiły trzeba jednak na razie rozważać wspólnie z bardziej oczywistymi fundacjami Sobieskich.
Literatura:
Stanisław Tomkowicz, Powiat krakowski. Inwentaryzacya zabytków Galicyi zachodniej (ciąg dalszy). III, w: Teka Grona Konserwatorów Galicyi Zachodniej, T. II, Kraków 1906, s. 171, il. 112–113 na s. 171–172.
Janusz Tadeusz Nowak, Witold Turdza, Skarby krakowskich klasztorów, Kraków 2000, s. 50, il. 57–58 na s. 66.
Mogiła. Zapomniane dziedzictwo Nowej Huty, Katalog wystawy, redakcja naukowa Elżbieta Firlet, Maria Lempart, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków 2012, s. 25 (tekst wstępny Marii Lempart), poz. kat. III.40.a–g na s. 201 (notę opr. Katarzyna Moskal), il. nlb. na s. 26–27 oraz il. a–g na s. 202–203.